Đầu tư công đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Những khoản đầu tư này không chỉ tập trung vào cơ sở hạ tầng mà còn hướng đến việc cải thiện cuộc sống của người dân, qua đó tạo ra nhiều cơ hội việc làm và tăng trưởng bền vững. Luật Đầu tư công 2024 đã đặt ra những quy định rõ ràng nhằm tối ưu hóa nguồn lực và đảm bảo rằng mọi khoản đầu tư đều hướng đến mục tiêu giảm nghèo và nâng cao chất lượng cuộc sống. Bài viết này sẽ phân tích sâu sắc tác động của đầu tư công đến việc giảm nghèo và cải thiện chất lượng cuộc sống, từ đó mở ra những cái nhìn mới về vai trò của nó trong xã hội hiện nay.
1. Mối liên hệ giữa đầu tư công và các mục tiêu phát triển xã hội
Đầu tư công đóng vai trò rất quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là việc thúc đẩy giảm nghèo và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người dân. Đầu tư công không chỉ là việc sử dụng nguồn lực tài chính từ ngân sách nhà nước để thực hiện các dự án mà còn là một phần không thể thiếu trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng, phát triển các dịch vụ công cộng và bảo đảm an sinh xã hội.
Theo Luật Đầu tư công 2024, công tác xóa đói, giảm nghèo được xem là một trong những ưu tiên hàng đầu trong chính sách đầu tư công. Cụ thể, đầu tư công tập trung vào việc cải tạo, xây dựng hạ tầng thiết yếu như trường học, bệnh viện, hệ thống cấp nước sạch, qua đó giúp người dân tiếp cận những dịch vụ xã hội cơ bản. Điều này là cần thiết để giảm thiểu rủi ro đối với các hộ nghèo cũng như góp phần nâng cao thu nhập, giúp người nghèo vượt qua tình trạng thiếu thốn.
Tác động của đầu tư công đến việc cải thiện chất lượng cuộc sống thể hiện qua nhiều khía cạnh. Các dự án đầu tư công không chỉ cung cấp cơ sở vật chất cần thiết cho đời sống hàng ngày mà còn tạo ra cơ hội việc làm, từ đó gia tăng thu nhập cho người dân. Chính phủ đã xác định rõ rằng, để đạt được các mục tiêu phát triển bền vững và giảm nghèo hiệu quả, cần thiết phải tập trung vào các dự án trọng điểm và cấp bách, nhằm tạo động lực cho phát triển nhanh và bền vững.
Hơn nữa, Luật đầu tư công 2024 nhấn mạnh tầm quan trọng của việc phân bổ nguồn lực đầu tư hiệu quả, nhất là vào những vùng khó khăn và có tỷ lệ hộ nghèo cao. Chương trình đầu tư công không chỉ dừng lại ở việc cải thiện hạ tầng mà còn cần gắn kết với những chính sách, chương trình hỗ trợ khác để đảm bảo mọi tầng lớp xã hội đều được hưởng lợi từ phát triển kinh tế.
Tóm lại, đầu tư công là phương tiện thiết yếu trong việc giảm nghèo và cải thiện chất lượng cuộc sống. Thúc đẩy thực hiện các chính sách đầu tư công có hiệu quả không chỉ giúp cải thiện đời sống người dân mà còn góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển xã hội trong tương lai.
2. Các dự án đầu tư công và tác động đến điều kiện sống
Đầu tư công là một trong những động lực quan trọng nhất cho sự phát triển kinh tế - xã hội của một quốc gia. Các loại dự án đầu tư công bao gồm xây dựng trường học, bệnh viện, và hạ tầng giao thông. Những dự án này không chỉ giúp tạo ra cơ sở vật chất cần thiết mà còn góp phần cải thiện đời sống và chất lượng cuộc sống của người dân.
1. Trường học
Dự án đầu tư vào trường học không chỉ tăng cường khả năng tiếp cận giáo dục cho trẻ em mà còn nâng cao chất lượng giáo dục. Theo báo cáo của Bộ giáo dục và Đào tạo, trong giai đoạn 2021 - 2023, hàng triệu học sinh đã được hưởng lợi từ các chương trình đầu tư xây dựng trường học mới và nâng cấp cơ sở vật chất của các trường hiện tại. Nhờ vậy, tỷ lệ trẻ em đến trường đã tăng lên 96%.
