Không ít người sau khi ly thân hoặc mâu thuẫn trong hôn nhân đã lựa chọn cách đốt hoặc xé giấy đăng ký kết hôn như một hình thức "tuyên bố chấm dứt" quan hệ vợ chồng. Tuy nhiên, hành vi này không chỉ không có giá trị pháp lý, mà còn có thể khiến thủ tục ly hôn về sau trở nên phức tạp hơn. Nghiêm trọng hơn, theo quy định của pháp luật hiện hành, việc hủy hoại giấy tờ hộ tịch như giấy chứng nhận kết hôn có thể bị xử phạt hành chính lên đến 20 triệu đồng, kèm theo các hình thức xử phạt bổ sung và biện pháp khắc phục hậu quả.
1. Đốt hoặc xé giấy đăng ký kết hôn có làm chấm dứt tình trạng hôn nhân?
Theo quy định tại Điều 57, Điều 65 Luật Hôn nhân và gia đình 2014:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 57. Thời điểm chấm dứt hôn nhân và trách nhiệm gửi bản án, quyết định ly hôn
1. Quan hệ hôn nhân chấm dứt kể từ ngày bản án, quyết định ly hôn của Tòa án có hiệu lực pháp luật.2. Tòa án đã giải quyết ly hôn phải gửi bản án, quyết định ly hôn đã có hiệu lực pháp luật cho cơ quan đã thực hiện việc đăng ký kết hôn để ghi vào sổ hộ tịch; hai bên ly hôn; cá nhân, cơ quan, tổ chức khác theo quy định của Bộ luật tố tụng dân sự và các luật khác có liên quan.
...
Điều 65. Thời điểm chấm dứt hôn nhân
Hôn nhân chấm dứt kể từ thời điểm vợ hoặc chồng chết.Trong trường hợp Tòa án tuyên bố vợ hoặc chồng là đã chết thì thời điểm hôn nhân chấm dứt được xác định theo ngày chết được ghi trong bản án, quyết định của Tòa án.
Việc đốt hoặc xé giấy chứng nhận kết hôn không làm chấm dứt quan hệ hôn nhân theo quy định của pháp luật. Theo Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, hôn nhân chỉ được coi là chấm dứt hợp pháp trong hai trường hợp cụ thể được quy định tại Điều 57 và Điều 65.
Thứ nhất, theo khoản 1 Điều 57, quan hệ hôn nhân chỉ chấm dứt khi bản án hoặc quyết định ly hôn của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật. Cùng với đó, Tòa án có trách nhiệm gửi bản án, quyết định ly hôn đã có hiệu lực đến cơ quan đăng ký kết hôn để thực hiện việc ghi chú ly hôn vào sổ hộ tịch, đảm bảo tính pháp lý của việc chấm dứt hôn nhân.
Thứ hai, theo Điều 65, hôn nhân cũng được coi là chấm dứt trong trường hợp một trong hai bên vợ hoặc chồng chết hoặc bị Tòa án tuyên bố là đã chết. Trong trường hợp Tòa án tuyên bố chết, thời điểm chấm dứt hôn nhân được xác định theo ngày chết được ghi trong bản án hoặc quyết định.
Như vậy, hành vi đốt hoặc xé giấy chứng nhận kết hôn hoàn toàn không có giá trị pháp lý trong việc chấm dứt quan hệ hôn nhân.
Tình huống giả định
Chị Trần Thị Quỳnh và anh Nguyễn Hoàng Dũng kết hôn hợp pháp từ năm 2017 tại quận Gò Vấp, Thành phố Hồ Chí Minh. Sau một thời gian chung sống xảy ra nhiều mâu thuẫn căng thẳng liên quan đến tài chính và mối quan hệ với gia đình chồng, chị Quỳnh quyết định rời khỏi nhà, mang theo con nhỏ về quê sinh sống. Một năm sau, trong lúc bức xúc vì không thể liên hệ được với chồng để giải quyết việc cấp dưỡng nuôi con, chị Quỳnh đã đốt giấy chứng nhận kết hôn và đăng tải lên mạng xã hội kèm dòng trạng thái: "Từ giờ phút này, tôi chính thức tự do". Bài đăng thu hút nhiều ý kiến trái chiều, trong đó không ít người cho rằng việc chị đốt giấy đăng ký kết hôn là "tuyên bố ly hôn hợp pháp" theo cách của riêng mình.
Tuy nhiên, khi chị Quỳnh đến cơ quan hộ tịch để làm thủ tục đổi lại họ tên cho con theo họ mẹ, cán bộ tư pháp từ chối giải quyết với lý do: Quan hệ hôn nhân giữa chị và anh Dũng chưa chấm dứt theo quy định pháp luật, do không có bản án hoặc quyết định ly hôn của Tòa án có hiệu lực. Dù chị khẳng định hai bên đã sống ly thân hơn một năm và không còn liên hệ, cán bộ hộ tịch vẫn giữ quan điểm: việc đốt giấy đăng ký kết hôn không có giá trị pháp lý, quan hệ hôn nhân vẫn còn tồn tại đầy đủ, kéo theo đó là các quyền và nghĩa vụ giữa hai bên vợ chồng. Để được công nhận là đã ly hôn, chị buộc phải nộp đơn yêu cầu Tòa án giải quyết theo trình tự tố tụng dân sự.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Đốt, xé giấy đăng ký kết hôn có thể bị xử phạt vi phạm hành chính không?
