Việc sử dụng hóa chất trái phép trong chế biến thực phẩm là hành vi nguy hiểm, có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng. Nếu bán ra thị trường những loại thực phẩm này, người vi phạm có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự tùy theo tính chất, mức độ vi phạm. Để đảm bảo an toàn cho người tiêu dùng, pháp luật cũng đã quy định rõ những điều kiện bắt buộc đối với thực phẩm trước khi được đưa vào lưu thông.
1. Bán thực phẩm có hóa chất có bị truy cứu trách nhiệm hình sự không?
Căn cứ điểm d khoản 1 Điều 317 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi bởi khoản 119 Điều 1 Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự 2017) quy định:
Điều 317. Tội vi phạm quy định về an toàn thực phẩm
1. Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây vi phạm quy định về an toàn thực phẩm, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:
a) Sử dụng chất, hóa chất, kháng sinh, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật, phụ gia thực phẩm hoặc chất hỗ trợ chế biến thực phẩm mà biết là cấm sử dụng hoặc ngoài danh mục được phép sử dụng trong sản xuất thực phẩm mà sản phẩm trị giá từ 10.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng hoặc đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong các hành vi quy định tại Điều này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
b) Sử dụng động vật chết do bệnh, dịch bệnh hoặc động vật bị tiêu hủy theo quy định của pháp luật để chế biến thực phẩm hoặc cung cấp, bán thực phẩm mà biết là có nguồn gốc từ động vật chết do bệnh, dịch bệnh hoặc động vật bị tiêu hủy mà sản phẩm trị giá từ 10.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng hoặc đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong các hành vi quy định tại Điều này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
c) Sử dụng chất, hóa chất, kháng sinh, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật, phụ gia thực phẩm hoặc chất hỗ trợ chế biến thực phẩm mà biết là chưa được phép sử dụng hoặc chưa được phép lưu hành tại Việt Nam trong sản xuất thực phẩm mà sản phẩm trị giá từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc sản phẩm trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong các hành vi quy định tại Điều này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
d) Nhập khẩu, cung cấp hoặc bán thực phẩm mà biết là có sử dụng chất, hóa chất, phụ gia thực phẩm hoặc chất hỗ trợ chế biến thực phẩm cấm sử dụng hoặc ngoài danh mục được phép sử dụng trị giá từ 10.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng hoặc thu lợi bất chính từ 5.000.000 đồng đến dưới 20.000.000 đồng hoặc đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong các hành vi quy định tại Điều này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
đ) Nhập khẩu, cung cấp hoặc bán thực phẩm mà biết là có sử dụng chất, hóa chất, phụ gia thực phẩm hoặc chất hỗ trợ chế biến thực phẩm chưa được phép sử dụng hoặc chưa được phép lưu hành tại Việt Nam trị giá từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc thu lợi bất chính từ 50.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng; thực phẩm trị giá từ 50.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng hoặc thu lợi bất chính từ 20.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong các hành vi quy định tại Điều này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm;
e) Thực hiện một trong các hành vi quy định tại các điểm từ điểm a đến điểm đ khoản này hoặc chế biến, cung cấp, bán thực phẩm mà biết là thực phẩm không bảo đảm quy chuẩn kỹ thuật, quy định về an toàn thực phẩm gây ngộ độc ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của từ 05 người đến 20 người hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 200.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 03 năm đến 07 năm:
a) Có tổ chức;
b) Làm chết người;
c) Gây ngộ độc ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của từ 21 người đến 100 người;
d) Gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;
đ) Gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;
e) Thực phẩm có sử dụng chất, hóa chất, kháng sinh, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật, phụ gia thực phẩm hoặc chất hỗ trợ chế biến thực phẩm cấm sử dụng hoặc ngoài danh mục được phép sử dụng trị giá từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc thu lợi bất chính từ 20.000.000 đồng đến dưới 100.000.000 đồng;
g) Thực phẩm có sử dụng nguyên liệu là động vật chết do bệnh, dịch bệnh hoặc động vật bị tiêu hủy trị giá từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng;
h) Thực phẩm có sử dụng chất, hóa chất, kháng sinh, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật, phụ gia thực phẩm hoặc chất hỗ trợ chế biến thực phẩm chưa được phép sử dụng hoặc chưa được phép lưu hành tại Việt Nam trị giá từ 300.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng hoặc thu lợi bất chính từ 100.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng;
i) Tái phạm nguy hiểm.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
a) Làm chết 02 người;
b) Gây ngộ độc ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của từ 101 người đến 200 người;
c) Gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 122% đến 200%;
d) Thực phẩm có sử dụng chất, hóa chất, kháng sinh, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật, phụ gia thực phẩm hoặc chất hỗ trợ chế biến thực phẩm cấm sử dụng hoặc ngoài danh mục được phép sử dụng trị giá từ 300.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng hoặc thu lợi bất chính từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng;
đ) Thực phẩm có sử dụng nguyên liệu là động vật chết do bệnh, dịch bệnh hoặc động vật bị tiêu hủy trị giá từ 300.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
e) Thực phẩm có sử dụng chất, hóa chất, kháng sinh, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật, phụ gia thực phẩm hoặc chất hỗ trợ chế biến thực phẩm chưa được phép sử dụng hoặc chưa được phép lưu hành tại Việt Nam trị giá từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng hoặc thu lợi bất chính từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.
