Việc đổi mới tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp đang đặt ra yêu cầu xây dựng thêm những chức danh mới phù hợp với thực tiễn. Trong đó, khái niệm luật sư công đang được chú ý như một định hướng phát triển hệ thống pháp lý hiện đại. Cùng với đó, chủ trương nghiên cứu hình thành chế định luật sư công đã được xác lập trong các văn kiện chính sách quan trọng.
1. Luật sư công là ai?
Khoản 1 Điều 3 Luật Luật sư 2006 (được sửa đổi, bổ sung năm 2012) có quy định về mục tiêu hành nghề luật sư:
Điều 3. Chức năng xã hội của luật sư
Hoạt động nghề nghiệp của luật sư nhằm góp phần bảo vệ công lý, phát triển kinh tế và xây dựng xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.
Hiện nay, pháp luật Việt Nam chưa có quy định chính thức nào về khái niệm “luật sư công”, và cũng chưa phân loại luật sư thành luật sư công hay luật sư tư. Tuy nhiên, trong thực tiễn lập pháp, cụm từ “luật sư công” đã xuất hiện trong một số văn bản định hướng, cho thấy xu hướng xây dựng một mô hình luật sư mới, hoạt động trong khuôn khổ công vụ, có biên chế, nhận lương từ ngân sách nhà nước và thực hiện nhiệm vụ bảo vệ lợi ích công cộng.
Khác với luật sư tư nhân, những người làm việc trong các tổ chức hành nghề luật sư hoặc hành nghề độc lập, luật sư công được hình dung là sẽ thực hiện các nhiệm vụ như bảo vệ người yếu thế, tham gia tố tụng theo phân công của Nhà nước, hoặc hỗ trợ pháp lý trong những lĩnh vực mà khu vực tư ít quan tâm. Trong nhiều quốc gia, luật sư công thường là người bảo vệ quyền lợi cho bị cáo không có điều kiện thuê luật sư hoặc tham gia vào các vụ việc công ích.
Tuy chưa có quy định cụ thể tại Việt Nam, nhưng theo Điều 3 Luật Luật sư, mục tiêu của nghề luật sư không chỉ là dịch vụ tư nhân mà còn là sự đóng góp vào công bằng, công lý và phát triển xã hội. Do đó, việc hình thành một đội ngũ luật sư do Nhà nước quản lý để thực hiện các chức năng pháp lý phục vụ xã hội là phù hợp với tinh thần của luật hiện hành và xu hướng cải cách tư pháp.
Tình huống giả định:
Luật sư công có thể xuất hiện để bảo vệ người yếu thế trong xã hội
Năm 2026, tại huyện Phước Long (tỉnh Bạc Liêu), ông Lê Văn Định - một người nông dân nghèo, bị khởi tố về hành vi “trộm cắp tài sản” vì lấy trộm một bao gạo tại nhà hàng xóm. Ông Định không có khả năng thuê luật sư, trong khi gia đình thuộc diện hộ cận nghèo và không biết cách tiếp cận trợ giúp pháp lý.
Trong trường hợp này, nếu Việt Nam có chế định luật sư công, một luật sư công được Nhà nước phân công sẽ đứng ra bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho ông Định. Người luật sư này không phải do ông thuê mà do Nhà nước chi trả lương và đảm nhiệm trách nhiệm bào chữa cho những người không có điều kiện thuê luật sư, nhằm bảo đảm quyền được xét xử công bằng.
Luật sư công sẽ tiếp cận hồ sơ, thực hiện các hoạt động bào chữa, trình bày trước tòa các tình tiết giảm nhẹ như hoàn cảnh khó khăn, hành vi phạm tội có giá trị tài sản nhỏ, chưa có tiền án tiền sự… để đề nghị cơ quan tiến hành tố tụng áp dụng hình phạt nhẹ hơn, thậm chí xem xét miễn truy cứu nếu đủ căn cứ pháp luật.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Có phải Việt Nam sắp có chế định luật sư công không?
Tiểu mục 2 Mục III Nghị quyết số 66-NQ/TW năm 2025 có nêu rõ:
Nghị quyết số 66-NQ/TW
ll- NHIỆM VỤ, GIẢI PHÁP
...
2. Đổi mới tư duy, định hướng xây dựng pháp luật theo hướng vừa bảo đảm yêu cầu quản lý nhà nước, vừa khuyến khích sáng tạo, giải phóng toàn bộ sức sản xuất, khơi thông mọi nguồn lực phát triển
...
