Các bên có quyền và nghĩa vụ gì khi thực hiện mang thai hộ vì mục đích nhân đạo?

Việc mang thai hộ vì mục đích nhân đạo không chỉ mang ý nghĩa nhân văn sâu sắc mà còn thể hiện tinh thần hỗ trợ, sẻ chia trong xã hội đối với những cặp vợ chồng không thể tự sinh con. Hoạt động này được pháp luật quy định chặt chẽ nhằm bảo đảm quyền lợi, nghĩa vụ và sự an toàn cho cả người mang thai hộ, đứa trẻ và bên nhờ mang thai hộ. Theo đó, các quy định cụ thể về quyền và nghĩa vụ của bên mang thai hộ cũng như quyền và nghĩa vụ của bên nhờ mang thai hộ vì mục đích nhân đạo được xác định rõ ràng theo quy định của pháp luật.

1. Quyền của bên mang thai hộ vì mục đích nhân đạo

Điều 97 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định như sau:

Luật Hôn nhân và gia đình 2014

Điều 97. Quyền, nghĩa vụ của bên mang thai hộ vì mục đích nhân đạo

1. Người mang thai hộ, chồng của người mang thai hộ có quyền, nghĩa vụ như cha mẹ trong việc chăm sóc sức khỏe sinh sản và chăm sóc, nuôi dưỡng con cho đến thời điểm giao đứa trẻ cho bên nhờ mang thai hộ; phải giao đứa trẻ cho bên nhờ mang thai hộ.

2. Người mang thai hộ phải tuân thủ quy định về thăm khám, các quy trình sàng lọc để phát hiện, điều trị các bất thường, dị tật của bào thai theo quy định của Bộ Y tế.

3. Người mang thai hộ được hưởng chế độ thai sản theo quy định của pháp luật về lao động và bảo hiểm xã hội cho đến thời điểm giao đứa trẻ cho bên nhờ mang thai hộ. Trong trường hợp kể từ ngày sinh đến thời điểm giao đứa trẻ mà thời gian hưởng chế độ thai sản chưa đủ 60 ngày thì người mang thai hộ vẫn được hưởng chế độ thai sản cho đến khi đủ 60 ngày. Việc sinh con do mang thai hộ không tính vào số con theo chính sách dân số và kế hoạch hóa gia đình.

4. Bên mang thai hộ có quyền yêu cầu bên nhờ mang thai hộ thực hiện việc hỗ trợ, chăm sóc sức khỏe sinh sản.

5. Trong trường hợp vì lý do tính mạng, sức khỏe của mình hoặc sự phát triển của thai nhi, người mang thai hộ có quyền quyết định về số lượng bào thai, việc tiếp tục hay không tiếp tục mang thai phù hợp với quy định của pháp luật về chăm sóc sức khỏe sinh sản và sinh con bằng kỹ thuật hỗ trợ sinh sản.

6. Trong trường hợp bên nhờ mang thai hộ từ chối nhận con thì bên mang thai hộ có quyền yêu cầu Tòa án buộc bên nhờ mang thai hộ nhận con.

Người mang thai hộ vì mục đích nhân đạo không chỉ thực hiện hành động nhân văn mà còn được pháp luật bảo vệ đầy đủ về quyền lợi và sức khỏe. Quy định này nhằm bảo đảm quá trình mang thai diễn ra an toàn, đồng thời bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người phụ nữ mang thai hộ trong mọi tình huống, kể cả khi phát sinh tranh chấp về việc nhận con sau sinh. Việc xác định rõ nghĩa vụ giao con và quyền được chăm sóc, hỗ trợ y tế là cơ sở để bảo đảm sự minh bạch và công bằng trong hoạt động mang thai hộ.

Tình huống giả định

Hỗ trợ mang thai hộ giữa hai chị em tại TP. Hồ Chí Minh

• Thỏa thuận mang thai hộ vì mục đích nhân đạo
  Tháng 6/2025, chị Nguyễn Thị Hòa (35 tuổi, ngụ tại phường Bến Nghé, TP. Hồ Chí Minh) bị bác sĩ xác nhận không thể mang thai dù đã áp dụng các biện pháp hỗ trợ sinh sản. Chị Hòa và chồng là anh Trần Minh Tân đã nhờ em gái ruột là Nguyễn Thị Thúy (30 tuổi) mang thai hộ theo đúng quy định pháp luật, có văn bản cam kết và xác nhận của cơ sở y tế.

• Quá trình mang thai và sinh con
  Trong quá trình mang thai, chị Thúy được bên nhờ mang thai hộ hỗ trợ chi phí khám thai, chăm sóc y tế và hưởng đầy đủ chế độ thai sản. Sau khi sinh con tại Bệnh viện Từ Dũ vào tháng 3/2026, chị Thúy giao đứa trẻ cho vợ chồng anh Tân – chị Hòa theo đúng cam kết trong hợp đồng.

• Giải quyết tranh chấp sau khi sinh
  Tuy nhiên, sau khi giao con, bên nhờ mang thai hộ chậm thực hiện nghĩa vụ thanh toán chi phí sinh nở và chăm sóc sức khỏe. Chị Thúy đã gửi đơn đến Tòa án nhân dân khu vực 1 – TP. Hồ Chí Minh, yêu cầu buộc bên nhờ mang thai hộ thanh toán khoản chi phí còn thiếu theo quy định tại Điều 97 Luật Hôn nhân và gia đình 2014.

