Khi cha mẹ ly hôn, việc con sống với người trực tiếp nuôi dưỡng thường kéo theo nhiều hệ lụy nếu môi trường chăm sóc không đảm bảo. Trong một số trường hợp, mẹ ruột vẫn quan tâm và muốn can thiệp khi phát hiện con bị ngược đãi bởi người vợ sau của chồng cũ. Pháp luật hiện hành cho phép mẹ ruột yêu cầu thay đổi quyền nuôi con nếu có căn cứ rõ ràng, đặc biệt là khi mẹ kế có hành vi bạo hành hoặc không đủ điều kiện chăm sóc con.
1. Sau ly hôn, mẹ ruột có còn quyền chăm sóc con khi con sống với mẹ kế?
Điều 82 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định như sau:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 82. Nghĩa vụ, quyền của cha, mẹ không trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn
1. Cha, mẹ không trực tiếp nuôi con có nghĩa vụ tôn trọng quyền của con được sống chung với người trực tiếp nuôi.
2. Cha, mẹ không trực tiếp nuôi con có nghĩa vụ cấp dưỡng cho con.
3. Sau khi ly hôn, người không trực tiếp nuôi con có quyền, nghĩa vụ thăm nom con mà không ai được cản trở.
Cha, mẹ không trực tiếp nuôi con lạm dụng việc thăm nom để cản trở hoặc gây ảnh hưởng xấu đến việc trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con thì người trực tiếp nuôi con có quyền yêu cầu Tòa án hạn chế quyền thăm nom con của người đó.
Theo quy định này, người mẹ dù không trực tiếp nuôi con sau ly hôn vẫn có quyền và nghĩa vụ gắn bó với con. Việc con sống với cha và mẹ kế không đồng nghĩa với việc mẹ ruột mất quyền quan tâm, chăm sóc hoặc bảo vệ con. Mẹ vẫn có thể thăm nom, cấp dưỡng và thực hiện các biện pháp hợp pháp nếu phát hiện môi trường sống của con không an toàn hoặc có dấu hiệu bị xâm hại về thể chất, tinh thần. Quy định này nhằm đảm bảo quyền lợi của trẻ em được chăm sóc đầy đủ từ cả cha lẫn mẹ, bất kể việc ai là người trực tiếp nuôi con.
Trên thực tế, việc duy trì sự hiện diện tích cực của mẹ ruột trong đời sống của con sau ly hôn là yếu tố rất quan trọng. Không chỉ để nuôi dưỡng tình cảm, mà còn là cơ sở pháp lý giúp mẹ kịp thời có phản ứng phù hợp nếu có dấu hiệu con bị bỏ bê, bạo hành hoặc sống trong môi trường không đảm bảo.
Tình huống giả định
Tháng 6/2025, chị Phạm Ngọc Trinh (36 tuổi, ngụ tại Quảng Ngãi) là mẹ ruột của bé Minh Thy, 7 tuổi. Sau khi ly hôn, quyền nuôi con được giao cho chồng cũ của chị – anh Nguyễn Đức Thành – hiện đang sinh sống tại phường Hiệp Thành, thành phố Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương, cùng người vợ mới. Theo bản án ly hôn, chị Trinh không trực tiếp nuôi con nhưng vẫn đều đặn gửi tiền cấp dưỡng hàng tháng đúng hạn, đồng thời cố gắng duy trì liên lạc và đến thăm con vào các dịp lễ, cuối tuần.
Tuy nhiên, mỗi lần chị đến thăm, bé Minh Thy thường lảng tránh, ít nói và luôn tỏ ra sợ hãi khi được hỏi về cuộc sống hiện tại. Trong một lần đi chơi riêng cùng mẹ, bé thốt lên rằng “ba không cho gặp mẹ nữa nếu con cứ nói lung tung”, khiến chị Trinh càng lo lắng. Dù không trực tiếp nuôi con, nhưng chị Trinh biết mình vẫn có quyền thăm nom, được cập nhật tình hình và bảo vệ sự an toàn của con.
Sau khi ghi nhận nhiều dấu hiệu bất ổn, chị đã làm đơn gửi đến UBND phường Hiệp Thành, TP. Thủ Dầu Một, tỉnh Bình Dương để đề nghị hỗ trợ xác minh tình trạng thực tế của cháu bé, đồng thời chuẩn bị hồ sơ đề nghị Tòa án xác nhận lại quyền thăm nom và cấp dưỡng của mình.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Mẹ ruột có được xin lại quyền nuôi con nếu chứng minh được con bị mẹ kế bạo hành không?
