Việc thiết lập giá bán sản phẩm là hoạt động quan trọng trong môi trường kinh doanh, đặc biệt khi liên quan đến thị trường cạnh tranh. Pháp luật Việt Nam nghiêm cấm những thỏa thuận giữa doanh nghiệp có mục đích gây hạn chế cạnh tranh, làm méo mó thị trường. Một trong những hành vi bị cấm là thỏa thuận ngầm để cùng nâng giá bán, gây bất lợi cho người tiêu dùng và ảnh hưởng đến cạnh tranh lành mạnh.
1. Thỏa thuận hạn chế cạnh tranh là gì?
Khoản 4 Điều 3 Luật Cạnh tranh 2018 quy định cụ thể:
Điều 3. Giải thích từ ngữ
...
4. Thỏa thuận hạn chế cạnh tranh là hành vi thỏa thuận giữa các bên dưới mọi hình thức gây tác động hoặc có khả năng gây tác động hạn chế cạnh tranh.
...
Theo khoản 4 Điều 3 Luật Cạnh tranh năm 2018, thỏa thuận hạn chế cạnh tranh là hành vi thỏa thuận giữa các bên dưới mọi hình thức, gây tác động hoặc có khả năng gây tác động làm hạn chế cạnh tranh trên thị trường. Việc "thỏa thuận" ở đây bao gồm cả thỏa thuận bằng văn bản, bằng miệng hoặc các hình thức ngầm định khác. Một thỏa thuận được xem là hạn chế cạnh tranh khi nó ảnh hưởng đến môi trường cạnh tranh lành mạnh, ví dụ như làm giảm khả năng lựa chọn của người tiêu dùng, duy trì mức giá không hợp lý, hạn chế đầu tư hoặc cản trở sự gia nhập của doanh nghiệp mới vào thị trường. Quy định này là cơ sở để xác định hành vi vi phạm pháp luật cạnh tranh và áp dụng biện pháp xử lý theo đúng trình tự.
Tình huống giả định
- Tháng 3/2024 – 4 hãng taxi thống nhất “kìm giá” để đối phó xe công nghệ
Trước áp lực cạnh tranh từ các ứng dụng gọi xe như Grab, Be, 4 hãng taxi lớn tại TP.HCM họp kín, thống nhất không giảm giá, áp dụng phụ phí giờ cao điểm và ngừng các chương trình khuyến mãi nhằm giữ doanh thu và hạn chế khách hàng rời bỏ. - Tháng 4/2024 – 4 hãng taxi đồng loạt điều chỉnh giá theo hướng giống nhau
Từ đầu tháng 4, cả 4 hãng taxi cùng áp dụng phụ phí 15.000 đồng giờ cao điểm và ngừng khuyến mãi, khiến giá cước trở nên đồng nhất, không còn sự lựa chọn cạnh tranh giữa các hãng. - Tháng 6/2024 – 4 hãng taxi bị nghi thỏa thuận thao túng giá
Nhiều khách hàng và báo chí phản ánh việc giá taxi truyền thống giống nhau bất thường, nghi ngờ có dấu hiệu thỏa thuận hạn chế cạnh tranh, gây thiệt hại cho người tiêu dùng. - Tháng 9/2024 – 4 hãng taxi bị điều tra về thỏa thuận hạn chế cạnh tranh
Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng xác lập hồ sơ điều tra, căn cứ khoản 4 Điều 3 Luật Cạnh tranh 2018, xem xét hành vi thỏa thuận làm giảm lựa chọn và cản trở cạnh tranh trên thị trường vận tải hành khách.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Có được thỏa thuận ngầm để nâng giá bán sản phẩm giữa các doanh nghiệp không?
Khoản 1 Điều 11 Luật cạnh tranh 2018 quy định cụ thể:
Điều 11. Thỏa thuận hạn chế cạnh tranh
1. Thỏa thuận ấn định giá hàng hóa, dịch vụ một cách trực tiếp hoặc gián tiếp....
Khoản 1 Điều 11 Luật Cạnh tranh năm 2018 quy định hành vi thỏa thuận ấn định giá hàng hóa, dịch vụ một cách trực tiếp hoặc gián tiếp là một dạng thỏa thuận hạn chế cạnh tranh bị cấm. Thỏa thuận này có thể được thể hiện bằng văn bản, lời nói hoặc các hình thức ngầm định giữa hai hay nhiều doanh nghiệp nhằm thống nhất một mức giá chung, làm mất đi yếu tố cạnh tranh lành mạnh trên thị trường. Việc ấn định giá thông qua thỏa thuận ngầm gây thiệt hại cho người tiêu dùng, làm sai lệch quy luật cung cầu và ngăn cản sự tham gia của doanh nghiệp mới. Theo quy định pháp luật, mọi hình thức thỏa thuận nhằm cố định giá bán sản phẩm giữa các bên, dù không công khai, đều bị coi là hành vi vi phạm và có thể bị xử lý theo quy định của Luật Cạnh tranh.
Tình huống giả định
- Ba công ty dược thống nhất ngầm giữ giá thuốc cố định
Nhận thấy lợi nhuận giảm do cạnh tranh giá, Công ty Hưng Long, Việt Thịnh và Á Châu thỏa thuận không giảm giá thuốc cảm sốt dưới 38.000 đồng/hộp. Thỏa thuận không lập văn bản, nhưng thực hiện ngầm thông qua hệ thống phân phối và cảnh báo đại lý không phá giá. - Ba công ty dược đồng loạt duy trì giá cao, gây thiệt hại thị trường
Sau đó, giá thuốc của cả ba công ty luôn giữ ở mức cao và đồng đều, khiến nhà thuốc nhỏ không nhập được hàng cạnh tranh, người tiêu dùng gặp bất lợi. - Ba công ty dược bị tố cáo và điều tra hành vi hạn chế cạnh tranh
Người dân gửi đơn phản ánh đến Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng. Qua điều tra, cơ quan chức năng xác định có hành vi thỏa thuận ngầm ấn định giá bán. - Ba công ty dược bị xử phạt vì thỏa thuận hạn chế cạnh tranh
Căn cứ khoản 1 Điều 11 Luật Cạnh tranh 2018, hành vi ấn định giá bán làm hạn chế cạnh tranh thực tế bị xử lý. Ba công ty bị phạt hành chính và buộc chấm dứt thỏa thuận vi phạm.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Pháp luật nghiêm cấm mọi hành vi thỏa thuận giữa các doanh nghiệp nhằm hạn chế cạnh tranh trên thị trường. Thỏa thuận ngầm để nâng giá bán sản phẩm bị coi là hành vi vi phạm nghiêm trọng. Doanh nghiệp thực hiện hành vi này có thể bị xử lý bằng hình thức phạt tiền, buộc chấm dứt vi phạm hoặc thậm chí truy cứu trách nhiệm hình sự nếu đủ yếu tố cấu thành.