2. Bệnh viện
Đầu tư công vào hệ thống y tế, đặc biệt là bệnh viện, cũng mang lại tác động tích cực. Nhiều bệnh viện ở khu vực nông thôn và miền núi đã được xây dựng mới và nâng cấp, giúp đảm bảo người dân có thể tiếp cận dịch vụ y tế tốt hơn. Theo số liệu từ Bộ Y tế, tỷ lệ người dân được khám bệnh tại các cơ sở y tế công lập đã tăng lên 70% trong các năm gần đây. Điều này không chỉ giúp giảm tỷ lệ tử vong mà còn nâng cao sức khỏe cộng đồng.
3. Hạ tầng giao thông
Hệ thống hạ tầng giao thông cũng là một lĩnh vực ưu tiên trong đầu tư công. Việc cải thiện đường sá, cầu cống không chỉ giúp giảm thiểu thời gian di chuyển mà còn tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển kinh tế, vận chuyển hàng hóa và giao thương giữa các vùng. Theo nghiên cứu của Viện Nghiên cứu phát triển kinh tế, những khu vực có hệ thống giao thông được đầu tư đồng bộ có tỷ lệ tăng trưởng kinh tế cao hơn 2-3% so với những khu vực khác.
Các dự án đầu tư công như trường học, bệnh viện, và hạ tầng giao thông đều chứng tỏ tác động tích cực đến cuộc sống người dân. Những thay đổi này không chỉ nâng cao chất lượng cuộc sống mà còn thúc đẩy sự phát triển bền vững của xã hội. Để đạt được hiệu quả cao trong đầu tư công, cần tiếp tục cải thiện công tác quản lý và giám sát, cũng như đảm bảo minh bạch trong sử dụng nguồn vốn.
3. Ví dụ cụ thể về dự án đầu tư công
Trong thời gian qua, các dự án đầu tư công đã cho thấy tác động tích cực đến sự phát triển của cộng đồng và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân. Dưới đây là một số dự án tiêu biểu đã đạt được những thành công đáng kể:
Dự án đầu tư xây dựng Trường Tiểu học Rạch Già ở Quận Bình Chánh tác động đến giáo dục
Dự án xây dựng Trường Tiểu học Rạch Già ở Quận Bình Chánh, TP.HCM, được hoàn thành vào năm học 2023-2024. Dự án này có chi phí đầu tư khoảng 132 tỷ VND (khoảng 5,5 triệu USD), diện tích 11.000 m², và có khả năng chứa 1.200 học sinh. Dự án này không chỉ cung cấp không gian học tập hiện đại mà còn góp phần vào mục tiêu nâng cao tỷ lệ trường đạt chuẩn quốc gia, với hơn 1,7 triệu học sinh từ mẫu giáo đến trung học ở TP.HCM bắt đầu năm học mới vào ngày 28 tháng 8 năm 2023. Điều này cho thấy tác động trực tiếp đến việc cải thiện môi trường học tập và chất lượng giáo dục tại địa phương.
Ngoài ra, còn có những dự án quan trọng như dự án kiên cố hóa trường lớp học. Dự án này được triển khai tại nhiều tỉnh khó khăn, nhằm xây dựng các trường học đạt tiêu chuẩn, trang bị cơ sở vật chất hiện đại cho giáo dục. Theo thống kê, nhờ vào đầu tư từ ngân sách nhà nước, hàng triệu học sinh đã được học trong môi trường an toàn, sạch đẹp. Điều này giúp tăng tỷ lệ học sinh đi học cũng như giảm tỷ lệ bỏ học. Cụ thể, một báo cáo từ Bộ Giáo dục và Đào tạo cho thấy tỷ lệ học sinh ra trường tăng 15% trong năm học 2023. (Nguồn: Báo Đại biểu Nhân dân, Bộ Giáo dục và đào tạo)
Dự án đầu tư xây dựng cơ sở 2 Bệnh viện Bạch Mai tại Hà Nam tác động đến y tế
Xây dựng mới một bệnh viện đa khoa trung ương (cơ sở thứ hai của Bệnh viện Bạch Mai, bệnh viện hạng đặc biệt) tại Hà Nam, với quy mô 1.000 giường bệnh trên diện tích ~20 ha. Đây là dự án bệnh viện trọng điểm của Bộ Y tế nhằm mở rộng hệ thống y tế tuyến trung ương, giảm tải cho cơ sở chính Bệnh viện Bạch Mai ở Hà Nội vốn luôn quá tải. Bệnh viện mới được thiết kế hiện đại, đồng bộ để cung cấp dịch vụ khám chữa bệnh chất lượng cao cho người dân các tỉnh lân cận Hà Nội. Tổng mức đầu tư khoảng 4.990 tỷ đồng, chủ yếu đến từ ngân sách nhà nước (4.500 tỷ đồng), còn lại đến từ các nguồn khác.
