Gian lận trong đo lường khi bán hàng là hành vi không chỉ vi phạm đạo đức kinh doanh mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến quyền lợi người tiêu dùng. Thực tế cho thấy nhiều trường hợp tiểu thương dùng thủ thuật kỹ thuật để điều chỉnh lệch cân, gây thiệt hại về giá trị hàng hóa. Hành vi này không chỉ bị xử phạt hành chính mà còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu tái phạm hoặc thu lợi bất chính với số tiền lớn.
1. Chỉnh sửa cân khi bán hàng có thể bị xử phạt hành chính ra sao?
Khoản 1 và Khoản 3 Điều 8 Nghị định 119/2017/NĐ-CP quy định cụ thể
Điều 8. Vi phạm trong sửa chữa phương tiện đo
1. Phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng đối với hành vi tác động, điều chỉnh, lắp thêm, rút bớt, thay thế chức năng, cấu trúc kỹ thuật làm phương tiện đo nhóm 1 không phù hợp với yêu cầu kỹ thuật đo lường đã được tổ chức, cá nhân công bố.
...
3. Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng đối với hành vi tác động, điều chỉnh, lắp thêm, rút bớt, thay thế chức năng, cấu trúc kỹ thuật làm phương tiện đo nhóm 2 không đúng với mẫu phương tiện đo được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt.
...
Pháp luật hiện hành xem việc chỉnh sửa cân khi bán hàng là hành vi gian lận thương mại, cụ thể là vi phạm quy định về đo lường. Người bán hàng cố ý sử dụng phương tiện đo không đạt chuẩn, đã bị hỏng hoặc bị điều chỉnh sai lệch để trục lợi sẽ bị xử phạt theo từng mức độ: giá trị hàng hóa càng lớn thì mức phạt càng cao.
Căn cứ quy định tại Điều 14 Nghị định 119/2017/NĐ-CP, hành vi cố ý can thiệp vào cấu trúc kỹ thuật, chức năng của phương tiện đo như lắp thêm, rút bớt, điều chỉnh sai lệch... khiến thiết bị đo lường nhóm 1 hoặc nhóm 2 không còn đáp ứng yêu cầu kỹ thuật hoặc không đúng mẫu được phê duyệt sẽ bị xử phạt tiền từ 5 triệu đến 30 triệu đồng tùy theo mức độ và nhóm thiết bị.
Tình huống giả định
Tại chợ đầu mối Bình Điền (quận 8, TP.HCM), bà Trần Thị Thu Hằng – một tiểu thương kinh doanh cá biển – bị phát hiện sử dụng cân đồng hồ có dấu hiệu bị chỉnh lệch kim. Theo phản ánh từ nhiều khách hàng, bà Hằng rao bán cá với giá 200.000 đồng/kg, nhưng mỗi lần cân thực tế chỉ khoảng 0,9kg. Đội Quản lý thị trường số 3 phối hợp với Ban quản lý chợ tiến hành kiểm tra đột xuất và xác định tổng lượng hàng bị gian lận trong vòng 1 tuần ước tính gần 8 triệu đồng.
Kết quả xác minh cho thấy cân đã bị cố tình điều chỉnh sai lệch chuẩn kỹ thuật nhằm gian lận khối lượng bán ra. Với hành vi này, bà Trần Thị Thu Hằng bị xử phạt hành chính 12 triệu đồng theo điểm b khoản 2 Điều 14 Nghị định 119/2017/NĐ-CP (đã được sửa đổi, bổ sung), buộc hoàn trả đầy đủ số hàng hóa thiếu hụt hoặc số tiền tương ứng cho người mua. Ngoài ra, cơ quan chức năng còn quyết định đình chỉ hoạt động kinh doanh của bà Hằng trong thời hạn 3 tháng để khắc phục vi phạm và rà soát lại phương tiện đo lường đang sử dụng.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
