Chơi hụi từ lâu đã là hình thức góp vốn xoay vòng quen thuộc trong đời sống của nhiều người, đặc biệt là ở các khu dân cư, vùng quê hay trong giới tiểu thương. Thế nhưng, không phải ai cũng rõ việc chơi hụi có thật sự hợp pháp và được pháp luật bảo vệ hay không. Mọi chuyện càng trở nên phức tạp hơn khi xảy ra những trường hợp như chủ hụi ôm tiền bỏ trốn hoặc người chơi hụi không đóng tiền đúng hạn. Hiểu đúng về pháp luật trong các tình huống này là điều cần thiết để tránh rơi vào rắc rối pháp lý không đáng có.
1. Như thế nào là chơi hụi hợp pháp?
Điều 471 Bộ luật Dân sự 2015 quy định cụ thể:
Bộ luật Dân sự 2015
Điều 471: Họ, hụi, biêu, phường
1. Họ, hụi, biêu, phường (sau đây gọi chung là họ) là hình thức giao dịch về tài sản theo tập quán trên cơ sở thoả thuận của một nhóm người tập hợp nhau lại cùng định ra số người, thời gian, số tiền hoặc tài sản khác, thể thức góp, lĩnh họ và quyền, nghĩa vụ của các thành viên.
2. Việc tổ chức họ nhằm mục đích tương trợ trong nhân dân được thực hiện theo quy định của pháp luật.
3. Trường hợp việc tổ chức họ có lãi thì mức lãi suất phải tuân theo quy định của Bộ luật này.
4. Nghiêm cấm việc tổ chức họ dưới hình thức cho vay nặng lãi.
Khoản 1 Điều 468 Bộ luật Dân sự 2015 quy định cụ thể:
Bộ luật Dân sự 2015
Điều 468: Lãi suất
1. Lãi suất vay do các bên thỏa thuận.
Trường hợp các bên có thỏa thuận về lãi suất thì lãi suất theo thỏa thuận không được vượt quá 20%/năm của khoản tiền vay, trừ trường hợp luật khác có liên quan quy định khác. Căn cứ tình hình thực tế và theo đề xuất của Chính phủ, Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định điều chỉnh mức lãi suất nói trên và báo cáo Quốc hội tại kỳ họp gần nhất.Trường hợp lãi suất theo thỏa thuận vượt quá lãi suất giới hạn được quy định tại khoản này thì mức lãi suất vượt quá không có hiệu lực.
Việc tổ chức chơi hụi chỉ được coi là hợp pháp khi có mục đích tương trợ giữa các thành viên, hỗ trợ tài chính cho nhau, chứ không phải để trục lợi. Điều này có nghĩa là, các tổ chức hụi phải được thành lập nhằm mục đích giúp đỡ các thành viên về tài chính trong các hoàn cảnh khó khăn, không được lợi dụng để chiếm đoạt tài sản hay lừa đảo người tham gia.
Một yếu tố quan trọng cần lưu ý là việc tổ chức hụi không được phép có lãi suất cao hoặc vượt mức quy định của pháp luật. Trong thực tế, chơi hụi thường không có lãi suất như khi vay tiền thông thường. Tuy nhiên, nếu có sự thỏa thuận về lãi suất hoặc các khoản phí khác, các bên phải tuân thủ quy định lãi suất không được vượt quá 20%/năm theo Điều 468 Bộ luật Dân sự 2015. Nếu lãi suất vượt quá mức này, khoản thỏa thuận đó sẽ không có hiệu lực và có thể gây ra những hệ quả pháp lý nghiêm trọng.
Tóm lại, việc chơi hụi có hợp pháp hay không phụ thuộc vào mục đích và cách thức tổ chức. Nếu tổ chức hụi một cách minh bạch, không có hành vi lừa đảo và tuân thủ các quy định về lãi suất, thì hoạt động này sẽ được xem là hợp pháp. Ngược lại, nếu tổ chức hụi với mục đích trục lợi, chiếm đoạt tài sản hoặc có hành vi gian dối, người tổ chức và các thành viên tham gia có thể bị xử lý theo các quy định của pháp luật.
Tình huống giả định:
Cô Thu, 45 tuổi, là tiểu thương bán rau lâu năm ở chợ Xóm Củi, Quận 8, TP.HCM. Cuối năm 2023, khi giá rau củ biến động mạnh, nhiều chị em tiểu thương nhỏ lẻ trong chợ than khó mua hàng mối vì không đủ tiền xoay vòng nhanh. Thấy vậy, cô Thu bàn với một số người thân quen lập nhóm “hụi tương thân” – mỗi người góp 3 triệu đồng mỗi tháng, chơi trong vòng 10 tháng, không có lãi, ai cần tiền thì đăng ký hốt trước, còn ai chưa cần thì để dành.
