Tại một số địa phương, tình trạng ép buộc hôn nhân vì sính lễ vẫn còn diễn ra âm thầm, đặc biệt trong các gia đình có hoàn cảnh khó khăn. Khi hôn nhân bị biến thành một sự trao đổi vật chất, quyền tự do kết hôn, một quyền nhân thân cơ bản, bị xâm phạm nghiêm trọng. Pháp luật Việt Nam quy định rõ ràng về việc bảo vệ quyền kết hôn tự nguyện, đồng thời có chế tài nghiêm khắc đối với hành vi cưỡng ép vì mục đích nhận sính lễ.
1. Cha mẹ ép buộc con cái kết hôn vì sính lễ có hợp pháp không?
Căn cứ Điều 3, điểm b khoản 2 Điều 5 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định cụ thể như sau:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 3. Giải thích từ ngữ
Trong Luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:...
9. Cưỡng ép kết hôn, ly hôn là việc đe dọa, uy hiếp tinh thần, hành hạ, ngược đãi, yêu sách của cải hoặc hành vi khác để buộc người khác phải kết hôn hoặc ly hôn trái với ý muốn của họ.
...
Điều 5. Bảo vệ chế độ hôn nhân và gia đình
2. Cấm các hành vi sau đây:
...
b) Tảo hôn, cưỡng ép kết hôn, lừa dối kết hôn, cản trở kết hôn;
...
Hôn nhân được thiết lập dựa trên sự tự nguyện, bình đẳng của các bên. Vì vậy, khi một bên bị ép buộc kết hôn để đổi lấy sính lễ, tức là bị cưỡng ép tham gia vào quan hệ hôn nhân trái ý muốn của mình. Việc đặt nặng yếu tố vật chất và coi sính lễ như điều kiện để buộc con cái lấy chồng hoặc lấy vợ không chỉ vi phạm chuẩn mực đạo đức mà còn vi phạm quy định pháp luật hiện hành. Pháp luật không công nhận bất kỳ lý do nào làm cơ sở hợp pháp cho việc cưỡng ép kết hôn, kể cả vì truyền thống hay hoàn cảnh kinh tế gia đình và việc uy hiếp, dùng sự kiểm soát của mình để buộc người khác kết hôn có thể dẫn đến hậu quả pháp lý nghiêm trọng nếu bị phát hiện.
Tình huống giả định
Ông Nguyễn Văn Tình (58 tuổi, xã Xuân Phú, huyện Hiệp Hòa, tỉnh Bắc Giang) có con gái tên Nguyễn Thị Hoa (19 tuổi), đang là sinh viên năm nhất. Tháng 7/2024, gia đình bà Lê Thị Mận cùng xã đến cưới hỏi Hoa cho con trai và đề nghị sính lễ trị giá 200 triệu đồng kèm một mảnh đất nhỏ. Dù Hoa không đồng ý vì chưa có tình cảm và muốn tiếp tục học, ông Tình vẫn thúc ép vì cho rằng đây là cơ hội "đổi đời". Ông cấm Hoa đi học, giữ điện thoại, đe dọa từ mặt nếu không đồng ý. Dưới áp lực tinh thần, Hoa miễn cưỡng ký đơn đăng ký kết hôn.
Sau gần ba tháng sống trong trạng thái bất ổn, Hoa rơi vào tình trạng suy nhược, phải nghỉ học và điều trị tâm lý. Được sự hỗ trợ của một tổ chức bảo vệ quyền phụ nữ địa phương, Hoa làm đơn gửi Tòa án nhân dân huyện Hiệp Hòa, yêu cầu tuyên bố kết hôn trái pháp luật và tố cáo hành vi cưỡng ép từ cha ruột.
Căn cứ hồ sơ và lời khai, Tòa án xác định Hoa không tự nguyện kết hôn, vi phạm “khoản 2 Điều 5 và Điều 8 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014”, đồng thời cơ quan công an khởi tố ông Tình theo “Điều 181 Bộ luật Hình sự 2015” về tội cưỡng ép kết hôn. Bản kết luận giám định tâm lý cũng được tòa chấp nhận làm căn cứ xử lý trách nhiệm và bảo vệ quyền lợi của người bị hại.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
2. Hành vi cưỡng ép kết hôn bị xử lý như thế nào?
Căn cứ vào Điều 59 Nghị định 82/2020/NĐ-CP, Điều 181 Bộ luật Hình sự 2015 quy định cụ thể như sau:
Điều 59. Hành vi vi phạm quy định về kết hôn, ly hôn và vi phạm chế độ hôn nhân một vợ, một chồng
2. Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau:
...
c) Cưỡng ép kết hôn hoặc lừa dối kết hôn; cưỡng ép ly hôn hoặc lừa dối ly hôn;
...
