Trong lĩnh vực sân khấu, điện ảnh, việc thể hiện hành vi hút thuốc của nhân vật cần tuân thủ các quy định pháp luật nhằm bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Pháp luật hiện hành chỉ cho phép sử dụng hình ảnh diễn viên hút thuốc lá trong một số trường hợp cụ thể. Bên cạnh đó, diễn viên cũng không được phép hút thuốc lá thật khi biểu diễn trên sân khấu dù với bất kỳ mục đích nào.
1. Được sử dụng hình ảnh diễn viên hút thuốc lá trong tác phẩm điện ảnh, sân khấu không?
Điều 3 Thông tư 14/2024/TT-BVHTTDL quy định như sau:
Điều 3. Nguyên tắc hạn chế sử dụng hình ảnh diễn viên sử dụng thuốc lá trong tác phẩm điện ảnh, sân khấu
Không sử dụng hình ảnh diễn viên sử dụng thuốc lá trong tác phẩm điện ảnh, sân khấu, trừ trường hợp quy định tại khoản 2 và khoản 3 Điều này.
Việc sử dụng hình ảnh diễn viên sử dụng thuốc lá nhằm phê phán, lên án các hành vi bị nghiêm cấm quy định tại Điều 9 và hành vi vi phạm nghĩa vụ của người hút thuốc lá quy định tại Điều 13 của Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá.
Việc sử dụng hình ảnh diễn viên sử dụng thuốc lá trong tác phẩm điện ảnh, sân khấu nhằm mục đích nghệ thuật thực hiện theo quy định tại Điều 4 và Điều 5 Thông tư này.
Theo quy định trên, nguyên tắc chung là không được đưa hình ảnh diễn viên sử dụng thuốc lá vào phim ảnh, sân khấu. Tuy nhiên, vẫn có hai trường hợp ngoại lệ được cho phép: (1) nhằm mục đích phê phán hành vi hút thuốc trái quy định hoặc (2) nhằm thể hiện yếu tố nghệ thuật – ví dụ khắc họa nhân vật lịch sử, tái hiện một thời kỳ xã hội cụ thể nơi hút thuốc là một hành vi phổ biến. Tuy vậy, các trường hợp này đều phải được thể hiện đúng mục đích và tuân thủ nghiêm túc các quy định tại các điều khoản tiếp theo của Thông tư 14.
Quy định này nhằm hạn chế việc cổ vũ hành vi hút thuốc lá trên các phương tiện truyền thông đại chúng – đặc biệt là trong môi trường có nhiều khán giả trẻ. Sự cho phép mang tính chặt chẽ, có điều kiện cũng đảm bảo rằng nghệ thuật không bị quá khuôn khổ, nhưng không đi ngược lại định hướng bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Tình huống giả định
Trong một bộ phim hình sự Việt Nam công chiếu năm 2025, một nhân vật phản diện xuất hiện liên tục trong các cảnh hút thuốc nhằm thể hiện tính cách lạnh lùng, bất cần. Tuy nhiên, không có bất kỳ tình tiết nào trong phim thể hiện việc phê phán, lên án hành vi hút thuốc hay liên hệ đến thời kỳ xã hội cụ thể có tính lịch sử. Bộ phim nhanh chóng bị dư luận phản đối vì cho rằng cố tình làm quá hành vi hút thuốc lá.
Căn cứ theo Điều 3 Thông tư 14/2024/TT-BVHTTDL, Cục Điện ảnh đã tiến hành rà soát và yêu cầu nhà sản xuất chỉnh sửa, cắt bỏ những phân cảnh không cần thiết. Đồng thời, phim bị tạm dừng phát hành trên nền tảng số cho đến khi khắc phục sai phạm.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Diễn viên được hút thuốc lá thật khi biểu diễn trên sân khấu không?
Khoản 2 Điều 4 Thông tư 14/2024/TT-BVHTTDL quy định như sau:
Điều 4. Sử dụng hình ảnh diễn viên sử dụng thuốc lá trong sân khấu nhằm mục đích nghệ thuật
...
2. Khi sử dụng thuốc lá nhằm mục đích nghệ thuật, diễn viên không thực hiện hành vi hút thuốc thật trên sân khấu.
...
Theo quy định trên, dù việc sử dụng thuốc lá nhằm mục đích nghệ thuật như khắc họa nhân vật lịch sử, tái hiện bối cảnh xã hội hay phê phán hành vi hút thuốc được pháp luật cho phép, thì diễn viên vẫn bị nghiêm cấm thực hiện hành vi hút thuốc lá thật trên sân khấu. Điều này nhằm bảo đảm môi trường biểu diễn không bị ô nhiễm bởi khói thuốc, tránh ảnh hưởng đến sức khỏe của khán giả và người biểu diễn khác.
Các đoàn nghệ thuật, đạo diễn và diễn viên cần chủ động xây dựng cách thể hiện phù hợp, như sử dụng đạo cụ giả, hành động biểu trưng thay vì hành vi hút thuốc thật. Bên cạnh đó, quy định này cũng thể hiện rõ định hướng giảm thiểu tác động tiêu cực của việc hút thuốc lá trong các sản phẩm nghệ thuật, dù có lý do nghệ thuật hay bối cảnh lịch sử.
Tình huống giả định
Tháng 7/2025, trong vở kịch “Ký ức một thời” biểu diễn tại Nhà hát Tuổi Trẻ, có cảnh nhân vật chính – một người lính thời Pháp thuộc, hút thuốc lá khi hồi tưởng về chiến trường xưa. Nam diễn viên đã sử dụng thuốc lá thật để thể hiện hành động này ngay trên sân khấu. Sau buổi diễn, một số khán giả phản ánh việc họ bị khó chịu vì khói thuốc trong khán phòng kín.
Sau khi xác minh, Thanh tra Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội kết luận đơn vị biểu diễn đã vi phạm khoản 2 Điều 4 Thông tư 14/2024/TT-BVHTTDL. Đoàn kịch bị lập biên bản và yêu cầu cam kết không lặp lại hành vi sử dụng thuốc lá thật trên sân khấu trong các buổi biểu diễn sau.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Việc sử dụng hình ảnh diễn viên hút thuốc lá trong tác phẩm điện ảnh, sân khấu chỉ được phép nếu nhằm phê phán hành vi hút thuốc hoặc vì mục đích nghệ thuật theo đúng quy định. Tuy nhiên, diễn viên tuyệt đối không được hút thuốc lá thật khi biểu diễn trên sân khấu dù với bất kỳ lý do gì.