4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm:
a) Làm chết 03 người trở lên;
b) Gây ngộ độc ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe của 201 người trở lên;
c) Gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 201% trở lên;
d) Thực phẩm có sử dụng chất, hóa chất, kháng sinh, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật, phụ gia thực phẩm hoặc chất hỗ trợ chế biến thực phẩm cấm sử dụng hoặc ngoài danh mục được phép sử dụng trị giá 500.000.000 đồng trở lên hoặc thu lợi bất chính 300.000.000 đồng trở lên;
đ) Thực phẩm có sử dụng nguyên liệu là động vật chết do bệnh, dịch bệnh hoặc động vật bị tiêu hủy trị giá 500.000.000 đồng trở lên;
e) Thực phẩm có sử dụng chất, hóa chất, kháng sinh, thuốc thú y, thuốc bảo vệ thực vật, phụ gia thực phẩm hoặc chất hỗ trợ chế biến thực phẩm chưa được phép sử dụng hoặc chưa được phép lưu hành tại Việt Nam trị giá 1.000.000.000 đồng trở lên hoặc thu lợi bất chính 500.000.000 đồng trở lên.
5. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Việc bán thực phẩm có sử dụng hóa chất cấm hoặc nằm ngoài danh mục được phép sử dụng không chỉ là hành vi vi phạm hành chính mà trong nhiều trường hợp còn bị xem xét truy cứu trách nhiệm hình sự. Căn cứ quy định tại Điều 317 Bộ luật Hình sự, hành vi này cấu thành tội phạm nếu người thực hiện biết rõ tính chất trái phép của hóa chất sử dụng và thuộc một trong các trường hợp được liệt kê trong điều luật.
Cụ thể, các yếu tố cấu thành bao gồm: (1) giá trị hàng hóa vi phạm từ 10 triệu đồng trở lên, (2) người bán đã từng bị xử phạt hành chính hoặc kết án về hành vi tương tự mà chưa được xóa án tích, hoặc (3) có thu lợi bất chính từ 5 triệu đồng trở lên. Ngoài ra, nếu thực phẩm gây hậu quả nghiêm trọng đến sức khỏe, như ngộ độc hoặc tử vong, mức phạt tù có thể lên đến 20 năm tùy theo hậu quả gây ra.
Hành vi sử dụng hóa chất bị cấm hoặc ngoài danh mục cho phép thường xảy ra ở các cơ sở chế biến nhỏ, không có đăng ký kinh doanh hoặc không được kiểm định an toàn vệ sinh thực phẩm. Những chất này có thể gây hại nghiêm trọng đến gan, thận, hệ thần kinh, thậm chí là ung thư. Do đó, pháp luật hình sự đặt ra các khung hình phạt nghiêm khắc nhằm răn đe, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và đảm bảo tính minh bạch, lành mạnh của thị trường thực phẩm.
Ví dụ thực tế:
Lào Cai triệt phá hai cơ sở dùng hóa chất độc hại làm giả da heo bán ra thị trường
Ngày 1/6/2025, Công an tỉnh Lào Cai đã phát hiện và triệt phá hai cơ sở tại tổ 20, phường Bắc Cường, TP Lào Cai đang có hành vi sản xuất thực phẩm giả bằng cách sử dụng hóa chất độc hại và nguyên liệu không rõ nguồn gốc. Tại hiện trường, lực lượng chức năng thu giữ hơn 20kg da heo giả được làm từ bìa carton ngâm hóa chất, cùng nhiều thùng chất lỏng màu đục nghi là dung dịch công nghiệp độc hại. Chủ các cơ sở khai nhận đã thu mua bìa carton và dùng hóa chất tẩy rửa, làm mềm để tạo hình thành sản phẩm trông giống da heo thật, sau đó bán ra thị trường tiêu dùng.