Khi được đưa vào sử dụng, cơ sở 2 sẽ giảm tình trạng quá tải trầm trọng tại Bệnh viện Bạch Mai cơ sở chính ở Hà Nội (nơi thường xuyên có 2–3 bệnh nhân phải nằm chung một giường). Bệnh viện mới với trang thiết bị hiện đại và quy trình quản lý tiên tiến được kỳ vọng đạt trình độ khám chữa bệnh ngang tầm các nước tiên tiến trong khu vực, giúp người dân khu vực phía Bắc tiếp cận dịch vụ y tế chất lượng cao ngay trong nước (giảm nhu cầu ra nước ngoài chữa bệnh). Ngoài ra, người dân các tỉnh đồng bằng sông Hồng và Bắc Trung Bộ sẽ đỡ phải di chuyển xa lên Hà Nội để khám chữa bệnh tuyến cuối, nhờ đó tiết kiệm chi phí, thời gian và được cấp cứu, điều trị kịp thời hơn. Dự án cũng góp phần nâng cao năng lực y tế tuyến trung ương, phân bổ lại nguồn lực bác sĩ, giảm áp lực cho thủ đô về lâu dài.
Dự án xây dựng tuyến đường sắt đô thị Cát Linh – Hà Đông (tuyến metro số 2A, Hà Nội) tác động đến hạ tầng giao thông và kinh tế
Dự án do Bộ Giao thông Vận tải làm chủ đầu tư, sau bàn giao cho Hà Nội vận hành. Tuyến metro này nhằm tạo phương thức vận tải công cộng khối lượng lớn, hiện đại, giảm phụ thuộc vào xe cá nhân tại thủ đô. Mỗi đoàn tàu gồm 4 toa, khai thác tốc độ tối đa ~80 km/h, thời gian chạy toàn tuyến khoảng 23 phút. Tổng mức đầu tư ban đầu phê duyệt năm 2008 là 8.770 tỷ đồng (khoảng 553 triệu USD), sau đó do điều chỉnh, đội vốn lên 18.001–18.002 tỷ đồng (tương đương ~868 triệu USD).
Tuyến metro Cát Linh – Hà Đông nhanh chóng thu hút hành khách, góp phần thay đổi thói quen đi lại tại Hà Nội. Sau gần 3 năm khai thác, tuyến phục vụ trung bình hơn 35.000 lượt hành khách mỗi ngày. Khoảng 60% hành khách cho biết họ đã bỏ xe máy để chuyển sang đi tàu điện (và ~18% hành khách bỏ ôtô cá nhân). Điều này cho thấy dự án đã bước đầu giảm bớt số phương tiện cá nhân trên đường. Theo thống kê của Hanoi Metro, mỗi một triệu lượt người chuyển từ xe cá nhân sang metro giúp tiết kiệm 487.000 giờ tham gia giao thông và giảm đáng kể ùn tắc, khí thải. Tuyến metro cũng nâng cao năng lực vận tải công cộng của Hà Nội, tạo nền tảng cho việc phát triển thêm các tuyến đường sắt đô thị khác trong tương lai, hướng tới hệ thống giao thông đô thị văn minh, thuận tiện cho người dân.
Dự án đầu tư xây dựng một số đoạn đường bộ cao tốc trên tuyến Bắc – Nam phía Đông tác động đến giao thông hạ tầng và kinh tế
Dự án xây dựng mới 654 km đường cao tốc trên tuyến Bắc – Nam phía Đông (từ Nam Định/Ninh Bình đến Vĩnh Long), chia thành 11 đoạn qua 13 tỉnh, thành phố. Đây là dự án hạ tầng giao thông trọng điểm quốc gia, nhằm tạo trục cao tốc xuyên Việt song song quốc lộ 1A, nâng cao năng lực vận tải Bắc – Nam. Tổng mức đầu tư khoảng 118.716 tỷ đồng, kết hợp ngân sách nhà nước (khoảng 55.000 tỷ đồng) và vốn huy động ngoài ngân sách (khoảng 63.000 tỷ đồng theo hình thức đối tác công tư - PPP).