Điều 181. Tội cưỡng ép kết hôn, ly hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ, cản trở ly hôn tự nguyện
Người nào cưỡng ép người khác kết hôn trái với sự tự nguyện của họ, cản trở người khác kết hôn hoặc duy trì quan hệ hôn nhân tự nguyện, tiến bộ hoặc cưỡng ép hoặc cản trở người khác ly hôn bằng cách hành hạ, ngược đãi, uy hiếp tinh thần, yêu sách của cải hoặc bằng thủ đoạn khác, đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 03 năm.
Hành vi cưỡng ép kết hôn, bao gồm cả việc ép buộc con cái kết hôn vì mục đích nhận sính lễ, là hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng và bị xử lý bằng việc phạt vi phạm hành chính và truy cứu trách nhiệm hình sự tùy theo mức độ. Trường hợp mức độ vi phạm chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự, người cưỡng ép người khác kết hôn có thể bị xử phạt từ 10 triệu đến 20 triệu đồng theo điểm c khoản 2 Điều 59 Nghị định 82/2020/NĐ-CP. Tuy nhiên, nếu người vi phạm tái phạm hoặc gây hậu quả nghiêm trọng về tinh thần, sức khỏe cho người bị ép phải kết hôn, thì có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 181 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017). Khung hình phạt có thể là "cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 3 năm", áp dụng cho những hành vi mang tính cưỡng bức rõ ràng, gây tổn hại thực tế cho nạn nhân.
Tình huống giả định
Ông Lê Văn Khoa (trú tại thị xã Buôn Hồ, tỉnh Đắk Lắk) là một người làm nghề vận chuyển tự do, kinh tế không ổn định. Trước đây, vào năm 2021, ông từng bị xử phạt hành chính theo “Nghị định 82/2020/NĐ-CP” vì ép buộc con trai lớn phải cưới vợ để đổi lấy một chiếc xe tải cũ từ gia đình thông gia, nhằm có phương tiện đi làm. Dù đã bị cảnh cáo và nộp phạt, ông Khoa vẫn không nhận thức rõ tính nghiêm trọng của hành vi.
Đến giữa năm 2025, ông tiếp tục ép buộc con gái út mới 16 tuổi phải kết hôn với con trai một gia đình khá giả trong vùng, để nhận 150 triệu đồng tiền sính lễ. Dù cô bé phản đối và nhiều lần khóc lóc xin tiếp tục đi học, ông Khoa vẫn ngang nhiên sắp xếp lễ hỏi và dọa sẽ đuổi khỏi nhà nếu không nghe theo. Vụ việc được giáo viên chủ nhiệm phát hiện khi nữ sinh có biểu hiện hoảng loạn, sa sút học tập và chia sẻ với bạn cùng lớp. Nhà trường lập tức báo cáo sự việc đến Phòng Lao động – Thương binh và Xã hội, phối hợp cùng Công an thị xã Buôn Hồ để can thiệp.
Căn cứ hồ sơ xác minh, Công an xác định ông Khoa tái phạm hành vi cưỡng ép kết hôn, trong đó người bị ép chưa đủ tuổi kết hôn theo luật định. Hành vi này vi phạm nghiêm trọng quyền nhân thân của trẻ vị thành niên và bị khởi tố theo “Điều 181 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017)”. Sau quá trình điều tra và xét xử tại Tòa án nhân dân thị xã Buôn Hồ, ông Lê Văn Khoa bị tuyên 1 năm cải tạo không giam giữ, đồng thời phải công khai xin lỗi con gái trước cộng đồng và cam kết không tái phạm.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
Kết luận
Cha mẹ ép con cái kết hôn vì mục đích nhận sính lễ không chỉ là hành vi sai trái về đạo đức mà còn vi phạm pháp luật hiện hành. Pháp luật Việt Nam đã có những chế tài rõ ràng từ việc xử phạt hành chính đến truy cứu hình sự để bảo vệ quyền tự do kết hôn và ngăn chặn tình trạng thương mại hóa hôn nhân.