Tình huống trên là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

2. Quyền của bên nhờ mang thai hộ vì mục đích nhân đạo

Điều 98 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định như sau:

Luật Hôn nhân và gia đình 2014

Điều 98. Quyền, nghĩa vụ của bên nhờ mang thai hộ vì mục đích nhân đạo

1. Bên nhờ mang thai hộ có nghĩa vụ chi trả các chi phí thực tế để bảo đảm việc chăm sóc sức khỏe sinh sản theo quy định của Bộ Y tế.

2. Quyền, nghĩa vụ của bên nhờ mang thai hộ vì mục đích nhân đạo đối với con phát sinh kể từ thời điểm con được sinh ra. Người mẹ nhờ mang thai hộ được hưởng chế độ thai sản theo quy định của pháp luật về lao động và bảo hiểm xã hội từ thời điểm nhận con cho đến khi con đủ 06 tháng tuổi.

3. Bên nhờ mang thai hộ không được từ chối nhận con. Trong trường hợp bên nhờ mang thai hộ chậm nhận con hoặc vi phạm nghĩa vụ về nuôi dưỡng, chăm sóc con thì phải có nghĩa vụ cấp dưỡng cho con theo quy định của Luật này và bị xử lý theo quy định của pháp luật có liên quan; nếu gây thiệt hại cho bên mang thai hộ thì phải bồi thường. Trong trường hợp bên nhờ mang thai hộ chết thì con được hưởng thừa kế theo quy định của pháp luật đối với di sản của bên nhờ mang thai hộ.

4. Giữa con sinh ra từ việc mang thai hộ với các thành viên khác của gia đình bên nhờ mang thai hộ có các quyền, nghĩa vụ theo quy định của Luật này, Bộ luật dân sự và luật khác có liên quan.

5. Trong trường hợp bên mang thai hộ từ chối giao con thì bên nhờ mang thai hộ có quyền yêu cầu Tòa án buộc bên mang thai hộ giao con.

Bên nhờ mang thai hộ là chủ thể được pháp luật bảo vệ quyền làm cha mẹ, song cũng phải tuân thủ đầy đủ nghĩa vụ tài chính và nhân đạo trong suốt quá trình mang thai hộ. Họ phải đảm bảo hỗ trợ y tế, chi phí sinh nở, và thực hiện nghĩa vụ nhận con ngay khi trẻ ra đời. Việc từ chối hoặc chậm nhận con có thể dẫn đến trách nhiệm dân sự, thậm chí bị Tòa án buộc thực hiện nghĩa vụ theo quy định.

Tình huống giả định

Bên nhờ mang thai hộ chậm nhận con tại TP. Đà Nẵng

• Thỏa thuận mang thai hộ hợp pháp
  Tháng 2/2025, vợ chồng anh Lê Hoàng Nam và chị Phạm Bảo Trinh (trú tại phường Hòa Cường, TP. Đà Nẵng) ký hợp đồng nhờ mang thai hộ với chị Trần Thu Lan là người chị họ ruột của chị Trinh. Việc mang thai hộ được thực hiện tại Bệnh viện Phụ sản – Nhi Đà Nẵng theo đúng quy trình pháp lý.

• Phát sinh tranh chấp sau khi sinh con
  Tháng 11/2025, chị Lan sinh bé gái khỏe mạnh. Tuy nhiên, do mâu thuẫn giữa hai bên về khoản chi phí sinh nở, vợ chồng anh Nam và chị Trinh tạm thời chưa đến bệnh viện nhận con. Trong khi đó, chị Lan vẫn phải chăm sóc bé trong gần 1 tháng, phát sinh thêm chi phí và ảnh hưởng đến sức khỏe, tâm lý.

• Giải quyết theo quy định pháp luật
  Căn cứ Điều 98 Luật Hôn nhân và gia đình 2014, Tòa án nhân dân khu vực Hải Châu – TP. Đà Nẵng đã buộc bên nhờ mang thai hộ phải nhận con ngay, chi trả toàn bộ chi phí phát sinh và bồi thường thiệt hại cho chị Lan. Bé gái được giao lại cho cha mẹ hợp pháp, đảm bảo quyền lợi của cả hai bên theo quy định.

Tình huống trên là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.

Kết luận

Quy định về mang thai hộ vì mục đích nhân đạo nhằm bảo đảm quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm của cả hai bên trong quá trình thực hiện, đồng thời duy trì tính nhân văn và minh bạch của hình thức này. Bên mang thai hộ được pháp luật bảo vệ quyền lợi về y tế, chế độ thai sản và quyền yêu cầu Tòa án can thiệp khi bên nhờ vi phạm cam kết. Bên nhờ mang thai hộ phải thực hiện đầy đủ nghĩa vụ tài chính, chăm sóc và nuôi dưỡng con ngay từ khi sinh ra, tuyệt đối không được từ chối nhận con dưới bất kỳ lý do nào.