Thu hút người có tài năng vào làm việc trong khu vực nhà nước là một trong những định hướng lớn của Đảng và Chính phủ trong giai đoạn phát triển mới. Để thực hiện chủ trương này một cách nhất quán và hiệu quả, Nghị định 179/2024/NĐ-CP đã ban hành các quy định cụ thể về thẩm quyền quyết định chính sách, nguyên tắc thực hiện cũng như cơ chế ưu tiên trong tuyển dụng công chức, viên chức.
1. Ai có thẩm quyền quyết định chính sách đối với người có tài năng và nguyên tắc áp dụng được quy định ra sao?
Thẩm quyền quyết định và nguyên tắc thực hiện chính sách thu hút người có tài năng được quy định tại Điều 5 và Điều 3 Nghị định 179/2024/NĐ-CP. Cụ thể, Điều 5 quy định về thẩm quyền như sau:
Điều 5. Thẩm quyền áp dụng chính sách đối với người có tài năng
Người đứng đầu cơ quan có thẩm quyền quản lý quy định tại Điều 39 Luật Cán bộ, công chức quyết định việc tuyển chọn, áp dụng chính sách đối với người có tài năng làm việc trong các cơ quan, tổ chức, đơn vị thuộc phạm vi quản lý và chịu trách nhiệm quản lý, sử dụng hiệu quả nguồn kinh phí được giao để áp dụng chính sách phù hợp với mục tiêu đề ra.
Cơ quan, tổ chức, đơn vị sử dụng cán bộ, công chức, viên chức có trách nhiệm tổ chức thực hiện chính sách đối với người có tài năng theo phân công, phân cấp của cơ quan có thẩm quyền quản lý.
Còn nguyên tắc thực hiện chính sách được quy định tại Điều 3 như sau:
Điều 3. Nguyên tắc thực hiện chính sách thu hút, trọng dụng đối với người có tài năng
1. Việc thu hút, trọng dụng đối với người có tài năng phải tuân thủ, chấp hành đầy đủ chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước...
2. Bảo đảm công khai, minh bạch, khách quan, đúng đối tượng, đúng thẩm quyền; đánh giá dựa trên chất lượng công việc cụ thể.
3. Kinh phí thực hiện được bố trí từ ngân sách nhà nước và các nguồn hợp pháp khác.
4. Các bộ, ngành, địa phương xác định ngành, lĩnh vực ưu tiên, tùy vào khả năng ngân sách và phân cấp quản lý.
5. Nếu pháp luật có quy định chính sách cao hơn, thì áp dụng chính sách cao hơn hoặc theo nguyện vọng của người có tài năng.
Theo quy định trên, người trực tiếp có thẩm quyền quyết định áp dụng chính sách thu hút người có tài năng không phải là một cơ quan duy nhất ở trung ương, mà là người đứng đầu của từng cơ quan có thẩm quyền quản lý cán bộ, công chức, viên chức. Cụ thể, bao gồm lãnh đạo các cơ quan như Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, các Bộ, cơ quan ngang Bộ, Ủy ban nhân dân cấp tỉnh, các cơ quan thuộc Đảng, Mặt trận Tổ quốc và tổ chức chính trị – xã hội trung ương...
Việc trao quyền này tạo ra sự phân cấp mạnh mẽ trong công tác tuyển chọn và sử dụng nhân tài, đồng thời gắn trách nhiệm trực tiếp với người đứng đầu – cả về hiệu quả sử dụng nhân lực lẫn quản lý ngân sách. Bên cạnh đó, cơ quan, đơn vị trực tiếp sử dụng người có tài năng cũng phải chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện, bảo đảm đúng phân cấp và mục tiêu đặt ra.
Tuy nhiên, để tránh tình trạng “lạm dụng” hay ưu đãi sai đối tượng, Nghị định đã thiết lập nguyên tắc chặt chẽ: mọi chính sách áp dụng phải công khai, minh bạch, khách quan, dựa trên đánh giá hàng năm thông qua chất lượng công việc, đồng thời phải phù hợp với định hướng phát triển ngành, lĩnh vực và khả năng ngân sách của từng cơ quan. Đây là cơ chế cân bằng giữa khuyến khích sáng tạo và kiểm soát tài chính – hành chính.
