Phần đất nông nghiệp thuộc quyền của người đã mất trong hộ gia đình sẽ được chia thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật.
Đất nông nghiệp là loại tài sản đặc thù gắn liền với quyền sử dụng chung của các thành viên trong hộ gia đình, được pháp luật bảo hộ và quản lý chặt chẽ. Việc xác định quyền sử dụng đất nông nghiệp của hộ gia đình phải dựa trên mối quan hệ hôn nhân, huyết thống và thời điểm Nhà nước giao hoặc công nhận quyền sử dụng đất. Khi một thành viên trong hộ qua đời, phần quyền sử dụng đất thuộc sở hữu của họ sẽ trở thành di sản thừa kế, được chia theo quy định của pháp luật.
1. Hộ gia đình sử dụng đất là gì?
Căn cứ khoản 25 Điều 3 Luật Đất đai 2024:
Điều 3. Giải thích từ ngữ
Trong Luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:
...
25. Hộ gia đình sử dụng đất là những người có quan hệ hôn nhân, huyết thống, nuôi dưỡng theo quy định của pháp luật về hôn nhân và gia đình, đang sống chung và có quyền sử dụng đất chung tại thời điểm được Nhà nước giao đất, cho thuê đất, công nhận quyền sử dụng đất, nhận chuyển quyền sử dụng đất trước ngày Luật này có hiệu lực thi hành.
...
Hộ gia đình sử dụng đất được hiểu là một nhóm người có mối quan hệ nhân thân gắn bó (vợ chồng, cha mẹ, con cái, anh chị em ruột, con nuôi, cha mẹ nuôi…) cùng sinh sống và canh tác chung trên thửa đất mà Nhà nước đã giao hoặc công nhận quyền sử dụng. Quyền sử dụng đất trong trường hợp này không thuộc riêng một cá nhân, mà là quyền chung của tất cả các thành viên trong hộ tại thời điểm được giao đất.
Tình huống giả định:
-
Ủy ban nhân dân tỉnh giao đất nông nghiệp cho hộ gia đình ông Nguyễn Văn Hòa
Ủy ban nhân dân tỉnh Khánh Hòa ban hành quyết định giao 2.000 m² đất trồng lúa cho hộ ông Nguyễn Văn Hòa để canh tác ổn định lâu dài. Tại thời điểm được giao đất, trong hộ có bốn thành viên gồm ông Hòa, bà Trần Thị Thu (vợ), cùng hai con là Nguyễn Thị Lan và Nguyễn Văn Minh đang sinh sống chung. -
Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Khánh Hòa kiểm tra, xác nhận quyền sử dụng chung
Trong quá trình rà soát hồ sơ địa chính, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Khánh Hòa xác định toàn bộ bốn thành viên đều có quyền sử dụng chung đối với diện tích đất được Nhà nước giao căn cứ vào thời điểm giao đất và mối quan hệ huyết thống trong hộ. -
Cơ quan đăng ký đất đai cập nhật thông tin quyền sử dụng đất chung
Sau khi được xác nhận, Cơ quan đăng ký đất đai thuộc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Khánh Hòa tiến hành cập nhật thông tin quyền sử dụng đất cho các thành viên trong hộ. Việc cập nhật giúp đảm bảo mọi thành viên có quyền lợi và nghĩa vụ hợp pháp khi sử dụng, chuyển nhượng hoặc thừa kế đất nông nghiệp.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Cách chia thừa kế đất nông nghiệp của hộ gia đình được thực hiện như thế nào?
Căn cứ Điều 650 và Điều 651 Bộ luật Dân sự 2015:
Điều 650. Những trường hợp thừa kế theo pháp luật
1. Thừa kế theo pháp luật được áp dụng trong trường hợp sau đây:
a) Không có di chúc;
b) Di chúc không hợp pháp;
c) Những người thừa kế theo di chúc chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; cơ quan, tổ chức được hưởng thừa kế theo di chúc không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế;
d) Những người được chỉ định làm người thừa kế theo di chúc mà không có quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.