Khi các đoạn cao tốc đưa vào sử dụng, thời gian di chuyển giữa các vùng được rút ngắn đáng kể. Ví dụ, quãng đường từ Hà Nội đi Vinh (Nghệ An) sẽ giảm còn khoảng 3,5–4 giờ (trước đây ~6 giờ), Hà Nội đi Hà Tĩnh còn ~5 giờ (trước đây 7–8 giờ). Tuyến cao tốc mới tạo nên mạng lưới hơn 1.000 km đường cao tốc liên tục, giúp phương tiện lưu thông nhanh, an toàn hơn, giảm ùn tắc và tai nạn trên quốc lộ 1A cũ. Nhờ kết nối hạ tầng được cải thiện, việc đi lại, vận chuyển hàng hóa Bắc – Nam thuận lợi hơn, qua đó thúc đẩy phát triển kinh tế và giao thương giữa các vùng.
4. Giải pháp và chính sách hỗ trợ
Để tối ưu hóa tác động của đầu tư công đến phát triển xã hội, cần triển khai nhiều giải pháp đồng bộ. Trước hết, cần phải cải thiện môi trường đầu tư, nhằm thu hút nguồn vốn từ các thành phần kinh tế trong và ngoài nước. Bên cạnh đó, cần phát triển đa dạng các hình thức đầu tư như BOT, BTO, BT, và áp dụng mô hình hợp tác công tư (PPP) để nâng cao tính hiệu quả trong việc phát triển hệ thống kết cấu hạ tầng.
Một chính sách hỗ trợ cần thiết là tăng cường sử dụng ngân sách nhà nước cho những dự án không có khả năng thu hồi vốn. Những công trình như hạ tầng giao thông, trung tâm y tế, và các dự án an sinh xã hội cần được ưu tiên tập trung đầu tư. Điều này không chỉ giúp nâng cao chất lượng cuộc sống mà còn thúc đẩy giải quyết vấn đề giảm nghèo trong xã hội.
Ngoài ra, việc thực hiện các kế hoạch phát triển bền vững sẽ giúp phân bổ nguồn lực một cách hợp lý và hiệu quả. Các bộ, ngành và chính quyền địa phương cần tăng cường phối hợp trong việc lập quy hoạch và thực hiện kiểm tra, giám sát đầu tư. Điều này sẽ ngăn chặn được tình trạng lãng phí và thất thoát do quản lý kém.
Đặc biệt, sự tham gia của cộng đồng là cực kỳ quan trọng trong việc giám sát và thực hiện dự án đầu tư. Người dân có thể đóng vai trò là những cánh tay nối dài giúp kiểm tra các cam kết và tiến độ thực hiện của các dự án. Việc thành lập các ban giám sát cộng đồng sẽ thúc đẩy tính minh bạch và trách nhiệm giải trình của những đơn vị thực hiện dự án. Điều này cũng sẽ góp phần nâng cao chất lượng các dịch vụ công và đảm bảo rằng các nguồn lực được phân bổ một cách công bằng và hợp lý cho tất cả mọi người dân.
Các giải pháp và chính sách hỗ trợ này đều cần đặt dưới sự kiểm soát và điều phối của các cơ quan chức năng, đảm bảo rằng việc đầu tư công không chỉ đạt được hiệu quả về mặt kinh tế, mà còn góp phần vào cải thiện chất lượng cuộc sống cho cộng đồng.
5. Kết luận
Chúng ta đã thấy rõ tác động mạnh mẽ của đầu tư công đối với việc giảm nghèo và cải thiện chất lượng cuộc sống của người dân. Qua việc phân tích các mối liên hệ giữa đầu tư công và các mục tiêu phát triển xã hội, cũng như các dự án cụ thể đã được triển khai, chúng ta có thể khẳng định rằng đầu tư công không chỉ là công cụ phát triển kinh tế mà còn là yếu tố then chốt trong việc nâng cao đời sống cho người dân, đặc biệt là tại những khu vực còn nhiều khó khăn.
Bên cạnh đó, Luật Đầu tư công 2024 đã thể hiện rõ vai trò của mình trong việc định hướng và quản lý các nguồn lực, nhằm đảm bảo tính minh bạch, tiết kiệm và hiệu quả trong sử dụng vốn đầu tư công. Điều này càng làm nổi bật trách nhiệm của các cơ quan nhà nước và sự cần thiết phải cộng đồng đồng hành trong quá trình triển khai các dự án đầu tư.
Các cơ quan nhà nước và cộng đồng nên chú ý trong việc nâng cao hiệu quả đầu tư công, việc này có thể đảm bảo rằng tài nguyên quốc gia không chỉ phục vụ cho phát triển kinh tế mà còn mang lại cuộc sống tốt đẹp hơn cho mọi người dân.