Ngoài ra, Nghị định 179 cũng mở ra khả năng linh hoạt cao khi cho phép áp dụng chính sách ưu đãi cao hơn nếu pháp luật chuyên ngành có quy định, hoặc nếu người có tài năng có nguyện vọng được áp dụng chính sách như vậy. Quy định này đặc biệt hữu ích với các lĩnh vực đổi mới sáng tạo, nghiên cứu khoa học hoặc công nghệ cao – nơi mà cơ chế thông thường nhiều khi không đủ sức cạnh tranh với khu vực tư nhân.
Tình huống giả định
Anh Trần Hữu Dương – tiến sĩ trẻ người Việt tốt nghiệp Hà Lan, vừa giành giải thưởng quốc tế trong lĩnh vực công nghệ sinh học – được một trường đại học trong nước đề cử về làm việc tại Trung tâm Công nghệ sinh học thuộc Sở Khoa học và Công nghệ TP. Đà Nẵng. Sở lập tức có tờ trình gửi UBND thành phố, đề xuất áp dụng chính sách thu hút đặc biệt: hỗ trợ nhà ở, cấp ngân sách nghiên cứu và bố trí biên chế không qua thi tuyển.
Tuy nhiên, khi văn bản trình lên, một số lãnh đạo cấp phòng trong Sở lại phản đối. Họ cho rằng quy định về chính sách ưu đãi chưa rõ ràng, nếu áp dụng vượt khung sẽ gây tiền lệ. Họ đề xuất tiếp nhận anh Dương theo diện hợp đồng thử việc 6 tháng như những viên chức thông thường.
Tranh cãi nội bộ kéo dài khiến hồ sơ bị trì hoãn. Trong lúc đó, một tổ chức nghiên cứu tư nhân nước ngoài ngỏ lời mời anh Dương về làm việc với mức lương cao gấp 5 lần. Báo chí trong nước bắt đầu đưa tin, nhiều ý kiến cho rằng chính sách trọng dụng nhân tài ở Việt Nam “nằm trên giấy”.
Trước sức ép dư luận, Chủ tịch UBND TP. Đà Nẵng – với tư cách là người đứng đầu cơ quan có thẩm quyền quản lý theo Điều 5 Nghị định 179/2024/NĐ-CP – đã chủ động rà soát lại toàn bộ hồ sơ và ký quyết định tiếp nhận anh Dương theo diện người có tài năng. Đồng thời, thành phố quyết định sử dụng nguồn kinh phí từ ngân sách địa phương để áp dụng chính sách hỗ trợ vượt khung, căn cứ nguyên tắc “áp dụng chính sách cao hơn” tại Điều 3 cùng nguyện vọng cá nhân của anh Dương.
(Đây chỉ là tình huống giả định nhằm minh họa quy định pháp luật về thẩm quyền và nguyên tắc áp dụng chính sách đối với người có tài năng theo Nghị định 179/2024/NĐ-CP)
2. Những ai được ưu tiên trong tuyển dụng công chức, viên chức theo Nghị định 179?
Chính sách ưu tiên trong tuyển dụng công chức, viên chức được quy định tại Điều 7 Nghị định 179/2024/NĐ-CP. Nội dung cụ thể như sau:
Điều 7. Chính sách ưu tiên trong tuyển dụng công chức, viên chức
Các bộ, ngành, cơ quan trung ương và địa phương phải ưu tiên bố trí biên chế để tuyển dụng đối tượng là sinh viên tốt nghiệp xuất sắc, nhà khoa học trẻ tài năng. Người đứng đầu cơ quan quản lý công chức, viên chức chịu trách nhiệm xác định cụ thể vị trí việc làm cần sử dụng người có tài năng tại cơ quan, tổ chức, đơn vị thuộc phạm vi quản lý.
Việc tuyển dụng vào làm công chức, viên chức đối với sinh viên tốt nghiệp xuất sắc, nhà khoa học trẻ đáp ứng các tiêu chuẩn, điều kiện quy định tại Điều 4 Nghị định này được thực hiện thông qua xét tuyển. Nội dung, hình thức, trình tự, thủ tục xét tuyển được thực hiện theo quy định của pháp luật về công chức, viên chức.
Quy định tại Điều 7 Nghị định 179/2024/NĐ-CP khẳng định rõ: việc ưu tiên tuyển dụng người có tài năng là nghĩa vụ bắt buộc của các bộ, ngành và địa phương – chứ không chỉ dừng lại ở khuyến khích. Cụ thể, cơ quan tuyển dụng phải chủ động bố trí biên chế, không được viện lý do "thiếu chỉ tiêu" để trì hoãn hoặc từ chối.