2. Thừa kế theo pháp luật cũng được áp dụng đối với các phần di sản sau đây:
a) Phần di sản không được định đoạt trong di chúc;
b) Phần di sản có liên quan đến phần của di chúc không có hiệu lực pháp luật;
c) Phần di sản có liên quan đến người được thừa kế theo di chúc nhưng họ không có quyền hưởng di sản, từ chối nhận di sản, chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc; liên quan đến cơ quan, tổ chức được hưởng di sản theo di chúc, nhưng không còn tồn tại vào thời điểm mở thừa kế.
Điều 651. Người thừa kế theo pháp luật
1. Những người thừa kế theo pháp luật được quy định theo thứ tự sau đây:
a) Hàng thừa kế thứ nhất gồm: vợ, chồng, cha đẻ, mẹ đẻ, cha nuôi, mẹ nuôi, con đẻ, con nuôi của người chết;
b) Hàng thừa kế thứ hai gồm: ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, anh ruột, chị ruột, em ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại;
c) Hàng thừa kế thứ ba gồm: cụ nội, cụ ngoại của người chết; bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột, dì ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, cụ ngoại.
2. Những người thừa kế cùng hàng được hưởng phần di sản bằng nhau.
3. Những người ở hàng thừa kế sau chỉ được hưởng thừa kế, nếu không còn ai ở hàng thừa kế trước do đã chết, không có quyền hưởng di sản, bị truất quyền hưởng di sản hoặc từ chối nhận di sản.
Đối với đất nông nghiệp hộ gia đình, chỉ phần quyền sử dụng đất thuộc người đã mất mới được coi là di sản thừa kế. Khi chia thừa kế, trước hết cần xác định rõ thành viên nào trong hộ có quyền sử dụng chung sau đó xác định phần quyền của người để lại di sản. Nếu người chết có di chúc, phần đất sẽ được chia theo ý chí của họ trong phạm vi hợp pháp; nếu không có di chúc, phần đất đó được chia theo hàng thừa kế pháp luật, gồm vợ hoặc chồng, cha mẹ, con cái. Việc chia chỉ có hiệu lực sau khi được cơ quan có thẩm quyền công nhận nhằm đảm bảo quyền lợi hợp pháp của các thành viên khác trong hộ gia đình sử dụng đất.
Tình huống giả định:
-
Thành viên hộ gia đình qua đời, để lại phần quyền sử dụng đất
Ông Nguyễn Văn Dũng là một trong các thành viên có quyền sử dụng chung 2.000 m² đất nông nghiệp của hộ gia đình tại tỉnh Khánh Hòa, qua đời mà không để lại di chúc. -
Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Khánh Hòa hướng dẫn thủ tục chia thừa kế
Gia đình ông Dũng đến Cơ quan đăng ký đất đai thuộc Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Khánh Hòa để làm thủ tục chia thừa kế phần đất thuộc quyền của ông. Cơ quan xác định vợ và hai con của ông Dũng là hàng thừa kế thứ nhất, được hưởng di sản theo quy định của pháp luật. -
Cơ quan đăng ký đất đai hoàn tất thủ tục và cập nhật biến động quyền sử dụng đất
Sau khi có thỏa thuận phân chia di sản, Cơ quan đăng ký đất đai tỉnh Khánh Hòa cập nhật thông tin quyền sử dụng đất mới của các đồng thừa kế. Việc chia được thực hiện minh bạch, đúng pháp luật, đảm bảo quyền lợi của các thành viên trong hộ và duy trì mục đích sử dụng đất nông nghiệp.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
3. Kết luận
Hộ gia đình sử dụng đất là chủ thể đặc thù trong pháp luật đất đai gồm những người có quan hệ hôn nhân, huyết thống hoặc nuôi dưỡng, cùng sinh sống và có quyền sử dụng đất chung tại thời điểm được Nhà nước giao hoặc công nhận quyền sử dụng đất. Khi một thành viên trong hộ qua đời, phần quyền sử dụng đất thuộc về người đó trở thành di sản thừa kế, được chia theo di chúc hoặc theo pháp luật nếu không có di chúc.
