Cưỡng chế thi hành án dân sự là biện pháp bắt buộc nhằm bảo đảm hiệu lực thi hành của bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật. Khi người phải thi hành án có điều kiện nhưng cố tình không chấp hành, cơ quan có thẩm quyền sẽ tổ chức cưỡng chế theo quy định. Bên cạnh điều kiện áp dụng, thủ tục cưỡng chế và chi phí liên quan cũng là vấn đề được pháp luật quy định rõ ràng.
1. Khi nào bị cưỡng chế thi hành án dân sự?
Khoản 1 Điều 45, Điều 46 Luật Thi hành án dân sự 2008 (sửa đổi, bổ sung bởi Luật 64/2014/QH13) quy định như sau:
Điều 45. Thời hạn tự nguyện thi hành án
1. Thời hạn tự nguyện thi hành án là 10 ngày, kể từ ngày người phải thi hành án nhận được quyết định thi hành án hoặc được thông báo hợp lệ quyết định thi hành án.
...
Điều 46. Cưỡng chế thi hành án
1. Hết thời hạn quy định tại khoản 1 Điều 45 của Luật này, người phải thi hành án có điều kiện thi hành án mà không tự nguyện thi hành án thì bị cưỡng chế.2. Không tổ chức cưỡng chế thi hành án trong thời gian từ 22 giờ đến 06 giờ sáng ngày hôm sau, các ngày nghỉ, ngày lễ theo quy định của pháp luật và các trường hợp đặc biệt khác do Chính phủ quy định.
Theo quy định tại khoản 1 Điều 45 và khoản 1 Điều 46 Luật Thi hành án dân sự 2008 (sửa đổi, bổ sung năm 2014), cơ quan thi hành án dân sự chỉ được tổ chức cưỡng chế thi hành án khi đã đủ các điều kiện bắt buộc. Trước tiên, người phải thi hành án được hưởng thời hạn 10 ngày kể từ khi nhận được quyết định thi hành án hoặc được thông báo hợp lệ để tự nguyện thi hành.
Tuy nhiên, nếu sau 10 ngày, người phải thi hành án không tự nguyện thực hiện nghĩa vụ dù đủ điều kiện, thì Chấp hành viên được quyền tổ chức cưỡng chế theo quy định tại Điều 46.
Đồng thời, pháp luật cũng giới hạn thời gian tổ chức cưỡng chế để bảo đảm trật tự xã hội và quyền con người. Cụ thể, không được cưỡng chế thi hành án trong khung giờ từ 22h đêm đến 6h sáng hôm sau, cũng như vào các ngày nghỉ lễ, trừ trường hợp đặc biệt do Chính phủ quy định.
Tình huống giả định
Nguyễn Văn Trường, giám đốc Công ty Trường Phát (trụ sở tại Bình Dương), bị buộc phải thanh toán 380 triệu đồng cho bà Phạm Thị Lệ Hằng theo bản án dân sự ngày 10/11/2024 do vi phạm hợp đồng lao động và chậm trả lương. Dù đã nhận được quyết định thi hành án hợp lệ từ ngày 15/11/2024, ông Trường không tự nguyện thi hành dù sở hữu nhiều tài sản như nhà, xe ô tô và tài khoản ngân hàng. Sau khi bị mời làm việc nhiều lần mà không hợp tác, ông còn rút gần hết tiền trong tài khoản cá nhân ngay sau khi nhận thông báo thi hành án.
Xét thấy ông Trường có khả năng thi hành án nhưng cố tình né tránh, ngày 04/12/2024, Chấp hành viên đã ban hành quyết định cưỡng chế, kê biên một căn nhà và phong tỏa tài khoản còn lại tại ngân hàng. Việc cưỡng chế được thực hiện đúng thời gian luật định và có sự phối hợp của chính quyền địa phương. Tài sản sau đó được đấu giá thành công, giúp hoàn tất nghĩa vụ thi hành án và cơ quan thi hành án đã ra thông báo kết thúc việc thi hành vào đầu tháng 01/2025.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Ai là người phải chịu chi phí cưỡng chế?
Điều 73 Luật Thi hành án dân sự 2008 (sửa đổi, bổ sung bởi Luật 64/2014/QH13) quy định như sau:
Điều 73. Chi phí cưỡng chế thi hành án
1. Người phải thi hành án chịu chi phí cưỡng chế thi hành án sau đây:
a) Chi phí thông báo về cưỡng chế thi hành án;
b) Chi phí mua nguyên liệu, nhiên liệu, thuê phương tiện, thiết bị bảo vệ, y tế, phòng, chống cháy, nổ, các thiết bị, phương tiện cần thiết khác cho việc cưỡng chế thi hành án;
c) Chi phí cho việc định giá, giám định tài sản, bán đấu giá tài sản; chi phí định giá lại tài sản, trừ trường hợp quy định tại điểm a khoản 2 và điểm a khoản 3 Điều này;
d) Chi phí cho việc thuê, trông coi, bảo quản tài sản; chi phí bốc dỡ, vận chuyển tài sản; chi phí thuê nhân công và khoản chi phục vụ cho việc xây ngăn, phá dỡ; chi thuê đo đạc, xác định mốc giới để thực hiện việc cưỡng chế thi hành án;
đ) Chi phí cho việc tạm giữ, thu giữ tài sản, giấy tờ;
e) Tiền bồi dưỡng cho những người trực tiếp tham gia cưỡng chế và bảo vệ cưỡng chế thi hành án.