Trước khi bắt đầu, cả nhóm – gồm 10 người – cùng nhau họp lại, thống nhất rõ:
Mục đích là hỗ trợ xoay vốn chứ không chia lời, không trích hoa hồng cho chủ hụi;
Mỗi người ký vào văn bản thỏa thuận có nội dung chi tiết: thời gian góp, số tiền góp, cách quay vòng hốt hụi, trường hợp trễ hạn sẽ bị xử lý ra sao;
Có người làm chứng là bác tổ trưởng dân phố, kèm bản photo CMND/CCCD của các thành viên.
Bản thỏa thuận được in hai bản, mỗi người giữ một bản. Để minh bạch, nhóm còn lập nhóm Zalo để cập nhật lịch đóng – hốt – nhắc nhở nhau đúng hạn. Cô Thu – là chủ hụi – không hốt phần nào cả, chỉ giữ vai trò điều phối và thông báo, không thu phí quản lý hay hoa hồng.
Trong quá trình chơi hụi, mọi thành viên đều góp đủ, đúng hạn. Người hốt trước đều sử dụng đúng mục đích – người nhập hàng mối, người sửa sạp, người trả nợ lãi vay. Đến cuối kỳ, tất cả đều nhận lại đúng số tiền đã góp, không ai mất gì, còn tiết kiệm được thói quen giữ tiền hàng tháng.
Cô Thu còn cẩn thận hỏi cán bộ tư pháp phường về tính hợp pháp của việc chơi hụi này. Cán bộ xác nhận rằng: theo Điều 471 Bộ luật Dân sự 2015, nếu hụi được lập ra với mục đích tương trợ tài chính, không trục lợi, có thỏa thuận rõ ràng và không vi phạm nghĩa vụ dân sự thì hoàn toàn hợp pháp.
Nhờ đó, nhóm “hụi tương thân” đã giúp nhiều tiểu thương trong chợ xoay vốn hiệu quả, không cần vay nóng, mà lại không gặp rủi ro về pháp lý.
Đây chỉ là tình huống giả định minh họa cho hình thức chơi hụi hợp pháp, phù hợp với quy định của pháp luật dân sự hiện hành.
2. Chơi hụi không đúng cách có thể chịu trách nhiệm pháp lý gì?
Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) quy định cụ thể:
Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017)
Điều 174. Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản
1. Người nào bằng thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản của người khác trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng hoặc dưới 2.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
a) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi chiếm đoạt tài sản mà còn vi phạm;b) Đã bị kết án về tội này hoặc về một trong các tội quy định tại các điều 168, 169, 170, 171, 172, 173, 175 và 290 của Bộ luật này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
c) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội;
d) Tài sản là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại và gia đình họ; tài sản là kỷ vật, di vật, đồ thờ cúng có giá trị đặc biệt về mặt tinh thần đối với người bị hại.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:
a) Có tổ chức;b) Có tính chất chuyên nghiệp;
c) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng;
d) Tái phạm nguy hiểm;
đ) Lợi dụng chức vụ, quyền hạn hoặc lợi dụng danh nghĩa cơ quan, tổ chức;
e) Dùng thủ đoạn xảo quyệt;
g) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
a) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;b) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này;
c) Lợi dụng thiên tai, dịch bệnh.
4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân:
a) Chiếm đoạt tài sản trị giá 500.000.000 đồng trở lên;b) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này;
c) Lợi dụng hoàn cảnh chiến tranh, tình trạng khẩn cấp.
5. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.
khoản 1 Điều 468 Bộ luật Dân sự 2015 quy định cụ thể:
Bộ luật Dân sự 2015
Điều 468: Lãi suất
1. Lãi suất vay do các bên thỏa thuận.
Trường hợp các bên có thỏa thuận về lãi suất thì lãi suất theo thỏa thuận không được vượt quá 20%/năm của khoản tiền vay, trừ trường hợp luật khác có liên quan quy định khác. Căn cứ tình hình thực tế và theo đề xuất của Chính phủ, Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định điều chỉnh mức lãi suất nói trên và báo cáo Quốc hội tại kỳ họp gần nhất.Trường hợp lãi suất theo thỏa thuận vượt quá lãi suất giới hạn được quy định tại khoản này thì mức lãi suất vượt quá không có hiệu lực.
...
Điều 13 Bộ luật Dân sự 2015 quy định cụ thể:
Bộ luật Dân sự 2015
Điều 13. Bồi thường thiệt hại
Cá nhân, pháp nhân có quyền dân sự bị xâm phạm được bồi thường toàn bộ thiệt hại, trừ trường hợp các bên có thỏa thuận khác hoặc luật có quy định khác.
Chơi hụi tuy quen thuộc và phổ biến trong đời sống, nhưng nếu tổ chức hoặc tham gia không đúng cách, người trong cuộc có thể đối mặt với nhiều hệ lụy pháp lý.