Xây dựng và hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp, bổ trợ tư pháp phù hợp với mục tiêu, định hướng cải cách tư pháp. Thúc đẩy phát triển mạnh mẽ hệ thống dịch vụ pháp lý, hỗ trợ pháp lý, trợ giúp pháp lý, đăng ký biện pháp bảo đảm để người dân và doanh nghiệp dễ tiếp cận pháp luật, quản trị rủi ro pháp lý. Ưu tiên nguồn lực hỗ trợ pháp lý cho khu vực kinh tế tư nhân. Nghiên cứu hình thành chế định luật sư công và cơ chế có điều kiện cho phép viên chức được hành nghề luật sư; bảo đảm việc công nhận và cho thi hành phán quyết trọng tài phù hợp với các chuẩn mực và thông lệ quốc tế. Nghiên cứu mở rộng phạm vi và nâng cao hiệu quả áp dụng thủ tục tố tụng tư pháp rút gọn; kết hợp các phương thức phi tố tụng tư pháp với các phương thức tố tụng tư pháp; có giải pháp khuyến khích, phát triển các thiết chế giải quyết tranh chấp ngoài tòa án như trọng tài thương mại, hòa giải thương mại...
...
Hiện nay, pháp luật Việt Nam chưa có quy định chính thức về luật sư công. Tuy nhiên, vào năm 2025, Trung ương đã ban hành Nghị quyết 66-NQ/TW, trong đó có nội dung yêu cầu nghiên cứu hình thành chế định luật sư công. Điều này cho thấy Nhà nước đang xem xét việc xây dựng đội ngũ luật sư do Nhà nước quản lý và trả lương để làm công việc bảo vệ quyền lợi cho người dân.
Luật sư công sẽ không làm việc theo mô hình tư nhân mà do Nhà nước tuyển chọn, giao nhiệm vụ cụ thể như tham gia tố tụng miễn phí, hỗ trợ pháp lý trong các vụ việc đặc biệt hoặc phục vụ trong các chương trình trợ giúp pháp lý.
Việc xây dựng luật sư công không phải là ý tưởng riêng lẻ mà nằm trong chiến lược tổng thể cải cách pháp luật. Cùng với việc cải thiện chính sách hỗ trợ pháp lý, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực pháp luật và đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, luật sư công được kỳ vọng sẽ giúp người dân dễ dàng tiếp cận pháp luật hơn, đặc biệt ở những nơi còn thiếu dịch vụ pháp lý tư nhân.
Tình huống giả định:
Chủ trương về luật sư công có thể làm thay đổi hoạt động pháp lý tại địa phương
Trong năm 2027, Sở Tư pháp tỉnh Quảng Trị triển khai thí điểm mô hình luật sư công theo chỉ đạo từ Trung ương. Theo đó, một số luật sư được tuyển chọn và ký hợp đồng dài hạn với Nhà nước để cung cấp dịch vụ pháp lý miễn phí cho nhóm người yếu thế, bao gồm người nghèo, người khuyết tật và nạn nhân bạo lực gia đình.
Bà Trần Thị Yến, một phụ nữ đơn thân, đang nuôi con nhỏ và bị chồng cũ khởi kiện giành quyền nuôi con sau ly hôn. Không có khả năng thuê luật sư, bà Yến được luật sư công của tỉnh hỗ trợ toàn bộ hồ sơ pháp lý và đại diện tại tòa. Người luật sư công này do Sở Tư pháp phân công, không thu phí và có nhiệm vụ đảm bảo bà Yến được bảo vệ đúng quyền lợi trước pháp luật.
Việc áp dụng mô hình này giúp Sở Tư pháp xử lý nhanh hàng trăm trường hợp tương tự, giảm tải cho hệ thống trợ giúp pháp lý hiện hành và nâng cao chất lượng hỗ trợ pháp luật tại cơ sở. Qua đó, mô hình luật sư công bước đầu chứng minh tính hiệu quả và khả năng mở rộng ra phạm vi toàn quốc.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
3. Kết luận
Việc xây dựng mô hình luật sư công là một bước tiến trong cải cách tư pháp, nhằm mở rộng khả năng tiếp cận dịch vụ pháp lý cho mọi tầng lớp nhân dân. Luật sư công là người hành nghề luật sư nhưng do Nhà nước tuyển dụng và phục vụ lợi ích công cộng thay vì hoạt động theo mô hình tư nhân. Trong thời gian tới, Việt Nam có thể chính thức hình thành chế định này theo định hướng được xác lập trong Nghị quyết 66-NQ/TW năm 2025.
