Trong hệ thống giao thông hiện đại, đường cao tốc đóng vai trò then chốt trong việc rút ngắn thời gian di chuyển, kết nối vùng miền và thúc đẩy phát triển kinh tế. Với thiết kế đặc thù, loại đường này không chỉ bảo đảm tốc độ cao mà còn đặt ra yêu cầu khắt khe về an toàn và tổ chức giao thông. Khái niệm về đường cao tốc đã được pháp luật và tiêu chuẩn kỹ thuật quy định rõ ràng nhằm đảm bảo tính thống nhất trong thi công và quản lý vận hành.
1. Đường cao tốc là gì?
Tiểu mục 3.1 Mục 3 của Tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 5729:2012 quy định như sau:
TCVN 5729:2012
3 Thuật ngữ và định nghĩa
Trong tiêu chuẩn này áp dụng các thuật ngữ sau:
3.1 Đường cao tốc (Expressway)
Đường cao tốc là đường dành cho xe cơ giới, có dải phân cách chia đường cho xe chạy hai chiều riêng biệt; không giao nhau cùng mức với một hoặc các đường khác; được bố trí đầy đủ trang thiết bị phục vụ, bảo đảm giao thông liên tục, an toàn, rút ngắn thời gian hành trình và chỉ cho xe ra, vào ở những điểm nhất định.
...
Theo định nghĩa trên, đường cao tốc được thiết kế nhằm quy định tốc độ di chuyển và mức độ an toàn, nhờ loại bỏ hoàn toàn tình trạng nguy hiểm ở chỗ giao nhau giữa các hướng giao thông. Đây là tuyến đường chuyên biệt, có cơ chế kiểm soát chặt chẽ phương tiện ra vào, nhằm đảm bảo dòng lưu thông liên tục và hạn chế tối đa va chạm.
Bên cạnh đó, việc chỉ cho phép xe cơ giới lưu thông và không bố trí lối băng ngang giúp đường cao tốc trở thành lựa chọn ưu tiên trong các chiến lược phát triển hạ tầng giao thông quốc gia. Những đặc điểm này cũng là cơ sở để phân biệt đường cao tốc với các loại đường bộ thông thường khác trong hệ thống giao thông.
Tình huống giả định
Anh Nguyễn Văn Lâm điều khiển ô tô con lưu thông trên tuyến cao tốc Hà Nội – Thái Nguyên. Khi đến gần nút giao Yên Bình, anh Lâm cố tình cho xe rẽ sang lề đường để đón một người quen đang đứng bên đường. Hành vi này khiến xe sau phanh gấp, suýt gây va chạm liên hoàn. Cảnh sát giao thông đã lập biên bản xử phạt với lý do: dừng, đỗ xe sai quy định trên đường cao tốc và giải thích rằng đường cao tốc chỉ cho phép xe ra, vào tại các điểm nhất định, cấm mọi hành vi dừng đỗ trái phép vì gây mất an toàn cho dòng xe lưu thông tốc độ cao.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Đường cao tốc được phân làm mấy cấp?
Tiểu mục 3.2 Mục 3 của Tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 5729:2012 quy định như sau:
TCVN 5729:2012
3 Thuật ngữ và định nghĩa
...
3.2. Cấp đường cao tốc (Classification of expressway)
Theo tốc độ tính toán, đường cao tốc được phân làm 4 cấp:
– cấp 60 có tốc độ tính toán là 60 km/h;
– cấp 80 có tốc độ tính toán là 80 km/h;
– cấp 100 có tốc độ tính toán là 100 km/h;
– cấp 120 có tốc độ tính toán là 120 km/h.
Trong đó, cấp 60 và 80 áp dụng ở địa hình khó khăn vùng núi, đồi cao và ở những vùng có hạn chế khác; cấp 100 và 120 cho vùng đồng bằng....
Theo quy định trên, cấp độ của đường cao tốc được xác định dựa trên tốc độ thiết kế phù hợp với điều kiện địa hình và yêu cầu khai thác. Cụ thể:
-
Cấp 60 và 80 km/h thường được áp dụng tại những khu vực địa hình phức tạp như vùng núi, đồi cao, nơi có nhiều giới hạn kỹ thuật và điều kiện thi công khó khăn.
-
Cấp 100 và 120 km/h áp dụng tại các khu vực đồng bằng, địa hình bằng phẳng, thuận lợi cho việc phát triển hạ tầng kỹ thuật tốc độ cao.
Việc phân cấp đường cao tốc giúp các đơn vị quản lý hạ tầng xác định phương án thiết kế, khai thác và tổ chức giao thông hiệu quả, đồng thời cũng là cơ sở để xử lý các hành vi vi phạm tốc độ.
Tình huống giả định
Tuyến cao tốc TP.HCM – Long Thành – Dầu Giây được thiết kế đạt cấp tốc độ 120 km/h vì đi qua địa hình đồng bằng, bằng phẳng và thuận lợi cho việc phát triển hạ tầng hiện đại. Tuy nhiên, đoạn qua khu vực Long Thành đang thi công mở rộng nên tạm thời chỉ khai thác ở tốc độ tối đa 80 km/h.
Trong một lần di chuyển từ TP.HCM đi Vũng Tàu, anh Hòa, tài xế xe du lịch, thấy đoạn đầu tuyến cho phép chạy 120 km/h nên giữ nguyên tốc độ cao suốt hành trình, kể cả khi đến đoạn đang giới hạn còn 80 km/h. Hậu quả là xe anh bị lực lượng CSGT dừng kiểm tra và lập biên bản vì chạy quá tốc độ cho phép tại đoạn cấp thấp hơn.
Sau sự việc, lực lượng chức năng tăng cường cắm biển báo rõ ràng, đồng thời phát loa tuyên truyền tại trạm dừng để tài xế hiểu rằng tốc độ tối đa phụ thuộc vào từng đoạn đường, chứ không cố định cho cả tuyến.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Đường cao tốc là loại đường dành riêng cho xe cơ giới, được thiết kế để đảm bảo giao thông an toàn, liên tục và tốc độ cao. Theo quy định, đường cao tốc được chia thành 4 cấp theo tốc độ thiết kế, từ 60 km/h đến 120 km/h, tương ứng với điều kiện địa hình từng khu vực – từ vùng núi đến đồng bằng bằng phẳng.