Trường hợp điển hình là khi chủ hụi ôm tiền bỏ trốn. Hành vi này có thể cấu thành tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản theo Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015. Cụ thể, nếu chủ hụi dùng thủ đoạn gian dối để huy động tiền rồi bỏ trốn nhằm chiếm đoạt, họ có thể bị phạt tù từ 6 tháng đến 20 năm, thậm chí tù chung thân nếu số tiền chiếm đoạt đặc biệt lớn.
Còn với người chơi hụi, nếu đã tham gia mà không đóng tiền đúng hạn, hành vi này có thể bị xem là vi phạm nghĩa vụ dân sự. Ngoài ra, nếu hành vi không đóng tiền gây thiệt hại cho người khác (như khiến hụi không quay vòng được, gây vỡ hụi...), người vi phạm còn có thể bị yêu cầu bồi thường thiệt hại.
Khi mọi việc vượt khỏi tầm kiểm soát, người bị thiệt hại hoàn toàn có quyền khởi kiện ra tòa. Lúc này, Tòa án sẽ dựa vào hợp đồng hụi, tin nhắn, giấy tờ chuyển tiền... để xem xét và giải quyết. Nếu chứng minh được có hành vi gian dối, trốn tránh nghĩa vụ hoặc chiếm đoạt tài sản, người vi phạm sẽ phải gánh chịu hậu quả pháp lý — từ bồi thường thiệt hại cho đến chịu trách nhiệm hình sự tùy theo mức độ.
Tình huống giả định:
Chị Lành, 33 tuổi, là nhân viên văn phòng ở quận Tân Bình, TP.HCM. Qua lời giới thiệu của người chị họ tên Hằng – chủ một tiệm nail, chị Lành được mời tham gia hụi “gia đình” với lời hứa hẹn hấp dẫn: “Chơi 10 triệu mỗi tháng, 20 người, hốt đầu trừ 2 triệu, đóng đúng hạn là tới kỳ sẽ được hốt tiền, không cần lãi, không cần giấy tờ – toàn người nhà cả mà!”
Vì tin tưởng chị họ và nhiều người trong nhóm là “chị em, cô dì trong dòng họ”, chị Lành không nghi ngờ gì, không yêu cầu giấy tờ, không có cam kết bằng văn bản, cũng không biết rõ danh tính những người chơi khác ngoài nhóm Zalo tên “Hụi gia đình vui vẻ”. Mọi giao dịch diễn ra qua chuyển khoản và cập nhật sơ sài trong nhóm.
Chị Lành góp đều đặn 4 kỳ, tổng cộng 40 triệu đồng. Tới kỳ thứ 5, chị đăng ký hốt hụi thì bất ngờ bị từ chối vì “còn 3 người chưa đóng, phải đợi”. Kỳ thứ 6, chị Hằng – chủ hụi – bỗng biến mất khỏi nhóm, điện thoại không liên lạc được, cửa tiệm cũng đóng cửa. Trong nhóm Zalo, hàng loạt thành viên mới bắt đầu la ó, chửi bới vì phát hiện không chỉ 1 dây hụi mà chị Hằng đang gom tiền từ 6 nhóm khác nhau để xoay vòng, tổng số tiền thất thoát lên đến gần 2 tỷ đồng.
Khi nộp đơn trình báo công an quận, chị Lành mới “ngã ngửa” vì không có bất kỳ bằng chứng nào rõ ràng ngoài lịch sử chuyển khoản và tin nhắn Zalo. Nhiều người khác cũng lâm cảnh trắng tay vì đã “hốt hụi sống” và không có tiền để trả tiếp. Công an tiếp nhận vụ việc với dấu hiệu “chiếm đoạt tài sản thông qua hình thức hụi bất hợp pháp” theo hướng xem xét xử lý hình sự.
Hậu quả là cả chủ hụi và người tham gia đều khốn đốn: người góp mất trắng, người đã hốt bị truy đòi, còn chủ hụi nếu có dấu hiệu lừa đảo thì có thể bị xử lý theo Điều 175 Bộ luật Hình sự 2015 về “Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản”.
Đây chỉ là tình huống giả định, nhằm minh họa cho rủi ro khi tham gia hụi không đúng quy định pháp luật, không có ràng buộc rõ ràng về mặt pháp lý.
Kết luận
Hụi phương tiện hỗ trợ tài chính hữu hiệu nếu được tổ chức đúng cách và minh bạch. Tuy nhiên, một khi các bên tham gia không tuân thủ thỏa thuận hoặc cố tình gian dối, hậu quả pháp lý có thể rất nghiêm trọng.Các bên cần ký kết hợp đồng rõ ràng, tránh trường hợp khó giải quyết sau này. Việc không có hợp đồng hay hợp đồng không rõ ràng có thể khiến các bên không bảo vệ được quyền lợi của mình khi xảy ra tranh chấp.
