Di chuyển bằng đường hàng không ngày càng phổ biến nhờ sự tiện lợi và nhanh chóng. Tuy nhiên, không ít hành khách đã từng trải qua cảm giác lo lắng, bức xúc khi phát hiện hành lý của mình bị thất lạc hoặc mất mát tại sân bay. Để bảo vệ quyền lợi của mình, mỗi hành khách cần hiểu rõ khi nào được bồi thường và mức bồi thường cụ thể nếu không may xảy ra sự cố.
1. Khi nào hành khách được bồi thường nếu mất hành lý ở sân bay?
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 161 Luật Hàng không dân dụng Việt Nam 2006 như sau:
Luật Hàng không dân dụng Việt Nam 2006
Điều 161. Bồi thường thiệt hại đối với hàng hóa, hành lý
1. Người vận chuyển có trách nhiệm bồi thường thiệt hại do mất mát, thiếu hụt, hư hỏng hàng hóa, hành lý ký gửi do sự kiện xảy ra từ thời điểm người gửi hàng, hành khách giao hàng hóa, hành lý ký gửi cho người vận chuyển đến thời điểm người vận chuyển trả hàng hóa, hành lý ký gửi cho người có quyền nhận; đối với vận chuyển hàng hóa, thời gian trên không bao gồm quá trình vận chuyển bằng đường biển, đường bộ, đường sắt hoặc đường thủy nội địa được thực hiện ngoài cảng hàng không, sân bay.
2. Trường hợp xảy ra mất mát, thiếu hụt hoặc hư hỏng hành lý xách tay, người vận chuyển chỉ chịu trách nhiệm bồi thường nếu người vận chuyển có lỗi gây ra thiệt hại.
Trường hợp hàng hóa, hành lý đã được bồi thường nhưng sau đó hàng hóa, hành lý lại đến địa điểm đến thì người nhận hàng, hành khách vẫn có quyền nhận số hàng hóa, hành lý đó và hoàn trả số tiền bồi thường đã nhận cho người vận chuyển.
3. Trường hợp hàng hóa đã được người vận chuyển hàng không tiếp nhận thì bất kỳ thiệt hại nào cũng được coi là kết quả của sự kiện xảy ra khi vận chuyển bằng đường hàng không mà không phụ thuộc vào phương thức vận chuyển thực tế, trừ trường hợp người vận chuyển chứng minh được thiệt hại xảy ra trong giai đoạn vận chuyển bằng đường biển, đường bộ, đường sắt hoặc đường thủy nội địa. Trường hợp người vận chuyển thay thế một phần hoặc toàn bộ việc vận chuyển bằng đường hàng không bằng phương thức vận chuyển khác mà không được sự đồng ý của người gửi hàng thì việc vận chuyển bằng phương thức khác đó được coi là vận chuyển bằng đường hàng không.
4. Người vận chuyển phải hoàn trả cho người gửi hàng, hành khách giá dịch vụ vận chuyển đối với số hàng hóa, hành lý ký gửi bị thiệt hại.
Quy định trên xác định rõ phạm vi trách nhiệm của hãng hàng không đối với hành lý ký gửi. Khi hành khách đã hoàn tất thủ tục ký gửi và nhận thẻ hành lý, toàn bộ quá trình bảo quản, vận chuyển, giao trả nằm dưới sự kiểm soát của hãng. Nếu xảy ra mất mát trong giai đoạn này, hành khách có quyền yêu cầu bồi thường. Tuy nhiên, hành lý xách tay lại thuộc phạm vi tự quản lý của hành khách; hãng chỉ chịu trách nhiệm nếu chính nhân viên hãng gây ra lỗi (ví dụ làm rơi, hỏng, nhầm lẫn xử lý...).
Ngoài ra, nếu hãng bay bồi thường mà sau này tìm thấy hành lý, hành khách vẫn được nhận lại đồ nhưng phải hoàn trả khoản tiền đã nhận. Đặc biệt, nếu hãng tự ý thay đổi phương thức vận chuyển (chuyển sang đường bộ, đường biển…) mà không được sự đồng ý của khách, trách nhiệm vẫn được tính như vận chuyển bằng đường hàng không.
Tình huống giả định
Nguyễn Thanh Huy bay từ Hà Nội đi TP.HCM, ký gửi vali chứa đồ dùng cá nhân, bao gồm quần áo, laptop, hồ sơ công việc và quà tặng của mình. Sau khi hạ cánh, anh vội vã đi đến băng chuyền để nhận hành lý ký gửi của mình. Sau một khoảng thời gian chờ đợi, anh không thấy vali xuất hiện trên băng chuyền hành lý. Ngay lập tức, anh Huy liên hệ bộ phận thất lạc hành lý tại sân bay, cung cấp thẻ hành lý và mô tả đặc điểm vali. Sau vài ngày xác minh, hãng bay xác định vali bị thất lạc do lỗi của bộ phận bốc xếp. Hãng đã tiến hành bồi thường theo đúng quy định, đồng thời hoàn trả cước phí vận chuyển phần hành lý bị mất. Trong quá trình này, anh Huy chủ động lưu giữ các giấy tờ chứng minh giá trị hành lý và hồ sơ làm việc với hãng để đảm bảo quyền lợi. Ngược lại, nếu anh Huy tự mang balo xách tay đựng laptop và để quên tại khu vực quầy check-in hoặc nhà vệ sinh sân bay, hãng bay sẽ không chịu trách nhiệm vì đây là lỗi bất cẩn từ phía hành khách.