Theo quy định tại Điều 45 Nghị định 82/2020/NĐ-CP:
Điều 45. Hành vi vi phạm nguyên tắc đăng ký, quản lý hộ tịch, sử dụng giấy tờ hộ tịch; xây dựng, quản lý và khai thác cơ sở dữ liệu hộ tịch
...4. Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau:
a) Huỷ hoại giấy tờ hộ tịch; sổ hộ tịch;....
5. Hình thức xử phạt bổ sung:
a) Tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm hành chính đối với hành vi vi phạm quy định tại điểm b khoản 2, các điểm a và b khoản 4 Điều này;...
6. Biện pháp khắc phục hậu quả:
a) Kiến nghị cơ quan, tổ chức, người có thẩm quyền xem xét, xử lý đối với giấy tờ, văn bản bị tẩy xóa, sửa chữa làm sai lệch nội dung quy định tại khoản 1 và điểm a khoản 4 Điều này;...
Hành vi đốt, xé hoặc hủy hoại giấy đăng ký kết hôn không chỉ không có giá trị pháp lý trong việc chấm dứt quan hệ hôn nhân, mà còn là vi phạm pháp luật hành chính và có thể bị xử phạt theo quy định tại Điều 45 Nghị định số 82/2020/NĐ-CP của Chính phủ.
Cụ thể, khoản 4 Điều 45 quy định rõ: cá nhân thực hiện hành vi hủy hoại giấy tờ hộ tịch – bao gồm cả giấy chứng nhận kết hôn – sẽ bị xử phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng.
Ngoài hình thức xử phạt tiền, cá nhân vi phạm còn có thể bị tịch thu tang vật, phương tiện vi phạm (điểm a khoản 5 Điều 45), đồng thời phải chịu biện pháp khắc phục hậu quả. Theo đó, cơ quan chức năng sẽ kiến nghị xem xét lại hiệu lực, giá trị pháp lý của các giấy tờ bị hủy hoại hoặc làm sai lệch nội dung, nhằm đảm bảo tính xác thực và minh bạch trong cơ sở dữ liệu hộ tịch quốc gia (khoản 6 Điều 45).
Tình huống giả định
Sau nhiều lần mâu thuẫn gay gắt về tài chính và chuyện nuôi con, chị Nguyễn Thị Mai – nhân viên văn phòng tại Quận 10, Thành phố Hồ Chí Minh – quyết định rời khỏi nhà chồng và đưa con về sống cùng cha mẹ ruột. Dù hai bên chưa tiến hành thủ tục ly hôn tại Tòa án, chị Mai nhiều lần tuyên bố “không còn là vợ chồng” và muốn xóa bỏ mọi ràng buộc. Trong một buổi livestream trên mạng xã hội, chị Mai bất ngờ đưa ra bản gốc giấy đăng ký kết hôn rồi xé vụn ngay trước ống kính, kèm theo lời tuyên bố: “Chấm dứt hôn nhân bằng chính tay tôi, khỏi cần ra tòa!”. Video nhanh chóng lan truyền, thu hút hàng chục nghìn lượt xem cùng nhiều ý kiến trái chiều. Một số người tán thành vì cho rằng "giải thoát cho bản thân", nhưng phần lớn cho rằng chị đang xúc phạm giá trị pháp lý của giấy tờ nhà nước.
Vài ngày sau, Phòng Tư pháp Quận 10 phối hợp với UBND phường nơi chị cư trú đã mời chị Mai lên làm việc. Qua xác minh, hành vi xé giấy chứng nhận kết hôn bản chính của chị bị xác định là hủy hoại giấy tờ hộ tịch – vi phạm nghiêm trọng quy định tại khoản 4 Điều 45 Nghị định 82/2020/NĐ-CP. Căn cứ vào mức độ vi phạm, chị bị xử phạt 15.000.000 đồng và bị tịch thu phần giấy tờ bị hủy hoại, đồng thời cơ quan hộ tịch phải tiến hành xác minh và cập nhật lại tình trạng hôn nhân để đảm bảo tính toàn vẹn của dữ liệu hộ tịch.
Sự việc khiến chị Mai gặp nhiều hệ lụy: không chỉ mất quyền sử dụng giấy đăng ký kết hôn trong các thủ tục hành chính liên quan (như khai sinh lại cho con, làm thủ tục cấp dưỡng…), mà còn phải đối diện với nguy cơ bị Tòa án đánh giá thiếu thiện chí nếu sau này nộp đơn ly hôn.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
Kết luận
Hành vi đốt hoặc xé giấy đăng ký kết hôn không làm chấm dứt quan hệ hôn nhân mà còn gây cản trở nghiêm trọng trong quá trình giải quyết thủ tục ly hôn. Không những vậy, đây còn là hành vi vi phạm hành chính theo quy định pháp luật, có thể bị xử phạt đến 20.000.000 đồng, kèm theo hình thức xử phạt bổ sung là tịch thu tang vật và biện pháp khắc phục hậu quả như kiến nghị cơ quan có thẩm quyền xử lý đối với giấy tờ bị hủy hoại.