Kết quả kiểm tra sơ bộ cho thấy những hóa chất được sử dụng đều không nằm trong danh mục cho phép dùng trong chế biến thực phẩm. Công an tỉnh Lào Cai đã lập biên bản, niêm phong toàn bộ tang vật, lấy mẫu gửi đi giám định và điều tra hành vi vi phạm an toàn thực phẩm, có dấu hiệu hình sự. Vụ việc đang được mở rộng điều tra nhằm truy rõ đường dây cung cấp hóa chất và tiêu thụ sản phẩm giả độc hại này.
Nguồn: Công an tỉnh Lào Cai
2. Điều kiện chung về bảo đảm an toàn thực phẩm là gì?
Căn cứ Điều 10 Luật An toàn thực phẩm 2010 quy định:
Điều 10. Điều kiện chung về bảo đảm an toàn đối với thực phẩm
1. Đáp ứng quy chuẩn kỹ thuật tương ứng, tuân thủ quy định về giới hạn vi sinh vật gây bệnh, dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, dư lượng thuốc thú y, kim loại nặng, tác nhân gây ô nhiễm và các chất khác trong thực phẩm có thể gây hại đến sức khỏe, tính mạng con người.
2. Tùy từng loại thực phẩm, ngoài các quy định tại khoản 1 Điều này, thực phẩm còn phải đáp ứng một hoặc một số quy định sau đây:
a) Quy định về sử dụng phụ gia thực phẩm, chất hỗ trợ chế biến trong sản xuất, kinh doanh thực phẩm;
b) Quy định về bao gói và ghi nhãn thực phẩm;
c) Quy định về bảo quản thực phẩm.
An toàn thực phẩm là yêu cầu cơ bản đối với mọi sản phẩm được đưa ra thị trường để tiêu dùng. Theo Luật An toàn thực phẩm, điều kiện chung để một sản phẩm thực phẩm được xem là an toàn bao gồm hai nhóm chính gồm điều kiện về chất lượng nội tại và điều kiện về quy cách bảo quản, sản xuất.
Về chất lượng, thực phẩm cần đáp ứng các tiêu chuẩn về vệ sinh dịch tễ như không vượt quá ngưỡng cho phép của vi sinh vật gây bệnh, kim loại nặng, tồn dư thuốc bảo vệ thực vật, chất cấm hoặc bất kỳ tác nhân gây hại nào khác. Đây là các yếu tố trực tiếp ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng nên được kiểm soát nghiêm ngặt.
Về hình thức và quy cách, thực phẩm cần tuân thủ các quy định về phụ gia được phép sử dụng, điều kiện bao gói, ghi nhãn đầy đủ thông tin và bảo quản đúng cách để tránh biến đổi chất lượng trong quá trình lưu thông. Những quy định này giúp đảm bảo truy xuất nguồn gốc, thông tin rõ ràng và giảm thiểu rủi ro trong quá trình sử dụng.
Việc kiểm tra điều kiện an toàn thực phẩm được thực hiện định kỳ bởi các cơ quan chức năng như Chi cục An toàn vệ sinh thực phẩm, Sở Y tế, Cục Quản lý thị trường… Những sản phẩm không đạt chuẩn sẽ bị thu hồi, xử lý và nếu gây hậu quả nghiêm trọng có thể bị khởi tố hình sự theo quy định tại Bộ luật Hình sự.
Ví dụ thực tế:
Ba cửa hàng bị phạt vì bán thực phẩm không an toàn trước cổng trường
Lực lượng chức năng tỉnh Thái Nguyên đã xử phạt ba cơ sở kinh doanh gần cổng trường học do bày bán các loại kẹo và đồ ăn vặt không rõ nguồn gốc, không có nhãn mác và không đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Các sản phẩm bị thu giữ gồm hơn 300 đơn vị thực phẩm như kẹo mút, kẹo dẻo, chân gà đóng gói… được đựng trong túi bóng hoặc khay nhựa, không có chứng từ hay hóa đơn chứng minh nguồn gốc. Người bán thừa nhận nhập hàng từ người lạ để bán cho học sinh với giá rẻ. Tổng số tiền phạt là 2,4 triệu đồng, toàn bộ thực phẩm vi phạm bị tiêu hủy. Hành vi này vi phạm nghiêm trọng điều kiện an toàn thực phẩm và tiềm ẩn nguy cơ gây hại cho sức khỏe học sinh.
Nguồn: Báo Sức khỏe & Đời sống