Khoản 1 và Khoản 2 Điều 84 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định như sau:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 84. Thay đổi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn
1. Trong trường hợp có yêu cầu của cha, mẹ hoặc cá nhân, tổ chức được quy định tại khoản 5 Điều này, Tòa án có thể quyết định việc thay đổi người trực tiếp nuôi con.
2. Việc thay đổi người trực tiếp nuôi con được giải quyết khi có một trong các căn cứ sau đây:
a) Cha, mẹ có thỏa thuận về việc thay đổi người trực tiếp nuôi con phù hợp với lợi ích của con;
b) Người trực tiếp nuôi con không còn đủ điều kiện trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con....
Trong thực tế, việc thay đổi người trực tiếp nuôi con không dễ dàng, vì Tòa án sẽ đặt lợi ích của trẻ làm trung tâm khi xem xét. Tuy nhiên, nếu mẹ ruột có căn cứ chứng minh rõ ràng rằng người trực tiếp nuôi con không còn đủ điều kiện – chẳng hạn như bận rộn, bỏ bê con hoặc nghiêm trọng hơn là để cho mẹ kế có hành vi đánh đập, ngược đãi – thì đây là cơ sở pháp lý rõ ràng để yêu cầu thay đổi quyền nuôi con.
Các hành vi bạo hành không cần thiết phải là tổn thương nặng, chỉ cần có bằng chứng con bị tổn hại cả thể chất hoặc tinh thần trong quá trình sinh sống với người trực tiếp nuôi (trong trường hợp này là cha và mẹ kế), thì Tòa án hoàn toàn có thể xem xét giao con lại cho mẹ ruột – người thể hiện được trách nhiệm và điều kiện chăm sóc tốt hơn. Đặc biệt, nếu con từ đủ 7 tuổi trở lên, ý kiến của con cũng sẽ là yếu tố quan trọng được Tòa án cân nhắc.
Tình huống giả định
Tháng 8/2025, chị Lương Thị Ngân (sinh sống tại TP. Huế) ly hôn với anh Trần Minh Trí và đồng ý để anh Trí trực tiếp nuôi dưỡng bé Trần Minh Nhật – con trai 9 tuổi của cả hai. Sau ly hôn, anh Trí tái hôn với một phụ nữ khác và cả ba người cùng sống tại phường Trường An, TP. Huế.
Một thời gian sau, chị Ngân phát hiện con trai có nhiều biểu hiện lo lắng, không muốn về nhà sau mỗi lần gặp mẹ, hay kể chuyện bị “cô kia la mắng, nắm tay kéo mạnh” khi làm sai điều gì đó. Trong lần Minh Nhật nhập viện vì gãy tay, bác sĩ chẩn đoán nguyên nhân do va đập mạnh, và bé có dấu hiệu né tránh khi nhắc đến mẹ kế. Quá lo lắng, chị Ngân đã đến tận nơi hỏi thăm hàng xóm thì được biết con chị thường xuyên bị mẹ kế quát tháo, dùng lời lẽ nặng nề, thậm chí đánh đòn khi không nghe lời.
Chị Ngân nhanh chóng thu thập bằng chứng gồm hồ sơ bệnh viện, lời kể của con, đoạn ghi âm và xác nhận của hàng xóm, sau đó nộp đơn lên Tòa án nhân dân TP. Huế yêu cầu thay đổi người trực tiếp nuôi con. Trong đơn, chị lập luận rằng môi trường sống hiện tại không còn an toàn cho con và mình có đầy đủ điều kiện về kinh tế, thời gian, và tâm lý để chăm sóc con tốt hơn.
Sau quá trình xác minh, Tòa án xác định có dấu hiệu bạo hành tinh thần và thể chất, đồng thời xét thấy chị Ngân có điều kiện nuôi dưỡng ổn định, nên đã chấp nhận yêu cầu thay đổi người trực tiếp nuôi con, giao bé Minh Nhật về sống cùng mẹ ruột.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Sau ly hôn, dù không còn là người trực tiếp nuôi con, mẹ ruột vẫn có quyền và nghĩa vụ chăm sóc, thăm nom, cấp dưỡng cho con theo đúng quy định pháp luật. Trường hợp con sống với cha và mẹ kế, mẹ ruột vẫn được phép duy trì sự gắn bó và quan tâm đầy đủ đến con. Nếu phát hiện con bị mẹ kế bạo hành hoặc cha không còn đủ điều kiện chăm sóc, mẹ ruột có thể làm đơn yêu cầu Tòa án thay đổi người trực tiếp nuôi con để bảo vệ quyền lợi của trẻ.
