Hoạt động kinh doanh online trên các nền tảng thương mại điện tử như Shopee, TikTok Shop, Lazada đã trở nên phổ biến trong xã hội hiện đại. Những gian hàng online này mang đến cơ hội bán hàng linh hoạt, ít vốn, dễ tiếp cận khách hàng, thu hút không chỉ doanh nghiệp mà cả cá nhân tham gia. Tuy nhiên, đi kèm với sự tiện lợi và phát triển là những quy định pháp luật mà người bán cần lưu ý, đặc biệt về đăng ký kinh doanh và nghĩa vụ nộp thuế.
1. Cá nhân kinh doanh online có bắt buộc đăng ký kinh doanh không?
Quy định này được nêu cụ thể tại khoản 1 Điều 55 Nghị định 52/2013/NĐ-CP như sau:
Điều 55. Thủ tục đăng ký thiết lập website cung cấp dịch vụ thương mại điện tử
1. Thương nhân, tổ chức tiến hành đăng ký trực tuyến với Bộ Công Thương về việc thiết lập website cung cấp dịch vụ thương mại điện tử sau khi website đã được hoàn thiện với đầy đủ cấu trúc, tính năng và thông tin theo đề án cung cấp dịch vụ, đã hoạt động tại địa chỉ tên miền được đăng ký và trước khi chính thức cung cấp dịch vụ đến người dùng.
...
Theo pháp luật hiện hành, cá nhân mở cửa hàng bán online, kể cả kinh doanh nhỏ lẻ trên các sàn thương mại điện tử (Shopee, Lazada, TikTok Shop…) nếu hoạt động thường xuyên và có doanh thu, vẫn được xem là chủ thể kinh doanh và buộc phải đăng ký.
Sàn thương mại điện tử chỉ là nền tảng trung gian, giúp kết nối người bán và người mua. Khi mở một gian hàng, người bán không trở thành nhân viên hay đối tác kinh doanh trực tiếp của Shopee, TikTok Shop mà là một chủ doanh nghiệp, tự chịu trách nhiệm với sản phẩm, dịch vụ mình cung cấp. Vì vậy, nghĩa vụ đăng ký hộ kinh doanh hoặc doanh nghiệp tư nhân là bắt buộc.
Việc đăng ký này giúp người bán bảo vệ quyền lợi của chính mình. Khi có giấy phép kinh doanh, người bán có thể xuất hóa đơn, ký hợp đồng, đăng ký nhãn hiệu sản phẩm và quan trọng hơn là tạo sự uy tín đối với khách hàng. Trường hợp xảy ra tranh chấp, khiếu nại, giấy phép kinh doanh là bằng chứng quan trọng để chứng minh tư cách pháp lý.
Tình huống giả định
Chị Lan mở một gian hàng online trên Shopee, bán các mặt hàng mỹ phẩm xách tay từ Hàn Quốc. Do thấy bán hàng online dễ, ít vốn, chị Lan không đăng ký hộ kinh doanh, chỉ tập trung nhập hàng về bán và chạy quảng cáo trên nền tảng Shopee. Ban đầu, chị nghĩ mình chỉ là cá nhân nhỏ lẻ, không cần đăng ký kinh doanh, cũng chẳng ai để ý.
Tuy nhiên, sau một đợt kiểm tra của cơ quan quản lý, Shopee bị yêu cầu cung cấp danh sách người bán có doanh thu cao. Gian hàng của chị Lan lọt vào danh sách vì doanh thu lên đến 500 triệu đồng/năm. Cơ quan chức năng lập biên bản xử phạt hành vi kinh doanh không có giấy phép, yêu cầu chị bổ sung đăng ký kinh doanh, đồng thời buộc kê khai và nộp thuế các khoản thu nhập phát sinh trước đó.
Hậu quả là gian hàng của chị Lan bị tạm khóa để chờ giải quyết giấy tờ. Uy tín xây dựng suốt hơn một năm bỗng dưng bị gián đoạn, khách hàng bỏ đi, doanh thu sụt giảm nghiêm trọng. Chị Lan phải bỏ thời gian làm thủ tục đăng ký hộ kinh doanh, mở mã số thuế, nộp phạt, và mất gần 3 tháng mới có thể hoạt động bình thường trở lại.
(Đây là tình huống giả định nhằm mục đích minh hoạ vấn đề pháp lý trên)
2. Cá nhân kinh doanh online phải nộp những loại thuế nào?
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 4 Thông tư 40/2021/TT-BTC và Khoản 2 Điều 4 Nghị định 139/2016/NĐ-CP như sau:
Điều 4. Nguyên tắc tính thuế
1. Nguyên tắc tính thuế đối với hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh được thực hiện theo các quy định của pháp luật hiện hành về thuế GTGT, thuế TNCN và các văn bản quy phạm pháp luật có liên quan.
2. Hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh có doanh thu từ hoạt động sản xuất, kinh doanh trong năm dương lịch từ 100 triệu đồng trở xuống thì thuộc trường hợp không phải nộp thuế GTGT và không phải nộp thuế TNCN theo quy định pháp luật về thuế GTGT và thuế TNCN. Hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh có trách nhiệm khai thuế chính xác, trung thực, đầy đủ và nộp hồ sơ thuế đúng hạn; chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính chính xác, trung thực, đầy đủ của hồ sơ thuế theo quy định.
3. Hộ kinh doanh, cá nhân kinh doanh theo hình thức nhóm cá nhân, hộ gia đình thì mức doanh thu từ 100 triệu đồng/năm trở xuống để xác định cá nhân không phải nộp thuế GTGT, không phải nộp thuế TNCN được xác định cho một (01) người đại diện duy nhất của nhóm cá nhân, hộ gia đình trong năm tính thuế.
Điều 4. Mức thu lệ phí môn bài
...
2. Mức thu lệ phí môn bài đối với cá nhân, hộ gia đình hoạt động sản xuất, kinh doanh hàng hóa, dịch vụ như sau:
a) Cá nhân, nhóm cá nhân, hộ gia đình có doanh thu trên 500 triệu đồng/năm: 1.000.000 đồng/năm;
b) Cá nhân, nhóm cá nhân, hộ gia đình có doanh thu trên 300 đến 500 triệu đồng/năm: 500.000 đồng/năm;
c) Cá nhân, nhóm cá nhân, hộ gia đình có doanh thu trên 100 đến 300 triệu đồng/năm: 300.000 đồng/năm.
...
Pháp luật Việt Nam quy định rõ ràng: mọi hoạt động kinh doanh phát sinh thu nhập đều thuộc diện chịu thuế, trừ khi doanh thu trong năm không vượt quá 100 triệu đồng. Cụ thể, cá nhân kinh doanh online trên các sàn thương mại điện tử phải nộp ba loại nghĩa vụ tài chính sau:
1. Thuế giá trị gia tăng: Loại thuê này tính trên phần giá trị tăng thêm của hàng hóa, dịch vụ do người bán cung cấp.
2. Thuế thu nhập cá nhân: Tính trên phần thu nhập chịu thuế của người kinh doanh, sau khi đã khấu trừ các khoản hợp lý theo quy định.
3. Lệ phí môn bài: Là khoản thu nộp cố định hằng năm, tùy theo mức doanh thu năm trước liền kề.
Việc nộp thuế đúng hạn, đủ số tiền giúp cá nhân kinh doanh dễ dàng tiếp cận các dịch vụ ngân hàng, vay vốn, mở rộng kinh doanh, vì người này đã có hồ sơ tài chính minh bạch, thể hiện năng lực kinh doanh rõ ràng. Ngược lại, nếu cố tình trốn thuế, mức xử phạt có thể lên đến hàng chục triệu đồng, thậm chí bị truy cứu trách nhiệm hình sự nếu vi phạm nghiêm trọng.
Tình huống giả định
Anh Hoàng là chủ shop online bán đồ gia dụng trên TikTok Shop, doanh thu hằng năm đạt khoảng 600 triệu đồng. Do nghĩ rằng kinh doanh online chỉ là “nghề tay trái” và không ai kiểm soát, anh Hoàng không thực hiện kê khai thuế, cũng không nộp lệ phí môn bài.
Đến cuối năm, TikTok Shop phối hợp cơ quan thuế rà soát dữ liệu, phát hiện shop của anh Hoàng nằm trong nhóm có doanh thu cao. Cơ quan thuế gửi văn bản yêu cầu anh kê khai bổ sung thuế GTGT, thuế TNCN và lệ phí môn bài cho toàn bộ số doanh thu phát sinh trong năm, kèm tiền phạt chậm nộp và phạt vi phạm hành chính. Tổng số tiền anh Hoàng phải nộp lên tới hơn 50 triệu đồng, khiến anh lâm vào cảnh khó khăn vì dòng tiền bị hụt đột ngột.
(Đây là tình huống giả định nhằm minh hoạ vấn đề pháp lý nêu trên)
3. Kết luận
Cá nhân kinh doanh online trên các sàn thương mại điện tử như Shopee, TikTok Shop, Lazada,... mang đến nhiều cơ hội nhưng cũng kèm theo nhiều nghĩa vụ pháp lý bắt buộc: cá nhân bán hàng phải đăng ký kinh doanh, kê khai và nộp thuế đúng quy định. Việc tuân thủ giúp bảo vệ quyền lợi người bán, tránh bị phạt hành chính hay bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