Đối tượng được ưu tiên tuyển dụng ở đây bao gồm:
-
Sinh viên tốt nghiệp xuất sắc, là những người đạt thành tích đặc biệt cao trong học tập, nghiên cứu khoa học, có phẩm chất đạo đức tốt và năng lực thực tiễn rõ ràng.
-
Nhà khoa học trẻ tài năng, thường là những người dưới 35 tuổi, có công trình nghiên cứu được công nhận, đạt giải thưởng quốc tế hoặc có đóng góp khoa học – công nghệ nổi bật.
Một điểm quan trọng là hình thức tuyển dụng đối với các đối tượng này là xét tuyển, không thông qua thi tuyển như quy trình thông thường. Điều này thể hiện sự linh hoạt và niềm tin vào năng lực thực tế thay vì chỉ đánh giá qua điểm số. Tuy nhiên, xét tuyển không đồng nghĩa với "tuyển thẳng", mà vẫn phải đảm bảo đủ điều kiện và tiêu chuẩn theo Điều 4 Nghị định 179 và các văn bản pháp luật chuyên ngành liên quan.
Bên cạnh đó, người đứng đầu cơ quan quản lý công chức, viên chức có trách nhiệm xác định vị trí phù hợp để bố trí người có tài năng, thay vì chờ có biên chế trống. Đây là điểm khác biệt lớn so với cách làm hành chính truyền thống, giúp tăng tính chủ động trong sử dụng nhân sự.
Tình huống giả định
Nguyễn Thảo – sinh viên vừa tốt nghiệp thủ khoa ngành trí tuệ nhân tạo tại một đại học công lập lớn ở Hà Nội, đồng thời là tác giả chính của một bài báo khoa học được đăng trên tạp chí quốc tế Q1. Sau khi ra trường, Thảo bày tỏ nguyện vọng được làm việc tại Trung tâm Công nghệ thông tin thuộc Sở Thông tin và Truyền thông tỉnh Minh Hải – quê hương nơi cô sinh ra và lớn lên.
Cô làm hồ sơ gửi đến Sở cùng đề nghị xét tuyển theo diện sinh viên tốt nghiệp xuất sắc. Tuy nhiên, sau hơn hai tháng, hồ sơ vẫn chưa được phản hồi chính thức. Qua tìm hiểu, Thảo biết được một số cán bộ phụ trách cho rằng "biên chế đã kín", "không có vị trí tuyển dụng", và đề nghị cô chờ sang năm sau để thi tuyển theo đợt chung.
Không chấp nhận cách trả lời chung chung này, Thảo gửi đơn kiến nghị đến Chủ tịch UBND tỉnh Minh Hải. Sau khi tiếp nhận, Chủ tịch tỉnh chỉ đạo trực tiếp Sở Nội vụ và Sở Thông tin – Truyền thông rà soát lại toàn bộ quá trình xử lý hồ sơ. Căn cứ Điều 7 Nghị định 179, Chủ tịch UBND tỉnh khẳng định đây là trường hợp thuộc diện phải được ưu tiên bố trí biên chế và được xét tuyển, không phụ thuộc vào đợt thi tuyển chung. Đồng thời, ông phê bình lãnh đạo Sở vì chưa chủ động xác định vị trí cần thu hút người có tài năng, dẫn đến việc chậm trễ không cần thiết.
Sau khi được xét tuyển, Thảo trở thành viên chức công nghệ thông tin của Trung tâm, đồng thời được phân công phụ trách phát triển dự án trí tuệ nhân tạo phục vụ chính quyền điện tử tỉnh. Hai năm sau, cô giành giải Nhì cấp quốc gia về chuyển đổi số và trở thành một trong những gương mặt trẻ tiêu biểu của địa phương.
(Đây chỉ là tình huống giả định nhằm minh họa quy định pháp luật về đối tượng được ưu tiên tuyển dụng theo Nghị định 179/2024/NĐ-CP.)
Kết luận
Nghị định 179/2024/NĐ-CP đã tạo ra một khung pháp lý rõ ràng và thực tế để thu hút người tài vào làm việc trong khu vực nhà nước. Người đứng đầu cơ quan có quyền linh hoạt trong việc lựa chọn và áp dụng chính sách phù hợp, còn sinh viên giỏi, nhà khoa học trẻ thì có thêm cơ hội được xét tuyển ưu tiên. Đây là một bước tiến quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ và xây dựng nền hành chính phục vụ tốt hơn cho người dân.
