Tài khoản ngân hàng là nơi lưu trữ tài sản quan trọng nên việc bảo vệ an toàn số dư luôn được pháp luật quan tâm. Trong một số trường hợp, tài khoản có thể bị phong tỏa theo yêu cầu của chính chủ hoặc từ phía cơ quan nhà nước nhằm tránh thất thoát tài sản hoặc để phục vụ cho quá trình tố tụng.
1. Có thể chủ động yêu cầu ngân hàng phong tỏa tài khoản không?
Căn cứ điểm a, c, d khoản 1 Điều 11 Nghị định 52/2024/NĐ-CP vào quy định cụ thể như sau:
Điều 11. Phong tỏa tài khoản thanh toán
1. Tài khoản thanh toán bị phong toả một phần hoặc toàn bộ số dư trên tài khoản thanh toán trong các trường hợp sau:a) Theo thỏa thuận trước giữa chủ tài khoản thanh toán và tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán hoặc theo yêu cầu của chủ tài khoản;
...
c) Khi tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán phát hiện có nhầm lẫn, sai sót khi ghi Có nhầm vào tài khoản thanh toán của khách hàng hoặc thực hiện theo yêu cầu hoàn trả lại tiền của tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán chuyển tiền do có nhầm lẫn, sai sót so với lệnh thanh toán của bên chuyển tiền sau khi ghi Có vào tài khoản thanh toán của khách hàng. Số tiền bị phong tỏa trên tài khoản thanh toán không được vượt quá số tiền bị nhầm lẫn, sai sót;
d) Khi có yêu cầu phong tỏa của một trong các chủ tài khoản thanh toán chung trừ trường hợp có thỏa thuận trước bằng văn bản giữa tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán và các chủ tài khoản thanh toán chung.
...
Việc phong tỏa có thể áp dụng cho toàn bộ hoặc chỉ một phần số dư tài khoản, tùy theo yêu cầu. Điều này được sử dụng khi chủ tài khoản muốn bảo vệ tiền trong tài khoản, phòng tránh rủi ro mất mát (ví dụ: nghi ngờ bị lộ thông tin tài khoản, tranh chấp dân sự đang chờ giải quyết, hoặc để ngăn chặn người cùng sở hữu tài khoản với mình rút tiền nếu là tài khoản chung).
Chủ tài khoản có thể yêu cầu phong tỏa trực tiếp tại ngân hàng hoặc bằng văn bản điện tử qua kênh giao dịch từ xa (nếu ngân hàng có hỗ trợ). Sau khi nhận được yêu cầu hợp lệ, ngân hàng buộc phải thực hiện phong tỏa và không cho phép giao dịch cho đến khi có yêu cầu gỡ bỏ.
Tình huống giả định
Chị Nguyễn Thị Thu Hà, sống tại quận 7, TP.HCM, phát hiện điện thoại mình bị mất cùng với thông tin tài khoản ngân hàng có lưu trên ứng dụng. Lo ngại bị kẻ gian chiếm đoạt tiền, chị ngay lập tức liên hệ tổng đài ngân hàng để yêu cầu phong tỏa tạm thời toàn bộ số dư trong tài khoản. Nhân viên ngân hàng tiếp nhận yêu cầu, xác minh thông tin và tiến hành phong tỏa theo đúng quy định tại Nghị định 52/2024/NĐ-CP.
Hai ngày sau, khi chị Hà làm thủ tục xác minh chính chủ và đổi thông tin bảo mật, ngân hàng mới tiến hành gỡ phong tỏa. Nhờ kịp thời yêu cầu phong tỏa, chị đã bảo vệ an toàn cho toàn bộ khoản tiền tiết kiệm trong tài khoản.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
2. Cơ quan nào có thẩm quyền yêu cầu ngân hàng phong tỏa tài khoản?
Căn cứ vào điểm b khoản 1 Điều 11 Nghị định 52/2024/NĐ-CP, Điều 124 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 quy định cụ thể như sau:
Điều 11. Phong tỏa tài khoản thanh toán
1. Tài khoản thanh toán bị phong toả một phần hoặc toàn bộ số dư trên tài khoản thanh toán trong các trường hợp sau:
...
b) Khi có quyết định hoặc yêu cầu bằng văn bản của cơ quan có thẩm quyền theo quy định của pháp luật;
...
Điều 124. Phong tỏa tài khoản tại ngân hàng, tổ chức tín dụng khác, kho bạc nhà nước
Phong tỏa tài khoản tại ngân hàng, tổ chức tín dụng khác, kho bạc nhà nước được áp dụng nếu trong quá trình giải quyết vụ án có căn cứ cho thấy người có nghĩa vụ có tài khoản tại ngân hàng, tổ chức tín dụng khác, kho bạc nhà nước và việc áp dụng biện pháp này là cần thiết để bảo đảm cho việc giải quyết vụ án hoặc việc thi hành án.
Việc phong tỏa tài khoản do cơ quan nhà nước yêu cầu nhằm ngăn chặn việc tẩu tán tài sản, che giấu chứng cứ hoặc để đảm bảo thi hành án. Trong thực tế, đây là biện pháp thường được áp dụng khi có dấu hiệu nghi ngờ tài sản trong tài khoản liên quan đến hành vi vi phạm pháp luật. Ngân hàng có trách nhiệm phối hợp đầy đủ và đúng thời hạn. Nếu cố tình trì hoãn, làm sai quy định hoặc phong tỏa không căn cứ, ngân hàng có thể bị khiếu nại, thậm chí bị yêu cầu bồi thường thiệt hại.
Tình huống giả định
Anh Trần Văn Quý, chủ một công ty xây dựng tại Hà Nội, đang bị Tòa án nhân dân quận Nam Từ Liêm thụ lý vụ kiện liên quan đến khoản nợ 2 tỷ đồng chưa thanh toán. Nguyên đơn nghi ngờ anh Quý có ý định rút hết tiền khỏi tài khoản để tẩu tán tài sản nên đã yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời. Tòa án chấp thuận và ra quyết định phong tỏa một phần tài khoản tại ngân hàng đứng tên anh Quý.
Sau khi nhận văn bản, ngân hàng đã thực hiện phong tỏa theo đúng quy trình. Nhờ đó, nguyên đơn đảm bảo khả năng được thi hành án nếu thắng kiện.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
Kết luận
Việc phong tỏa tài khoản ngân hàng là biện pháp được pháp luật cho phép trong một số trường hợp cụ thể nhằm bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan và đảm bảo an toàn trong giao dịch tài chính. Tuy nhiên, không phải ai cũng có quyền yêu cầu phong tỏa tài khoản của người khác.
