Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, bảo hiểm xã hội không còn là vấn đề riêng của từng quốc gia mà còn ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động khi làm việc tại nước ngoài. Theo luật mới, cơ quan bảo hiểm xã hội được giao trách nhiệm trực tiếp trong việc triển khai các hoạt động hợp tác quốc tế. Bên cạnh đó, pháp luật cũng quy định rõ nguyên tắc để việc hợp tác này diễn ra minh bạch, hiệu quả và phù hợp với điều kiện thực tiễn.
1. Việc hợp tác quốc tế về bảo hiểm xã hội có nằm trong nhiệm vụ của cơ quan bảo hiểm không?
Khoản 16 Điều 18 Luật Bảo hiểm xã hội 2024 quy định như sau:
Điều 18. Trách nhiệm của cơ quan bảo hiểm xã hội
...
16. Thực hiện hợp tác quốc tế về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế.
...
Hợp tác quốc tế không chỉ là một hoạt động khuyến khích mà đã trở thành nhiệm vụ chính thức của cơ quan bảo hiểm xã hội. Trách nhiệm này bao gồm cả ba lĩnh vực: bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp và bảo hiểm y tế.
Trong thời đại toàn cầu hóa, người lao động Việt Nam đi làm việc tại nước ngoài và người lao động nước ngoài đến làm việc tại Việt Nam ngày càng nhiều. Điều này đặt ra yêu cầu cấp thiết về sự phối hợp chính sách giữa các quốc gia để bảo vệ quyền lợi người tham gia. Chính vì vậy, việc giao trách nhiệm hợp tác quốc tế cho cơ quan bảo hiểm xã hội là bước đi quan trọng nhằm thiết lập các cơ chế thỏa thuận song phương hoặc đa phương, hướng tới việc công nhận thời gian đóng bảo hiểm lẫn nhau, hạn chế tình trạng thiệt thòi khi thay đổi quốc gia làm việc.
Tình huống giả định
-
Việt Nam ký kết thỏa thuận với Hàn Quốc về bảo hiểm xã hội
Năm 2026, Việt Nam và Hàn Quốc ký kết thỏa thuận song phương về bảo hiểm xã hội, trong đó ghi nhận thời gian đóng bảo hiểm tại mỗi nước để tính quyền lợi cho lao động làm việc xuyên biên giới. Thỏa thuận này được thực hiện trên cơ sở đề xuất, chuẩn bị và triển khai của Bảo hiểm xã hội Việt Nam. -
Bảo hiểm xã hội Việt Nam làm đầu mối triển khai nội dung hợp tác
Ngay sau khi thỏa thuận có hiệu lực, Bảo hiểm xã hội Việt Nam phối hợp với Bảo hiểm quốc gia Hàn Quốc thiết lập đường dây tư vấn, hướng dẫn người lao động Việt Nam tại Hàn Quốc thực hiện thủ tục và đảm bảo quyền lợi. -
Cơ quan bảo hiểm chủ trì xử lý các phát sinh thực tế
Trong quá trình thực hiện, phát sinh một số trường hợp người lao động chuyển về nước nhưng chưa đủ thời gian đóng để hưởng chế độ. Cơ quan bảo hiểm Việt Nam phối hợp với phía Hàn Quốc rà soát hồ sơ và làm rõ cách tính thời gian bảo lưu. Các phản hồi được xử lý nhanh nhờ đầu mối hợp tác sẵn có.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Khi hợp tác quốc tế về bảo hiểm xã hội, cần tuân theo nguyên tắc nào?
Khoản 1 Điều 8 Luật Bảo hiểm xã hội 2024 quy định như sau:
Điều 8. Hợp tác quốc tế về bảo hiểm xã hội
1. Hợp tác quốc tế về bảo hiểm xã hội được thực hiện theo nguyên tắc các bên cùng có lợi, phù hợp với quy định của pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam....
Quy định này đặt ra nguyên tắc nền tảng cho mọi hoạt động hợp tác giữa Việt Nam và các quốc gia khác trong lĩnh vực bảo hiểm xã hội. Trước hết, mọi thỏa thuận, chương trình hợp tác phải đảm bảo lợi ích hai chiều, tức không làm tổn hại đến quyền và nghĩa vụ của bên nào. Đồng thời, việc hợp tác phải tuân thủ đúng quy định pháp luật của Việt Nam và các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.
Ngoài nguyên tắc chung, Luật còn khuyến khích tăng cường năng lực quản lý, đa dạng hóa chính sách, và tiến tới xây dựng hệ thống bảo hiểm xã hội đa tầng, hiện đại, phù hợp điều kiện phát triển kinh tế – xã hội của đất nước. Đây là cách tiếp cận linh hoạt, cho phép Việt Nam học hỏi mô hình hiệu quả từ các nước tiên tiến và điều chỉnh chính sách sao cho gần với thực tiễn.
Tình huống giả định
-
Anh Minh làm việc ở Nhật Bản và có thời gian đóng bảo hiểm tại hai nước
Anh Nguyễn Văn Minh từng làm việc 4 năm tại TP. Hồ Chí Minh và đóng đầy đủ bảo hiểm xã hội. Sau đó, anh sang Nhật Bản theo diện kỹ sư, tiếp tục đóng bảo hiểm xã hội tại Nhật trong 6 năm. -
Anh Minh về nước và có nhu cầu hưởng chế độ hưu trí
Khi về hưu vào năm 2030, anh Minh làm hồ sơ xin hưởng chế độ hưu trí tại Việt Nam. Tuy nhiên, nếu không có thỏa thuận song phương, thời gian đóng tại Nhật sẽ không được tính. -
Thỏa thuận Việt – Nhật giúp bảo lưu thời gian đóng ở nước ngoài
Nhờ có điều ước quốc tế về bảo hiểm xã hội giữa Việt Nam và Nhật Bản, thời gian đóng bảo hiểm tại Nhật của anh Minh được công nhận và cộng gộp để xét điều kiện về thời gian đóng. Mức hưởng vẫn tính theo thời gian đóng tại Việt Nam. Hồ sơ của anh được cơ quan BHXH hướng dẫn đầy đủ, giúp đảm bảo quyền lợi mà không bị thiệt thòi do gián đoạn quốc gia làm việc.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Hợp tác quốc tế là một phần trong trách nhiệm của cơ quan bảo hiểm xã hội, được pháp luật quy định. Cơ quan này đóng vai trò chủ trì trong việc phối hợp, triển khai các nội dung liên quan đến bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp và bảo hiểm y tế ở cấp quốc tế. Khi thực hiện hợp tác, nguyên tắc bắt buộc là phải đảm bảo lợi ích song phương, tuân thủ pháp luật và hướng đến việc bảo vệ quyền lợi của người lao động xuyên quốc gia.