2. Người được thi hành án phải chịu chi phí cưỡng chế thi hành án sau đây:
a) Chi phí định giá lại tài sản nếu người được thi hành án yêu cầu định giá lại, trừ trường hợp định giá lại do có vi phạm quy định về định giá;
b) Một phần hoặc toàn bộ chi phí xây ngăn, phá dỡ trong trường hợp bản án, quyết định xác định người được thi hành án phải chịu chi phí xây ngăn, phá dỡ.
3. Ngân sách nhà nước trả chi phí cưỡng chế thi hành án trong các trường hợp sau đây:
a) Định giá lại tài sản khi có vi phạm quy định về định giá;
b) Chi phí xác minh điều kiện thi hành án;
c) Chi phí cần thiết khác theo quy định của Chính phủ;
d) Trường hợp đương sự được miễn, giảm chi phí cưỡng chế thi hành án theo quy định của pháp luật.
4. Chấp hành viên dự trù chi phí cưỡng chế và thông báo cho người phải thi hành án biết ít nhất 03 ngày làm việc trước ngày cưỡng chế đã được ấn định, trừ trường hợp cần thiết phải cưỡng chế ngay. Chi phí cưỡng chế thi hành án được tạm ứng từ ngân sách nhà nước.
5. Các khoản chi phí cưỡng chế thi hành án được thanh toán theo mức chi thực tế, hợp lý do Thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự duyệt theo đề xuất của Chấp hành viên.
Thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự nơi tổ chức việc thi hành án thực hiện xét miễn, giảm các khoản chi phí cưỡng chế thi hành án.
6. Chi phí cưỡng chế thi hành án do đương sự nộp hoặc được khấu trừ vào tiền thu được, tiền bán đấu giá tài sản kê biên, kể cả tài sản đang do người thứ ba giữ. Sau khi xử lý tài sản hoặc thu được tiền, Chấp hành viên phải làm thủ tục hoàn trả ngay các khoản tiền đã tạm ứng trước đó.
7. Chính phủ quy định mức bồi dưỡng cho người trực tiếp tham gia cưỡng chế và bảo vệ cưỡng chế thi hành án; thủ tục thu, nộp, miễn, giảm chi phí cưỡng chế thi hành án.
Người phải thi hành án có trách nhiệm thanh toán hầu hết chi phí phát sinh trong quá trình cưỡng chế, gồm: chi phí thông báo, định giá tài sản, thuê phương tiện, bảo quản tài sản, xây ngăn, phá dỡ, vận chuyển, bồi dưỡng cho người tham gia cưỡng chế… Trong khi đó, người được thi hành án chỉ phải chịu chi phí định giá lại tài sản nếu chính họ yêu cầu và phải chịu chi phí xây ngăn, phá dỡ nếu bản án tuyên rõ trách nhiệm này. Ngoài ra, ngân sách nhà nước chi trả trong các trường hợp như: định giá sai quy định, chi phí xác minh điều kiện thi hành án, hoặc khi đương sự thuộc diện được miễn, giảm theo luật. Chi phí này được thông báo trước ít nhất 3 ngày làm việc và có thể tạm ứng từ ngân sách. Sau khi xử lý tài sản, cơ quan thi hành án sẽ thu hồi hoặc khấu trừ để hoàn trả.
Tình huống giả định
Công ty TNHH Đầu tư Minh Hải (Quận Tân Phú, TP. Hồ Chí Minh) bị buộc thi hành án theo bản án ngày 15/3/2024, với nghĩa vụ giao trả kho xưởng cho Công ty Cổ phần Xây dựng và Dịch vụ Thiên An. Dù đã quá thời hạn 10 ngày kể từ khi nhận quyết định thi hành án và có đủ điều kiện thực hiện nghĩa vụ, Minh Hải vẫn không tự nguyện chấp hành. Do đó, cơ quan Thi hành án dân sự Quận Tân Phú đã ra quyết định cưỡng chế, bao gồm đo đạc, phá dỡ tường bao, thuê phương tiện vận chuyển và lực lượng bảo vệ hiện trường.
Trong quá trình cưỡng chế, phía Thiên An yêu cầu định giá lại nhà xưởng vì cho rằng kết quả ban đầu chưa chính xác, nhưng kết quả định giá lại không phát hiện sai phạm. Theo quy định, toàn bộ chi phí cưỡng chế như thuê nhân công, vận chuyển, phá dỡ sẽ do Công ty Minh Hải chi trả. Riêng chi phí định giá lại do phía Thiên An yêu cầu sẽ do chính họ thanh toán, ngân sách nhà nước không chi bất kỳ khoản nào vì không có căn cứ miễn, giảm hay sai phạm từ phía cơ quan định giá.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
Kết luận
Cưỡng chế thi hành án dân sự là biện pháp cần thiết nhằm bảo đảm hiệu lực thi hành bản án trong trường hợp người có điều kiện nhưng không tự nguyện thực hiện nghĩa vụ. Việc cưỡng chế chỉ được thực hiện sau khi hết thời hạn 10 ngày theo quy định tại Điều 45 Luật Thi hành án dân sự. Về chi phí, người phải thi hành án chịu phần lớn các khoản liên quan đến cưỡng chế, trong khi người được thi hành án chỉ phải chịu một số chi phí nhất định nếu có yêu cầu đặc biệt hoặc bản án tuyên rõ nghĩa vụ phải chi trả và ngân sách nhà nước chi trả trong trường hợp quy định.
