Việc sở hữu và sử dụng Bitcoin tại Việt Nam ngày càng phổ biến trong các giao dịch cá nhân và hoạt động đầu tư. Dưới góc độ pháp lý, Bitcoin có thể được xem là một dạng tài sản vô hình nếu thỏa mãn các tiêu chí về quyền chiếm hữu và giá trị chuyển nhượng. Tuy nhiên, Bitcoin không được pháp luật Việt Nam công nhận là phương tiện thanh toán hợp pháp và việc sử dụng để thanh toán có thể bị xử phạt hành chính.
1. Bitcoin có được pháp luật Việt Nam công nhận là tài sản không?
Căn cứ vào Điều 105 Bộ luật Dân sự 2015 quy định cụ thể như sau:
Điều 105. Tài sản
1. Tài sản là vật, tiền, giấy tờ có giá và quyền tài sản.2. Tài sản bao gồm bất động sản và động sản. Bất động sản và động sản có thể là tài sản hiện có và tài sản hình thành trong tương lai.
Hiện nay, Bitcoin không phải là tiền được pháp luật công nhận, không được phát hành bởi Ngân hàng Nhà nước, cũng không đại diện cho bất kỳ giá trị hữu hình nào. Tuy nhiên, theo Điều 105 BLDS, "tài sản" bao gồm cả “quyền tài sản”, là một khái niệm khá mở và linh hoạt cho chúng ta để hiểu và áp dụng. Trong thực tế, Bitcoin có thể được định giá, chuyển nhượng, thừa kế, bị chiếm đoạt, bị lừa đảo, bị cưỡng đoạt hoặc được dùng làm đối tượng trong các giao dịch dân sự. Do đó, xét dưới góc độ thực tiễn và lý luận pháp lý, Bitcoin có thể được xem là một tài sản vô hình, cụ thể là quyền tài sản phát sinh từ hệ thống blockchain.
Tình huống giả định:
Nguyễn Thanh Vinh, một nhà đầu tư tự do tại Thành phố Hồ Chí Minh, bắt đầu mua bán Bitcoin từ năm 2020 thông qua các sàn giao dịch quốc tế. Sau thời gian đầu thử nghiệm, Vinh đầu tư gần 2 tỷ đồng để tích lũy khoảng 10 BTC, lưu trữ trên ví cá nhân bằng phần mềm mã hóa và thiết bị USB chuyên dụng. Tháng 3/2025, Vinh phát hiện bị lừa bởi một đối tượng tên Lê Mạnh Hùng – người giả mạo là chuyên gia đầu tư và đã chiếm đoạt toàn bộ quyền truy cập ví bằng một đường link độc hại.
Vinh lập tức trình báo Công an Quận 7, đề nghị khởi tố Hùng về hành vi chiếm đoạt tài sản. Tuy nhiên, cơ quan điều tra lúng túng trong việc xác định "Bitcoin có phải là tài sản" hay không. Đại diện cơ quan điều tra viện dẫn rằng hiện nay chưa có quy định rõ ràng trong luật Việt Nam xác định Bitcoin là tài sản hợp pháp. Tuy vậy, khi vụ việc được chuyển sang Viện kiểm sát, cơ quan này xác định rằng mặc dù Bitcoin không được công nhận là phương tiện thanh toán nhưng vẫn có thể được coi là một loại tài sản vô hình có giá trị, dựa trên bản chất tài chính, khả năng xác định, chuyển nhượng và chiếm hữu cụ thể.
Cuối cùng, cơ quan chức năng ra quyết định khởi tố bị can Lê Mạnh Hùng về tội sử dụng mạng máy tính, mạng viễn thông để chiếm đoạt tài sản theo Điều 290 Bộ luật Hình sự.
(Tình huống trên đây là tình huống giả định, chỉ mang tính chất tham khảo.)
