Chỉ dẫn địa lý là một trong những hình thức bảo hộ tài sản trí tuệ đặc thù, gắn liền với uy tín và chất lượng của sản phẩm có nguồn gốc địa lý rõ ràng. Trong hệ thống này, chỉ dẫn địa lý đồng âm là một khái niệm đặc biệt vì có cách phát âm hoặc cách viết trùng nhau nhưng xuất xứ lại khác biệt. Để được bảo hộ, loại chỉ dẫn này phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện về nguồn gốc, chất lượng và cách sử dụng không gây nhầm lẫn. Việc bảo hộ chỉ dẫn địa lý đồng âm góp phần bảo vệ người tiêu dùng và đảm bảo sự công bằng giữa các chủ thể sản xuất tại nhiều vùng miền khác nhau.
1. Chỉ dẫn địa lý đồng âm được hiểu là gì?
Khoản 22a Điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (bổ sung bởi điểm d khoản 1 Điều 1 Luật sửa đổi 2022) quy định như sau:
Điều 4. Giải thích từ ngữ
Trong Luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:
...
22. Chỉ dẫn địa lý là dấu hiệu dùng để chỉ sản phẩm có nguồn gốc từ khu vực, địa phương, vùng lãnh thổ hay quốc gia cụ thể.
22a. Chỉ dẫn địa lý đồng âm là các chỉ dẫn địa lý có cách phát âm hoặc cách viết trùng nhau.
...
Chỉ dẫn địa lý là tên gọi, biểu tượng hoặc dấu hiệu dùng để xác định sản phẩm có nguồn gốc từ một vùng địa lý nhất định và sản phẩm đó có chất lượng, danh tiếng hoặc đặc tính riêng biệt do điều kiện tự nhiên và con người tại vùng đó quyết định. Trong số các loại chỉ dẫn địa lý, chỉ dẫn địa lý đồng âm là một khái niệm đặc biệt, được công nhận riêng trong Luật Sở hữu trí tuệ kể từ lần sửa đổi năm 2022.
"Đồng âm" ở đây được hiểu là cùng phát âm hoặc cùng cách viết. Điều này có thể xảy ra trong các ngôn ngữ khác nhau, hoặc giữa các địa danh tại các quốc gia hoặc vùng miền khác nhau. Vì trùng nhau về mặt âm thanh hoặc chữ viết nên các chỉ dẫn này có thể dễ gây nhầm lẫn, nhất là trong môi trường thương mại toàn cầu.
Việc khái niệm vào luật này giúp đặt nền tảng cho các quy định về bảo hộ, từ đó đảm bảo rằng mỗi chỉ dẫn địa lý, dù trùng tên vẫn được nhìn nhận công bằng, miễn là đáp ứng đủ điều kiện pháp lý và không gây hiểu lầm cho người tiêu dùng. Đây là bước tiến phù hợp với xu thế hội nhập, khi ngày càng có nhiều sản phẩm đặc sản vùng miền Việt Nam được xuất khẩu và cần bảo hộ tên gọi ở nhiều quốc gia khác nhau.
Tình huống giả định:
Hai địa phương khác nhau cùng có sản phẩm mang tên “Tân An”
Giả sử tại Việt Nam có hai vùng hoàn toàn khác nhau đều có sản phẩm nông nghiệp đặc trưng mang tên "Tân An". Một vùng là xã Tân An thuộc tỉnh Long An nổi tiếng với thanh long ruột tím. Vùng còn lại là xã Tân An thuộc tỉnh Bắc Giang nơi có giống bưởi Tân An có hương vị riêng biệt và quy trình trồng trọt truyền thống từ lâu đời.
Cả hai địa phương này đều muốn đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý cho sản phẩm mang tên “Tân An”. Dù trùng nhau về tên gọi, nhưng do nguồn gốc địa lý, điều kiện tự nhiên, quy trình sản xuất khác biệt hoàn toàn, nên pháp luật vẫn có thể xem xét cấp giấy chứng nhận bảo hộ dưới hình thức chỉ dẫn địa lý đồng âm.
Tuy nhiên, để được chấp nhận, mỗi bên phải đảm bảo rằng việc sử dụng tên “Tân An” trên bao bì, nhãn hiệu hay trong quảng bá sản phẩm sẽ không làm người tiêu dùng hiểu nhầm về vùng xuất xứ sản phẩm. Đồng thời, cả hai đơn vị phải tuân thủ nguyên tắc đối xử công bằng trong cạnh tranh và phân phối.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Chỉ dẫn địa lý đồng âm phải đáp ứng điều kiện gì để được bảo hộ?
