Làm gia sư là một công việc linh hoạt, vừa giúp cải thiện thu nhập vừa tích lũy thêm kinh nghiệm giảng dạy, đặc biệt phù hợp với sinh viên và giáo viên trẻ. Thế nhưng, không ít người từng rơi vào tình huống trớ trêu khi phụ huynh không trả học phí đúng như đã hứa. Khi chuyện tiền bạc không được giải quyết rõ ràng, gia sư không chỉ bị ảnh hưởng về quyền lợi mà còn có thể đối mặt với những rắc rối liên quan đến việc bị nợ tiền kéo dài hoặc có dấu hiệu bị lợi dụng lòng tin. Vì vậy, gia sư cần nắm rõ cách xử lý phù hợp khi gặp phải những tình huống như vậy để tự bảo vệ quyền lợi của mình.
1. Khi phụ huynh không thanh toán đúng hạn theo thỏa thuận thì gia sư cần làm gì?
Quyền yêu cầu thanh toán đủ và đúng hạn theo thỏa thuận dịch vụ đã được thiết lập giữa hai bên được quy định cụ thể tại khoản 1 Điều 519 Bộ luật Dân sự 2015:
Bộ luật Dân sự 2015
Điều 519. Trả tiền dịch vụ
1. Bên sử dụng dịch vụ phải trả tiền dịch vụ theo thỏa thuận.
Theo quy định tại Điều 519 Bộ luật Dân sự 2015, người thuê dịch vụ – trong trường hợp này là phụ huynh – có trách nhiệm thanh toán tiền đúng như những gì đã thỏa thuận với gia sư. Thỏa thuận này có thể được thể hiện bằng nhiều cách: văn bản, tin nhắn, email hoặc chỉ cần là lời nói kèm theo việc gia sư đã thực sự bắt tay vào dạy học.
Một khi gia sư đã hoàn thành việc giảng dạy theo đúng cam kết – đủ số buổi, đúng môn học, đúng lịch và đảm bảo chất lượng – thì phụ huynh có nghĩa vụ thanh toán đầy đủ số tiền như đã hứa. Nếu thanh toán chậm, trả thiếu hoặc không trả mà không có lý do chính đáng, hành vi đó được xem là vi phạm nghĩa vụ dân sự. Trong trường hợp gây thiệt hại, bên vi phạm còn có thể bị yêu cầu bồi thường.
Trên thực tế, nhiều gia sư hoạt động tự do nên không có hợp đồng bằng văn bản. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa là quyền lợi của họ không được pháp luật bảo vệ. Chỉ cần có bằng chứng cho thấy đã có sự thỏa thuận và dịch vụ đã được thực hiện, thì gia sư vẫn có quyền yêu cầu phụ huynh trả tiền học.
Nếu đã trao đổi lại mà phụ huynh vẫn không hợp tác, gia sư có thể làm đơn khởi kiện gửi đến Tòa án nhân dân quận/huyện nơi phụ huynh đang cư trú để yêu cầu giải quyết tranh chấp. Khi đó, cần chuẩn bị các tài liệu chứng minh như: tin nhắn hẹn lịch học, xác nhận chuyển khoản (nếu có), bản tổng hợp số buổi đã dạy, hoặc ghi âm các cuộc trao đổi thể hiện rõ thỏa thuận giữa hai bên.
Tình huống giả định
Anh Nguyễn Văn Minh, một gia sư Toán tại Hà Nội, đã thỏa thuận với bà Lê Thị Thanh – phụ huynh của học sinh lớp 8 tên Hưng – về việc dạy kèm trong vòng 2 tháng, mỗi tuần 3 buổi, mức phí 250.000 đồng/buổi. Tổng học phí dự kiến sau 2 tháng là 6 triệu đồng, được thống nhất sẽ thanh toán mỗi tháng một lần vào ngày cuối cùng trong tháng.
