Khi cha mẹ ly hôn, việc xác định ai là người trực tiếp nuôi con là vấn đề quan trọng và thường xuyên phát sinh tranh chấp. Pháp luật Việt Nam đã quy định rõ độ tuổi con có quyền nêu ý kiến về người muốn sống cùng sau khi cha mẹ ly hôn. Bên cạnh đó, với trẻ dưới 36 tháng tuổi, pháp luật cũng có nguyên tắc ưu tiên nhằm bảo vệ quyền lợi tốt nhất cho con.
1. Con từ bao nhiêu tuổi thì được quyền lựa chọn sống với ai sau ly hôn?
Khoản 2 Điều 81 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định cụ thể:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 81. Việc trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con sau khi ly hôn
...
2. Vợ, chồng thỏa thuận về người trực tiếp nuôi con, nghĩa vụ, quyền của mỗi bên sau khi ly hôn đối với con; trường hợp không thỏa thuận được thì Tòa án quyết định giao con cho một bên trực tiếp nuôi căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của con; nếu con từ đủ 07 tuổi trở lên thì phải xem xét nguyện vọng của con.
...
Theo khoản 2 Điều 81 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, sau khi ly hôn, vợ chồng có thể tự thỏa thuận về người trực tiếp nuôi con, cũng như nghĩa vụ và quyền của mỗi bên đối với con. Trường hợp không thỏa thuận được, Tòa án sẽ quyết định giao con cho một bên trực tiếp nuôi, căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của con. Trong quá trình giải quyết, nếu con từ đủ 07 tuổi trở lên thì Tòa án phải xem xét nguyện vọng của con để đảm bảo phù hợp với ý chí cá nhân và tâm lý của trẻ.
Việc xem xét nguyện vọng của con không có nghĩa là con được tự quyết định, mà chỉ là một căn cứ để Tòa án xem xét và xác định người phù hợp để giao quyền nuôi con.
Tình huống giả định
Vợ chồng chị Vũ Thị Hạnh và anh Phạm Văn Quân ly hôn sau 12 năm chung sống và có một con gái chung là cháu Phạm Vũ Minh Thư, hiện 10 tuổi. Trong quá trình giải quyết ly hôn, cả hai không thống nhất được về người trực tiếp nuôi con. Anh Quân cho rằng mình có thu nhập ổn định, môi trường sống tốt hơn nên phù hợp để nuôi con. Ngược lại, chị Hạnh cho rằng từ trước đến nay chị là người trực tiếp chăm sóc, theo sát việc học hành, sức khỏe và tâm lý của bé Thư, nên bé có sự gắn bó tình cảm sâu sắc với mẹ.
Tòa án yêu cầu lấy ý kiến cháu Minh Thư về nguyện vọng sống cùng ai sau ly hôn. Cháu Thư bày tỏ mong muốn được sống với mẹ vì cảm thấy gần gũi, an toàn và được mẹ quan tâm nhiều hơn. Tòa án ghi nhận ý kiến này là yếu tố quan trọng để đánh giá quyền lợi mọi mặt của cháu bé. Tuy nhiên, Tòa cũng xem xét thêm các điều kiện kinh tế, chỗ ở, khả năng nuôi dưỡng và thời gian dành cho con của cả hai bên.
Căn cứ khoản 2 Điều 81 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, Tòa án xác định cháu Minh Thư đã từ đủ 07 tuổi nên phải được xem xét nguyện vọng. Sau khi đánh giá tổng thể, Tòa quyết định giao cháu Minh Thư cho chị Vũ Thị Hạnh trực tiếp nuôi dưỡng để đảm bảo lợi ích tốt nhất cho trẻ.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Con dưới 36 tháng quyền nuôi con thuộc về ai?
Khoản 3 Điều 81 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định cụ thể:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 81. Việc trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con sau khi ly hôn
...
3. Con dưới 36 tháng tuổi được giao cho mẹ trực tiếp nuôi, trừ trường hợp người mẹ không đủ điều kiện để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con hoặc cha mẹ có thỏa thuận khác phù hợp với lợi ích của con.
Khoản 3 Điều 81 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định rằng con dưới 36 tháng tuổi sau khi cha mẹ ly hôn sẽ được giao cho người mẹ trực tiếp nuôi dưỡng. Quy định này nhằm bảo đảm quyền lợi về chăm sóc và phát triển thể chất, tâm sinh lý của trẻ trong giai đoạn đầu đời. Tuy nhiên, nguyên tắc này không áp dụng tuyệt đối. Tòa án có thể không giao con cho mẹ nếu người mẹ không đủ điều kiện để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con, chẳng hạn như bị mất năng lực hành vi dân sự, mắc bệnh nặng hoặc không có nơi cư trú ổn định.
Ngoài ra, nếu cha mẹ có thỏa thuận khác phù hợp với lợi ích của con thì Tòa án sẽ xem xét chấp nhận. Việc giao con trong trường hợp này phải căn cứ vào lợi ích cao nhất của trẻ dưới 36 tháng tuổi.
Tình huống giả định
Chị Nguyễn Thị Thảo và anh Lê Văn Cường kết hôn năm 2021 và có một con chung là bé Lê Ngọc Bảo Châu, sinh tháng 12 năm 2023. Tháng 8 năm 2024, khi bé Châu mới 8 tháng tuổi, hai vợ chồng phát sinh mâu thuẫn nghiêm trọng và quyết định ly hôn. Trong quá trình giải quyết ly hôn, anh Cường yêu cầu được nuôi con với lý do có thu nhập ổn định và có bà nội hỗ trợ chăm sóc bé. Tuy nhiên, chị Thảo cho rằng con còn quá nhỏ, đang bú sữa mẹ và bản thân chị hiện có công việc bán hàng online tại nhà, đủ điều kiện chăm sóc con toàn thời gian.
Tòa án xác định bé Bảo Châu chưa đủ 36 tháng tuổi và đang ở trong giai đoạn cần sự chăm sóc trực tiếp, thường xuyên của người mẹ. Qua xác minh, chị Thảo có chỗ ở ổn định, không mắc bệnh ảnh hưởng đến khả năng chăm sóc con và có điều kiện nuôi dưỡng phù hợp. Anh Cường không chứng minh được việc chị Thảo không đủ điều kiện nuôi con. Căn cứ khoản 3 Điều 81 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014, Tòa án quyết định giao bé Lê Ngọc Bảo Châu cho chị Nguyễn Thị Thảo trực tiếp nuôi dưỡng sau khi ly hôn.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Việc xác định người trực tiếp nuôi con sau ly hôn phải dựa trên lợi ích của con và tuân thủ quy định pháp luật hiện hành. Trẻ từ đủ 7 tuổi trở lên có thể được Tòa án xem xét nguyện vọng sống cùng cha hoặc mẹ. Riêng trẻ dưới 36 tháng tuổi, pháp luật ưu tiên giao cho mẹ nuôi trừ khi có căn cứ cho thấy mẹ không đủ điều kiện.