Khoản 1 và khoản 2 Điều 79 Luật Sở hữu trí tuệ 2005 (được sửa đổi bởi khoản 24 Điều 1 Luật Sở hữu trí tuệ sửa đổi 2022):
Điều 79. Điều kiện chung đối với chỉ dẫn địa lý được bảo hộ
1. Chỉ dẫn địa lý được bảo hộ nếu đáp ứng các điều kiện sau đây:
a) Sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý có nguồn gốc địa lý từ khu vực, địa phương, vùng lãnh thổ hoặc quốc gia tương ứng với chỉ dẫn địa lý;
b) Sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý có danh tiếng, chất lượng hoặc đặc tính chủ yếu do điều kiện địa lý của khu vực, địa phương, vùng lãnh thổ hoặc quốc gia tương ứng với chỉ dẫn địa lý đó quyết định.
2. Chỉ dẫn địa lý đồng âm đáp ứng điều kiện quy định tại khoản 1 Điều này được bảo hộ nếu chỉ dẫn địa lý đó được sử dụng trên thực tế theo cách thức không gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng về nguồn gốc địa lý của sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý và bảo đảm nguyên tắc đối xử công bằng giữa các tổ chức, cá nhân sản xuất sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý đó.
Vì bản chất chỉ dẫn địa lý đồng âm vẫn là một loại chỉ dẫn địa lý, nên trước tiên nó phải thỏa mãn hai điều kiện chung giống như bất kỳ chỉ dẫn địa lý nào khác: (1) sản phẩm phải có nguồn gốc từ chính vùng địa lý được nhắc tới, và (2) chất lượng, danh tiếng hoặc đặc tính của sản phẩm phải gắn chặt với điều kiện địa lý tại đó.
Ngoài ra, riêng với trường hợp đồng âm, luật đặt ra hai yêu cầu bổ sung quan trọng. Thứ nhất, việc sử dụng chỉ dẫn địa lý đó trong thực tế phải đảm bảo không gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng. Tức là người tiêu dùng có thể phân biệt được đâu là sản phẩm của vùng A và đâu là sản phẩm của vùng B, dù cả hai đều dùng tên gọi giống nhau. Thứ hai, pháp luật yêu cầu đảm bảo nguyên tắc đối xử công bằng, nghĩa là các tổ chức, cá nhân ở hai vùng có tên giống nhau đều có quyền bình đẳng trong việc khai thác và sử dụng chỉ dẫn địa lý, miễn là không vi phạm nguyên tắc trên.
Hai điều kiện bổ sung này thể hiện rõ sự cẩn trọng của pháp luật trong việc dung hòa giữa quyền sở hữu trí tuệ và quyền cạnh tranh lành mạnh, đặc biệt trong bối cảnh toàn cầu hóa và thương mại điện tử phát triển mạnh.
Tình huống giả định:
Đề xuất bảo hộ sản phẩm cà phê cùng tên “An Khê” từ hai tỉnh khác nhau
Giả sử năm 2026, hai địa phương cùng có sản phẩm cà phê đặc sản mang tên “An Khê”. Một vùng là thị xã An Khê (tỉnh Gia Lai) với cà phê được trồng trên đất bazan đỏ, độ cao trung bình 700m. Vùng còn lại là xã An Khê (huyện Châu Thành, tỉnh Tây Ninh), nổi tiếng với mô hình cà phê hữu cơ kết hợp kỹ thuật lên men vi sinh.
Cả hai nơi đều muốn đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý “An Khê” cho sản phẩm cà phê của mình. Sau khi đánh giá, Cục Sở hữu trí tuệ xác định rằng: mỗi loại cà phê đều có chất lượng và đặc điểm nổi bật riêng gắn với điều kiện địa phương; cả hai vùng đều sử dụng tên “An Khê” từ lâu trong thương mại và truyền thông. Tuy nhiên, để tránh gây nhầm lẫn, cơ quan cấp phép yêu cầu mỗi vùng khi ghi nhãn sản phẩm phải kèm địa chỉ cụ thể như “Cà phê An Khê - Gia Lai” và “Cà phê An Khê - Tây Ninh”.
Bằng cách đó, cả hai sản phẩm đều được bảo hộ với tên gọi đồng âm nhưng vẫn đảm bảo minh bạch và công bằng cho người tiêu dùng cũng như các nhà sản xuất.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
3. Kết luận
Chỉ dẫn địa lý đồng âm là loại chỉ dẫn có cách phát âm hoặc cách viết giống nhau nhưng đại diện cho các vùng địa lý khác nhau. Để được bảo hộ, các chỉ dẫn này không chỉ cần đảm bảo điều kiện chung về nguồn gốc và danh tiếng sản phẩm mà còn phải được sử dụng sao cho không gây nhầm lẫn và đảm bảo công bằng giữa các chủ thể sản xuất. Việc công nhận và bảo hộ loại hình này góp phần thúc đẩy phát triển thương hiệu địa phương trong bối cảnh hội nhập sâu rộng.