Anh Minh đã hoàn thành đủ số buổi học trong tháng đầu tiên và nhận được 3 triệu đồng đúng hạn. Tuy nhiên, sau tháng thứ hai, bà Thanh lấy lý do “chờ lương” và trì hoãn việc thanh toán, dù con bà vẫn học đủ số buổi. Sau hơn một tháng chờ đợi và nhiều lần nhắn tin nhắc nhở không có kết quả, anh Minh đã thu thập lại lịch học, tin nhắn xác nhận thỏa thuận, và bảng chấm công riêng để làm bằng chứng.
Anh đã gửi “thư yêu cầu thanh toán” đến bà Thanh và thông báo rằng nếu sau 7 ngày không nhận được thanh toán, anh sẽ gửi đơn khởi kiện đến Tòa án nhân dân quận Đống Đa. Việc này đã khiến bà Thanh nghiêm túc và chuyển khoản phần học phí còn lại.
Đây chỉ là tình huống giả định nhằm minh họa quyền yêu cầu thanh toán theo Điều 519 Bộ luật Dân sự 2015.
2. Gia sư có thể tố cáo phụ huynh về hành vi chiếm đoạt tài sản không?
Lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản được quy định cụ thể tại khoản 1 Điều 175 Bộ luật Hình sự 2015:
Bộ luật Hình sự 2015
Điều 175. Tội lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản
1. Người nào thực hiện một trong những hành vi sau đây chiếm đoạt tài sản của người khác trị giá từ 4.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng hoặc dưới 4.000.000 đồng nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi chiếm đoạt hoặc đã bị kết án về tội này hoặc về một trong các tội quy định tại các điều 168, 169, 170, 171, 172, 173, 174 và 290 của Bộ luật này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm hoặc tài sản là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại hoặc tài sản có giá trị đặc biệt về mặt tinh thần đối với người bị hại, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
a) Vay, mượn, thuê tài sản của người khác hoặc nhận được tài sản của người khác bằng các hình thức hợp đồng rồi dùng thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản đó hoặc đến thời hạn trả lại tài sản mặc dù có điều kiện, khả năng nhưng cố tình không trả;b) Vay, mượn, thuê tài sản của người khác hoặc nhận được tài sản của người khác bằng các hình thức hợp đồng và đã sử dụng tài sản đó vào mục đích bất hợp pháp dẫn đến không có khả năng trả lại tài sản.
Trong một số trường hợp nghiêm trọng, việc phụ huynh không trả học phí cho gia sư không còn đơn thuần là sự thất hứa hay chậm trễ vì lý do cá nhân nữa, mà có thể bị coi là hành vi vi phạm pháp luật hình sự. Cụ thể, theo Điều 175 Bộ luật Hình sự 2015 (đã được sửa đổi, bổ sung năm 2017), nếu một người nhận được dịch vụ hay tài sản thông qua sự tin tưởng – như việc thuê gia sư – nhưng sau đó lại cố tình không thanh toán dù hoàn toàn có khả năng trả, thì hành vi đó có thể bị xem là "lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản".
Nói dễ hiểu hơn, nếu phụ huynh đồng ý cho con học với gia sư, học đầy đủ xong rồi lại tìm cách lẩn tránh, không chịu trả tiền, trong khi điều kiện tài chính vẫn cho phép họ trả, thì đây không còn là chuyện dân sự đơn thuần mà đã có thể chạm đến ranh giới của pháp luật hình sự.
Với những gia sư làm việc độc lập, không qua trung tâm, việc xử lý càng trở nên khó khăn hơn khi không có ai đứng ra hỗ trợ. Tuy vậy, pháp luật hiện hành vẫn bảo vệ quyền lợi của gia sư – dù là người lao động tự do – nếu họ có đủ bằng chứng cho thấy người thuê có hành vi gian dối, cố tình không trả tiền. Để hành vi bị coi là phạm tội, cần đáp ứng các yếu tố như: số tiền bị chiếm đoạt từ 4 triệu đồng trở lên, có dấu hiệu gian dối hoặc bỏ trốn, và người bị hại có đầy đủ chứng cứ về việc đã dạy học và có thỏa thuận thanh toán rõ ràng.