(Đây là tình huống giả định nhằm minh hoạ vấn đề pháp lý trên)
2. Mức bồi thường khi hành lý bị mất được tính thế nào?
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 162 Luật Hàng không dân dụng Việt Nam 2006 như sau:
Luật Hàng không dân dụng Việt Nam 2006
Điều 162. Mức bồi thường thiệt hại hàng hoá, hành lý
1. Mức bồi thường của người vận chuyển đối với mất mát, thiếu hụt, hư hỏng hàng hoá, hành lý được tính như sau:
a) Theo thoả thuận giữa các bên, nhưng không vượt quá giá trị thiệt hại thực tế;
b) Theo mức giá trị đã kê khai của việc nhận hàng hoá, hành lý ký gửi tại địa điểm đến. Trường hợp người vận chuyển chứng minh được giá trị đã kê khai cao hơn giá trị thực tế thì mức bồi thường được tính theo giá trị thiệt hại thực tế;
c) Theo giá trị thiệt hại thực tế đối với hàng hoá, hành lý ký gửi không kê khai giá trị;
d) Theo giá trị thiệt hại thực tế đối với hành lý xách tay.
2. Trong trường hợp hàng hoá, hành lý ký gửi không kê khai giá trị mà bị mất mát, thiếu hụt, hư hỏng và không xác định được giá trị thiệt hại thực tế thì mức bồi thường của người vận chuyển được tính đến mức giới hạn trách nhiệm bồi thường thiệt hại quy định tại Điều 166 của Luật này.
Cách tính bồi thường phụ thuộc rất nhiều vào việc hành khách có kê khai giá trị hành lý hay không khi ký gửi. Nếu hành khách kê khai rõ ràng giá trị và đóng phí kê khai bổ sung, mức bồi thường có thể gần bằng hoặc sát với giá trị thực tế của hành lý. Ngược lại, nếu không kê khai, mức bồi thường sẽ chỉ áp dụng theo giới hạn tối đa được pháp luật quy định, thường thấp hơn rất nhiều so với giá trị hành lý thực tế.
Ngoài ra, hãng bay có thể thỏa thuận với hành khách mức bồi thường, nhưng không được vượt quá thiệt hại thực tế. Nếu hãng đã bồi thường mà sau đó tìm thấy hành lý, hành khách được nhận lại hành lý nhưng phải hoàn trả khoản tiền đã nhận bồi thường, bảo đảm nguyên tắc công bằng. Hành khách cũng cần chủ động giữ giấy tờ chứng minh giá trị hàng hóa, hình ảnh, biên lai mua sắm… để làm cơ sở tính toán mức bồi thường khi cần.
Tình huống giả định
Lê Thị Mai bay từ TP.HCM đi Paris, ký gửi vali chứa quần áo, mỹ phẩm, phụ kiện thời trang với tổng giá trị khoảng 40 triệu đồng. Khi ký gửi, chị Mai không kê khai giá trị hành lý ký gửi. Khi đến nơi, vali bị thất lạc. Chị Mai lập tức báo cáo bộ phận thất lạc hành lý và cung cấp các thông tin cần thiết. Sau quá trình điều tra kéo dài gần một tuần, hãng bay xác định lỗi thuộc về khâu vận chuyển và thông báo mức bồi thường cho chị Mai. Tuy nhiên, vì không có kê khai giá trị từ đầu, chị chỉ nhận được khoản bồi thường tối đa theo quy định, thấp hơn nhiều so với thiệt hại thực tế. Chị Mai cảm thấy tiếc nuối vì đã không kê khai giá trị từ lúc làm thủ tục, dẫn đến mất mát đáng kể. Ngược lại, nếu chị Mai đã kê khai và nộp khoản phí bổ sung, hãng bay sẽ phải căn cứ vào giá trị kê khai hoặc thiệt hại thực tế để bồi thường, giúp chị tránh được thiệt hại lớn về tài sản, nhất là khi vali chứa những món đồ đắt tiền, khó chứng minh giá trị sau khi thất lạc.
(Đây là tình huống giả định nhằm minh hoạ vấn đề pháp lý trên)
Kết luận
Việc mất hành lý ở sân bay là một sự cố không ai mong muốn, nhưng hành khách hoàn toàn có quyền yêu cầu bồi thường nếu xác định được lỗi thuộc về hãng vận chuyển và hành lý thuộc diện ký gửi. Tuy nhiên, để đảm bảo quyền lợi của mình, hành khách cần nắm rõ quy định pháp luật, chủ động kê khai giá trị hành lý nếu cần, lưu giữ giấy tờ, thẻ hành lý và báo cáo sự cố kịp thời.
