Trong quan hệ tiêu dùng, người tiêu dùng vừa là chủ thể được pháp luật bảo vệ, vừa có trách nhiệm tuân thủ các nghĩa vụ nhất định khi mua và sử dụng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ. Việc quy định rõ quyền và nghĩa vụ của người tiêu dùng nhằm bảo đảm sự cân bằng lợi ích giữa người tiêu dùng và tổ chức, cá nhân kinh doanh, đồng thời góp phần xây dựng môi trường tiêu dùng an toàn, minh bạch và bền vững.
1. Quyền của người tiêu dùng là gì?
Căn cứ theo Điều 4 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 quy định:
Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023
Điều 4. Quyền của người tiêu dùng
1. Được bảo đảm an toàn tính mạng, sức khoẻ, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản, bảo vệ thông tin, quyền, lợi ích hợp pháp khác khi tham gia giao dịch, sử dụng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ do tổ chức, cá nhân kinh doanh cung cấp.
2. Được cung cấp hóa đơn, chứng từ, tài liệu liên quan đến giao dịch; thông tin kịp thời, chính xác, đầy đủ về sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ, nội dung giao dịch, nguồn gốc, xuất xứ sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ và về tổ chức, cá nhân kinh doanh.
3. Lựa chọn sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ, tổ chức, cá nhân kinh doanh theo nhu cầu, điều kiện thực tế của mình; quyết định tham gia hoặc không tham gia giao dịch; thỏa thuận các nội dung giao dịch với tổ chức, cá nhân kinh doanh; được cung cấp sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ đúng với nội dung đã giao kết.
4. Góp ý với tổ chức, cá nhân kinh doanh về giá, chất lượng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ, phong cách phục vụ, phương thức giao dịch và nội dung liên quan đến giao dịch giữa người tiêu dùng và tổ chức, cá nhân kinh doanh.
5. Yêu cầu tổ chức, cá nhân kinh doanh bồi thường thiệt hại khi sản phẩm, hàng hóa có khuyết tật, sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ không phù hợp tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, không bảo đảm an toàn, đo lường, số lượng, khối lượng, chất lượng, công dụng, giá, nội dung khác theo quy định của pháp luật hoặc không đúng với đăng ký, thông báo, công bố, niêm yết, quảng cáo, giới thiệu, giao kết, cam kết của tổ chức, cá nhân kinh doanh.
6. Tham gia xây dựng chính sách, pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
7. Khiếu nại, tố cáo, khởi kiện hoặc đề nghị tổ chức xã hội khởi kiện để bảo vệ quyền lợi của mình theo quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan.
8. Được tư vấn, hỗ trợ, hướng dẫn về kiến thức và kỹ năng tiêu dùng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ.
9. Được tạo điều kiện lựa chọn môi trường tiêu dùng lành mạnh và bền vững.
10. Được bảo vệ khi sử dụng dịch vụ công theo quy định của Luật này và quy định khác của pháp luật có liên quan.
11. Quyền khác theo quy định của pháp luật.
Các quyền của người tiêu dùng được quy định tại Điều 4 thể hiện vai trò trung tâm của người tiêu dùng trong quan hệ mua bán, sử dụng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ. Việc bảo đảm an toàn về tính mạng, sức khỏe, tài sản và thông tin cá nhân giúp người tiêu dùng yên tâm khi tham gia giao dịch trên thị trường. Đồng thời, quyền được cung cấp thông tin đầy đủ, lựa chọn tự do, yêu cầu bồi thường và khởi kiện tạo cơ sở pháp lý quan trọng để người tiêu dùng chủ động bảo vệ quyền lợi của mình khi xảy ra vi phạm. Những quy định này góp phần hạn chế sự bất cân xứng giữa người tiêu dùng và tổ chức, cá nhân kinh doanh, hướng tới môi trường tiêu dùng minh bạch và công bằng hơn.
Tình huống giả định
- Anh Nguyễn Trí Dũng - người tiêu dùng mua hàng gia dụng
Anh Nguyễn Trí Dũng (TP. Hồ Chí Minh) mua một nồi cơm điện tại siêu thị điện máy với thông tin quảng cáo bảo đảm an toàn và tiết kiệm điện. Sau thời gian ngắn sử dụng, sản phẩm bị chập điện, gây hư hỏng ổ cắm và tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn. - Anh Nguyễn Trí Dũng và quá trình yêu cầu bảo vệ quyền lợi
Anh Dũng giữ hóa đơn mua hàng và liên hệ với siêu thị để phản ánh sự việc, đồng thời yêu cầu đổi sản phẩm hoặc bồi thường thiệt hại. Căn cứ thông tin giao dịch và lỗi kỹ thuật của sản phẩm, siêu thị tiếp nhận và xử lý yêu cầu theo quy định. -
Ý nghĩa của việc thực hiện quyền người tiêu dùng
Tình huống cho thấy quyền yêu cầu bồi thường giúp người tiêu dùng bảo vệ lợi ích hợp pháp khi sản phẩm không bảo đảm an toàn. Việc lưu giữ chứng từ và phản ánh kịp thời là cơ sở quan trọng để quyền này được thực hiện hiệu quả.