2. Dùng Bitcoin làm phương tiện thanh toán có hợp pháp không?
Căn cứ vào khoản 1 Điều 1 Nghị định 80/2016/NĐ-CP quy định cụ thể như sau:
Điều 1. Sửa đổi, bổ sung, bãi bỏ một số điều của Nghị định số 101/2012/NĐ-CP ngày 22 tháng 11 năm 2012 của Chính phủ về thanh toán không dùng tiền mặt
1. Sửa đổi, bổ sung khoản 4, 5, 6, 7, 8 Điều 4 như sau:...
6. Phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt sử dụng trong giao dịch thanh toán (sau đây gọi là phương tiện thanh toán), bao gồm: Séc, lệnh chi, ủy nhiệm chi, nhờ thu, ủy nhiệm thu, thẻ ngân hàng và các phương tiện thanh toán khác theo quy định của Ngân hàng Nhà nước.
7. Phương tiện thanh toán không hợp pháp là các phương tiện thanh toán không thuộc quy định tại khoản 6 Điều này....
Dù Bitcoin có thể được coi là tài sản, nhưng việc dùng Bitcoin để thanh toán hàng hóa, dịch vụ là hành vi trái pháp luật. Đây là điểm lưu ý cần phân biệt rõ ràng giữa quyền sở hữu tài sản (được công nhận ngầm) và quyền sử dụng tài sản làm phương tiện thanh toán (bị cấm). Theo đó, cá nhân hay tổ chức nếu sử dụng Bitcoin để mua bán hàng hóa, thanh toán dịch vụ, kể cả thỏa thuận riêng giữa các bên, đều có thể bị xử phạt hành chính, hoặc bị xử lý hình sự nếu có yếu tố chiếm đoạt hoặc gian lận.
Tình huống giả định
Nguyễn Thị Hải Linh là chủ một cửa hàng thời trang tại Hà Nội chuyên kinh doanh các sản phẩm thiết kế cao cấp. Đầu năm 2025, Linh thông báo trên fanpage cửa hàng rằng khách hàng có thể thanh toán bằng Bitcoin cho đơn hàng trên 3 triệu đồng thông qua quét mã QR của ví điện tử blockchain. Việc này thu hút nhiều khách hàng trẻ và các tín đồ công nghệ, giúp doanh số tăng đáng kể. Trong 3 tháng, cửa hàng đã thực hiện hơn 80 giao dịch bằng Bitcoin với tổng giá trị quy đổi hơn 500 triệu đồng.
Tuy nhiên, một khách hàng sau khi giao dịch đã gửi đơn kiến nghị lên Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, cho rằng hành vi thanh toán bằng Bitcoin là vi phạm quy định pháp luật. Sau khi kiểm tra, Thanh tra Sở Công Thương Hà Nội phối hợp cùng Ngân hàng Nhà nước tiến hành xác minh và làm việc với Linh. Theo Điều 1 Khoản 6 Nghị định 80/2016/NĐ-CP và Khoản 6 Điều 26 Luật Ngân hàng Nhà nước Việt Nam 2010, chỉ có tiền mặt do Ngân hàng Nhà nước phát hành, chuyển khoản qua ngân hàng, thẻ ngân hàng và các phương tiện do tổ chức được cấp phép phát hành mới là phương tiện thanh toán hợp pháp.
Mặt khác, tại Điều 1 Nghị định 96/2014/NĐ-CP, hành vi phát hành, cung ứng và sử dụng các phương tiện thanh toán không hợp pháp – trong đó có Bitcoin – có thể bị xử phạt từ 150 triệu đến 200 triệu đồng.
Sau khi bị lập biên bản, Linh buộc phải ngừng chấp nhận thanh toán bằng Bitcoin, đồng thời bị xử phạt hành chính 150 triệu đồng và buộc hoàn trả toàn bộ hóa đơn cho khách theo phương thức thanh toán hợp pháp.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
Kết luận
Pháp luật Việt Nam hiện không công nhận Bitcoin là tiền tệ hay phương tiện thanh toán hợp pháp. Bitcoin có thể được xem là một dạng tài sản vô hình, và việc sở hữu hay đầu tư Bitcoin không bị cấm. Tuy vậy, mọi giao dịch liên quan đến Bitcoin chưa có khung pháp lý cụ thể điều chỉnh.