Những bằng chứng này có thể bao gồm tin nhắn trao đổi, ghi âm thỏa thuận, bảng lịch dạy, ảnh chụp màn hình, thông tin cá nhân của phụ huynh, cùng với lời hứa thanh toán đã bị phớt lờ. Trong trường hợp có tranh chấp, gia sư có quyền gửi đơn tố giác đến công an phường hoặc xã nơi phụ huynh cư trú, hoặc nơi đã diễn ra việc dạy học. Cơ quan công an có trách nhiệm tiếp nhận thông tin, xác minh và làm rõ xem có dấu hiệu của hành vi phạm tội hay không. Thực tế cho thấy, nếu chứng cứ rõ ràng và có hành vi trốn tránh thể hiện rõ, cơ quan điều tra hoàn toàn có thể vào cuộc xử lý theo quy định hình sự, chứ không chỉ đơn thuần là khuyên các bên hòa giải.
Tình huống giả định
Chị Nguyễn Thị Thu Hằng là sinh viên năm 4 Đại học Sư phạm Hà Nội. Trong kỳ nghỉ hè năm 2025, chị nhận dạy kèm môn Ngữ văn cho em Phạm Gia Huy – học sinh lớp 10 tại Hà Nội – theo yêu cầu của phụ huynh là ông Phạm Văn Cường. Mức học phí được thỏa thuận là 250.000 đồng/buổi, tổng cộng 16 buổi trong 1 tháng, tương đương 4.000.000 đồng. Do có quen biết qua bạn bè, hai bên không ký hợp đồng giấy mà thỏa thuận qua tin nhắn Zalo và có một đoạn ghi âm xác nhận từ ông Cường rằng: “Sau khi em dạy hết khóa, anh sẽ gửi đủ học phí.”
Chị Hằng đã hoàn thành đầy đủ 16 buổi học, có ảnh chụp minh chứng từng buổi dạy và học sinh vẫn học tập bình thường. Tuy nhiên, đến ngày hẹn thanh toán, ông Cường bắt đầu lảng tránh, không trả lời tin nhắn, sau đó thậm chí chặn cả số điện thoại của chị Hằng. Khi đến nhà thì chị được người hàng xóm cho biết gia đình ông Cường đã chuyển đi từ tuần trước, không để lại địa chỉ. Nhận thấy dấu hiệu bất thường, chị Hằng đăng bài trong nhóm gia sư thì phát hiện thêm hai bạn sinh viên khác từng bị ông Cường thuê dạy nhưng cũng không trả tiền.
Sau khi thu thập các bằng chứng gồm: ảnh chụp lịch học, đoạn ghi âm thỏa thuận, tin nhắn trước khi bị chặn, thông tin cá nhân và địa chỉ cư trú trước đó của ông Cường, chị Hằng đã lập đơn tố giác tội phạm gửi đến Công an phường Bạch Mai, quận Hai Bà Trưng – nơi ông Cường từng sinh sống. Cơ quan công an đã tiếp nhận vụ việc, xác minh thêm lời khai từ các gia sư khác để làm rõ tính chất hành vi. Với giá trị học phí là 4 triệu đồng, hành vi bỏ trốn, không thanh toán dù đã nhận đủ dịch vụ, ông Cường hoàn toàn có thể bị xử lý theo Điều 175 Bộ luật Hình sự 2015, nếu cơ quan điều tra xác minh đủ yếu tố cấu thành tội phạm.
Đây chỉ là tình huống giả định nhằm minh họa khả năng xử lý hình sự theo Điều 175 Bộ luật Hình sự 2015.
Kết luận
Việc bị phụ huynh quỵt tiền là một tình huống không mong muốn nhưng có thể xảy ra đối với gia sư, gia sư không nên im lặng hay bỏ qua mà cần hiểu rõ quyền lợi pháp lý của mình. Để bảo vệ quyền lợi của mình, gia sư cần nắm rõ các bước xử lý từ thương lượng đến các biện pháp pháp lý. Việc lưu giữ bằng chứng và hiểu rõ quyền lợi của mình theo quy định của pháp luật là rất quan trọng.