Tình huống trên là giả định, nhằm mục đích tham khảo.
2. Nghĩa vụ của người tiêu dùng là gì?
Căn cứ theo Điều 5 Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023 quy định:
Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2023
Điều 5. Nghĩa vụ của người tiêu dùng
1. Kiểm tra sản phẩm, hàng hóa trước khi nhận theo quy định của pháp luật; lựa chọn tiêu dùng sản phẩm, hàng hóa có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng.
2. Tiêu dùng không vi phạm pháp luật, không trái với thuần phong mỹ tục và đạo đức xã hội, không xâm phạm đến lợi ích quốc gia, dân tộc, lợi ích công cộng, không gây nguy hại đến tính mạng, sức khỏe, tài sản của mình và của người khác.
3. Tuân thủ điều kiện, hướng dẫn vận chuyển, bảo quản, sử dụng sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ; quy định về kiểm định, bảo vệ môi trường, tiêu dùng bền vững theo quy định của pháp luật.
4. Thông tin kịp thời, chính xác cho cơ quan nhà nước, tổ chức, cá nhân có liên quan khi phát hiện sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ lưu hành trên thị trường không bảo đảm an toàn, gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại đến tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản của người tiêu dùng; hành vi của tổ chức, cá nhân kinh doanh xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của người tiêu dùng.
5. Chịu trách nhiệm về việc cung cấp không chính xác hoặc không đầy đủ về thông tin liên quan đến giao dịch giữa người tiêu dùng và tổ chức, cá nhân kinh doanh theo quy định của pháp luật.
6. Nghĩa vụ khác theo quy định của pháp luật.
Bên cạnh việc được pháp luật bảo vệ, người tiêu dùng cũng phải thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ theo Điều 5 nhằm bảo đảm trật tự, an toàn trong hoạt động tiêu dùng. Việc kiểm tra sản phẩm, tuân thủ hướng dẫn sử dụng và tiêu dùng đúng pháp luật không chỉ bảo vệ chính người tiêu dùng mà còn hạn chế rủi ro cho cộng đồng và xã hội. Nghĩa vụ cung cấp thông tin trung thực và thông báo kịp thời khi phát hiện sản phẩm không an toàn giúp cơ quan quản lý và doanh nghiệp nhanh chóng xử lý vi phạm. Qua đó, nghĩa vụ của người tiêu dùng góp phần xây dựng thói quen tiêu dùng có trách nhiệm và thúc đẩy thị trường phát triển bền vững.
Tình huống giả định
- Chị Nguyễn Thị Lan - người tiêu dùng trong sinh hoạt hằng ngày
Chị Nguyễn Thị Lan (TP. Hà Nội) thường xuyên mua sắm các sản phẩm tiêu dùng gia đình như thực phẩm, đồ nhựa và thiết bị điện tử. Khi lựa chọn sản phẩm, chị ưu tiên các mặt hàng có nguồn gốc rõ ràng, nhãn mác đầy đủ và thông tin hướng dẫn sử dụng cụ thể nhằm bảo đảm an toàn cho bản thân và gia đình. - Chị Nguyễn Thị Lan trong quá trình sử dụng và bảo quản sản phẩm
Trong quá trình sử dụng, chị Lan tuân thủ đúng hướng dẫn của nhà sản xuất, không sử dụng sản phẩm sai mục đích hoặc vượt quá khuyến cáo. Đối với rác thải sinh hoạt, chị thực hiện phân loại rác tái chế và rác sinh hoạt, đồng thời hạn chế sử dụng các sản phẩm nhựa dùng một lần để bảo vệ môi trường. -
Chị Nguyễn Thị Lan và ý nghĩa của tiêu dùng có trách nhiệm
Nhờ tiêu dùng đúng cách và có ý thức bảo vệ môi trường, chị Lan giảm thiểu rủi ro về an toàn, tiết kiệm chi phí và góp phần xây dựng môi trường sống bền vững. Tình huống cho thấy việc thực hiện nghĩa vụ của người tiêu dùng không chỉ bảo vệ quyền lợi cá nhân mà còn mang lại lợi ích chung cho cộng đồng.
Tình huống trên là giả định, nhằm mục đích tham khảo.
3. Kết luận
Quyền và nghĩa vụ của người tiêu dùng là hai mặt gắn liền, bổ trợ cho nhau trong quan hệ tiêu dùng. Việc thực hiện đầy đủ quyền giúp người tiêu dùng tự bảo vệ mình, trong khi việc tuân thủ nghĩa vụ góp phần xây dựng môi trường tiêu dùng văn minh, công bằng và bền vững. Hiểu đúng và thực hiện đúng các quy định này không chỉ bảo vệ lợi ích cá nhân mà còn thúc đẩy thị trường phát triển lành mạnh theo định hướng của pháp luật.
