Trách nhiệm chăm sóc và nuôi dưỡng con cái không chỉ là nghĩa vụ đạo đức mà còn là yêu cầu của pháp luật đối với người làm cha mẹ. Khi cha mẹ bỏ mặc con, không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ chăm sóc, sẽ gây ra ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của trẻ. Bên cạnh đó, còn tiềm ẩn các nguy cơ bị xử lý nghiêm khắc theo quy định của pháp luật.
1. Cha mẹ bỏ mặc con cái bị xử phạt hành chính như thế nào?
Căn cứ vào điểm a và b khoản 2 Điều 21 Nghị định 130/2021/NĐ-CP quy định cụ thể như sau:
Điều 21. Vi phạm quy định về chăm sóc, nuôi dưỡng trẻ em
1. Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 15.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau đây:a) Cha, mẹ, người chăm sóc trẻ em thực hiện không đầy đủ nghĩa vụ, trách nhiệm của mình trong việc chăm sóc, nuôi dưỡng trẻ em trừ trường hợp bị buộc phải tạm thời cách ly trẻ em hoặc trẻ em được chăm sóc thay thế theo quy định của pháp luật;
b) Cha mẹ, người chăm sóc trẻ em không quan tâm chăm sóc, nuôi dưỡng trẻ em, không thực hiện nghĩa vụ, trách nhiệm của mình trong việc chăm sóc, nuôi dưỡng trẻ em hoặc bỏ mặc trẻ em tự sinh sống, cắt đứt quan hệ tình cảm và vật chất với trẻ em hoặc ép buộc trẻ em không sống cùng gia đình, trừ trường hợp bị buộc phải tạm thời cách ly trẻ em hoặc trẻ em được chăm sóc thay thế theo quy định của pháp luật.
...
Theo Nghị định 130/2021/NĐ-CP, pháp luật quy định rõ ràng trách nhiệm của cha mẹ trong việc nuôi dưỡng, giáo dục, chăm sóc con chưa thành niên. Trường hợp cha mẹ không thực hiện các nghĩa vụ này một cách đầy đủ hoặc bỏ mặc con, không quan tâm đến sức khỏe, học hành hay đời sống tinh thần của trẻ, thì bị coi là vi phạm hành chính và bị xử phạt. Mức phạt được chia thành hai khung: từ 10 đến 15 triệu đồng đối với hành vi bỏ mặc thông thường, và từ 20 đến 25 triệu đồng nếu có hành vi cố ý bỏ rơi trẻ em. Ngoài tiền phạt thì người vi phạm còn bị buộc khắc phục hậu quả, ví dụ như buộc tiếp tục thực hiện nghĩa vụ chăm sóc con theo quy định.
Tình huống giả định
Anh Nguyễn Văn Đạt và chị Trần Thị Bích Hằng sống tại huyện Đức Linh, tỉnh Bình Thuận. Sau khi ly hôn vào năm 2023, chị Hằng được Tòa án giao quyền trực tiếp nuôi dưỡng con gái là bé Nguyễn Thanh Trúc, sinh năm 2015. Tuy nhiên, chỉ vài tháng sau khi nhận quyền nuôi, chị Hằng liên tục vắng nhà nhiều ngày, bỏ mặc bé Trúc ở lại một mình trong điều kiện thiếu thốn. Bé không được nấu ăn, không được chăm sóc y tế hay hỗ trợ học tập, thậm chí có lần bị sốt cao nhưng không ai đưa đi khám. Người dân sống gần nhà thấy bé nhiều ngày lang thang quanh xóm, dáng vẻ tiều tụy, xanh xao, đã lập tức báo cáo sự việc lên chính quyền địa phương.