2. Khi nào hành vi chỉnh sửa cân khi bán hàng bị truy cứu trách nhiệm hình sự?
Điều 198 Bộ luật Hình sự 2015 quy định cụ thể:
Điều 198. Tội lừa dối khách hàng
1. Người nào trong việc mua, bán hàng hóa hoặc cung cấp dịch vụ mà cân, đong, đo, đếm, tính gian hàng hóa, dịch vụ hoặc dùng thủ đoạn gian dối khác thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt cảnh cáo, phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm:a) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
b) Thu lợi bất chính từ 5.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:
a) Có tổ chức;
b) Có tính chất chuyên nghiệp;
c) Dùng thủ đoạn xảo quyệt;
d) Thu lợi bất chính 50.000.000 đồng trở lên.
3. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Pháp luật hình sự coi hành vi chỉnh sửa cân khi bán hàng là hành vi lừa dối khách hàng. Nếu người bán đã từng bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc đã bị kết án vì hành vi này mà còn tái phạm, hoặc nếu thu lợi bất chính từ 5 triệu đồng trở lên, thì có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
Theo Điều 198 Bộ luật Hình sự, người thực hiện hành vi cân, đong, đo, đếm gian lận hàng hóa sẽ bị phạt cảnh cáo, phạt tiền từ 10 triệu đến 100 triệu đồng hoặc bị cải tạo không giam giữ đến 3 năm. Trường hợp hành vi được tổ chức có tính chuyên nghiệp, dùng thủ đoạn xảo quyệt hoặc thu lợi bất chính từ 50 triệu đồng trở lên thì bị phạt tiền đến 500 triệu đồng hoặc phạt tù từ 1 năm đến 5 năm. Ngoài hình phạt chính, người phạm tội còn có thể bị cấm hành nghề hoặc làm công việc liên quan đến mua bán trong thời hạn đến 5 năm.
Tình huống giả định
Tại chợ Hàn, một khu chợ nổi tiếng ở trung tâm thành phố Đà Nẵng, bà Nguyễn Thị Hồng, chủ sạp hải sản số 45, đã bị phát hiện sử dụng cân điện tử bị can thiệp kỹ thuật, khiến mỗi ký lô thực tế chỉ nặng khoảng 920g dù hiển thị đủ 1kg. Hành vi gian lận này được bà Hồng thực hiện đều đặn trong 3 tháng mùa cao điểm du lịch, chủ yếu nhắm vào khách vãng lai và du khách mua hàng mang về. Qua kiểm tra, lực lượng Quản lý thị trường phối hợp với Công an quận Hải Châu xác định tổng số tiền chiếm đoạt từ việc cân thiếu lên đến 54 triệu đồng.
Trước đó một năm, bà Hồng từng bị xử phạt hành chính 7 triệu đồng vì hành vi tương tự nhưng không chấm dứt vi phạm mà tiếp tục tái phạm có hệ thống. Đáng chú ý, lần này bà còn thuê một kỹ thuật viên đến chỉnh sửa phần mềm cân điện tử nhằm tránh bị phát hiện, cho thấy dấu hiệu gian dối có tổ chức.
Căn cứ Điều 198 Bộ luật Hình sự, bà Nguyễn Thị Hồng bị khởi tố về tội “Lừa dối khách hàng” và TAND quận Hải Châu đã tuyên phạt 2 năm tù giam, đồng thời cấm bà hành nghề kinh doanh thực phẩm trong thời hạn 3 năm kể từ ngày chấp hành xong án phạt.
Tình huống trên là giả định, được xây dựng nhằm mục đích tham khảo.
Kết luận
Chỉnh sửa cân trong mua bán là hành vi gian dối trong thương mại, xâm phạm nghiêm trọng đến quyền lợi của người tiêu dùng. Trong trường hợp vi phạm lần đầu với giá trị nhỏ, người bán sẽ bị xử phạt hành chính và buộc hoàn trả hàng thiếu. Tuy nhiên, nếu có tình tiết tăng nặng hoặc thu lợi bất chính ở mức cao, người thực hiện hành vi này có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức phạt tù lên đến 5 năm.