Sau khi tiếp nhận thông tin, Ủy ban nhân dân xã cử cán bộ phối hợp với Công an tiến hành kiểm tra thực tế. Qua xác minh, chính quyền kết luận chị Trần Thị Bích Hằng đã không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ chăm sóc, nuôi dưỡng con theo đúng quy định pháp luật, đồng thời có dấu hiệu cố tình bỏ mặc con trong thời gian dài. Căn cứ khoản 2 Điều 21 Nghị định 130/2021/NĐ-CP, Ủy ban nhân dân huyện Đức Linh đã ban hành quyết định xử phạt hành chính đối với chị Hằng với mức phạt 15 triệu đồng.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
2. Cha mẹ bỏ mặc con có thể bị xử lý hình sự không?
Căn cứ Điều 185 Bộ luật Hình sự 2015 quy định cụ thể như sau:
Điều 185. Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình
1. Người nào đối xử tồi tệ hoặc có hành vi bạo lực xâm phạm thân thể ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình thuộc một trong những trường hợp sau đây, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:a) Thường xuyên làm cho nạn nhân bị đau đớn về thể xác, tinh thần;
b) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 05 năm:
a) Đối với người dưới 16 tuổi, phụ nữ mà biết là có thai, người già yếu;
b) Đối với người khuyết tật nặng, khuyết tật đặc biệt nặng hoặc người mắc bệnh hiểm nghèo.
Khi hành vi bỏ mặc con cái vượt quá mức độ vi phạm hành chính, gây hậu quả nghiêm trọng về thể chất hoặc tinh thần cho trẻ hoặc có dấu hiệu lặp lại, người vi phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 185 Bộ luật Hình sự 2015. Hành vi bị xem là tội phạm bao gồm thường xuyên làm tổn thương tâm lý, thể chất của trẻ, bỏ mặc khiến trẻ bị suy dinh dưỡng, bệnh tật kéo dài hoặc tử vong, hoặc từng bị xử phạt hành chính nhưng vẫn tái phạm. Hình phạt có thể từ cảnh cáo đến tù giam 3 năm, tùy mức độ vi phạm và hậu quả thực tế. Đây là biện pháp mạnh để răn đe và bảo vệ quyền lợi chính đáng của trẻ em, đảm bảo trẻ được sống trong môi trường an toàn, được chăm sóc và phát triển toàn diện.
Tình huống giả định
Tại Thành phố Nha Trang, anh Võ Trọng Nhân là cha ruột của bé Võ Ngọc Lan, sinh năm 2013. Sau khi vợ qua đời, anh rơi vào trầm cảm, nghiện rượu và bỏ bê hoàn toàn trách nhiệm chăm sóc con. Suốt nhiều tháng, anh không cho bé đi học, không nấu ăn, không vệ sinh nhà cửa, để bé sống trong căn nhà tồi tàn, không điện, không nước sạch. Bé Lan thường xuyên phải xin cơm hàng xóm, cơ thể gầy yếu, tóc khô xơ, làn da xanh xao với nhiều biểu hiện suy dinh dưỡng rõ rệt. Người dân quanh khu phố, thấy hoàn cảnh bé Lan ngày càng tệ, đã gửi đơn tố giác lên cơ quan chức năng.
Công an địa phương nhanh chóng vào cuộc, kiểm tra hiện trường và xác minh tình trạng thực tế. Kết quả điều tra cho thấy anh Nhân, dù là người giám hộ hợp pháp, đã không thực hiện nghĩa vụ nuôi dưỡng, chăm sóc, để mặc con trong hoàn cảnh nguy hiểm kéo dài. Hành vi của anh bị xác định là “Đối xử tệ bạc với người lệ thuộc vào mình” theo Điều 185 Bộ luật Hình sự 2015. Vụ án được khởi tố, và Tòa án nhân dân thành phố Nha Trang tuyên phạt anh Nhân 1 năm tù giam. Bé Võ Ngọc Lan sau đó được chuyển vào Trung tâm bảo trợ trẻ em tỉnh Khánh Hòa để được chăm sóc, phục hồi thể chất và hỗ trợ tâm lý.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
Kết luận
Cha mẹ không chỉ có nghĩa vụ về tình cảm mà còn phải thực hiện đầy đủ trách nhiệm pháp lý trong việc nuôi dưỡng con cái. Bỏ mặc trẻ không những bị xử phạt hành chính mà còn có thể dẫn đến truy cứu trách nhiệm hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng.
