Khu phi thuế quan là một bộ phận quan trọng trong các khu kinh tế, khu kinh tế cửa khẩu, được thiết lập nhằm tạo môi trường thuận lợi cho thương mại quốc tế và thu hút đầu tư. Đây là khu vực được áp dụng những cơ chế kiểm soát và chính sách riêng biệt, khác biệt rõ rệt so với phần còn lại của lãnh thổ Việt Nam.
1. Khu phi thuế quan là gì?
Khoản 1 Điều 2 Quy chế ban hành kèm theo Quyết định 100/2009/QĐ-TTg quy định như sau:
Điều 2. Giải thích từ ngữ
Trong Quy chế này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:
1. Khu phi thuế quan là khu vực địa lý có ranh giới xác định, được ngăn cách với lãnh thổ bên ngoài bằng hàng rào cứng, có cổng và cửa ra vào bảo đảm điều kiện cho sự kiểm soát của cơ quan Hải quan và các cơ quan chức năng có liên quan, có cơ quan Hải quan giám sát, kiểm tra hàng hóa và phương tiện ra vào khu.
...
Khu phi thuế quan là một khu vực đặc biệt được xây dựng bên trong khu kinh tế hoặc khu kinh tế cửa khẩu, nhưng lại vận hành với cơ chế riêng biệt. Khu vực này có hàng rào cứng, cổng kiểm soát ra vào và sự giám sát thường trực của cơ quan hải quan. Việc ngăn cách rõ ràng này nhằm đảm bảo rằng mọi hoạt động đưa hàng hóa, phương tiện ra – vào khu vực đều được quản lý chặt chẽ về mặt thủ tục xuất nhập khẩu.
Tại đây, các giao dịch hàng hóa giữa khu phi thuế quan với nội địa được coi là hoạt động xuất khẩu – nhập khẩu, dù thực chất vẫn nằm trong lãnh thổ Việt Nam. Điều này cho thấy tính chất “phi thuế” không chỉ nằm ở tên gọi, mà còn thể hiện qua chế độ quản lý đặc biệt nhằm thu hút đầu tư, phát triển sản xuất hàng hóa hướng ngoại và giảm bớt gánh nặng thủ tục cho doanh nghiệp quốc tế.
Ngoài ra, khu phi thuế quan có thể mang nhiều tên gọi khác nhau như khu bảo thuế, khu thương mại tự do, khu thương mại – công nghiệp... tùy theo mục tiêu và chính sách phát triển cụ thể. Dù tên gọi khác nhau, điểm chung của các khu này là cùng chịu sự giám sát của hải quan và hưởng các ưu đãi thuế, kiểm soát theo quy trình riêng biệt.
Tình huống giả định:
Nguyễn Văn Phong tìm hiểu mô hình khu phi thuế quan để mở nhà máy sản xuất linh kiện
Nguyễn Văn Phong là giám đốc một công ty chuyên sản xuất linh kiện điện tử tại Bắc Ninh. Trong quá trình tìm kiếm địa điểm đầu tư mở rộng sản xuất, anh được giới thiệu về một khu phi thuế quan nằm trong khu kinh tế cửa khẩu Móng Cái. Khi khảo sát thực tế, anh nhận thấy khu vực này có hàng rào bảo vệ kiên cố, cổng kiểm soát chặt chẽ và trạm hải quan thường trực túc trực tại các điểm ra vào. Điều khiến anh ấn tượng là các doanh nghiệp hoạt động trong khu này có thể nhập linh kiện từ nước ngoài và xuất thành phẩm ra thị trường quốc tế mà không cần thực hiện thủ tục thông quan phức tạp như tại nội địa. Ngoài ra, các chính sách ưu đãi về thuế và thủ tục đầu tư cũng giúp tiết kiệm đáng kể chi phí vận hành.
Sau khi tìm hiểu kỹ các quy định và điều kiện hoạt động, anh Phong quyết định đăng ký đầu tư vào khu phi thuế quan và chuyển dây chuyền sản xuất chính từ nhà máy cũ về khu vực này. Nhờ đó, công ty của anh giảm được 15% chi phí xuất nhập khẩu và tăng năng suất sản xuất trong năm đầu tiên.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Những hoạt động nào được phép thực hiện trong khu phi thuế quan?
Điều 4 Quy chế ban hành kèm theo Quyết định 100/2009/QĐ-TTg quy định:
Điều 4. Các hoạt động trong khu phi thuế quan
1. Trong khu phi thuế quan có các hoạt động:
a. Các hoạt động thương mại hàng hóa, thương mại dịch vụ và các hoạt động khác quy định tại Luật Thương mại;
b. Sản xuất, gia công, tái chế, lắp ráp, chế biến hàng hóa.
2. Các hoạt động quy định tại khoản 1 điều này phải tuân thủ các quy định của pháp luật có liên quan của Việt Nam về hàng hóa, dịch vụ cấm kinh doanh, hạn chế kinh doanh và kinh doanh có điều kiện.
Khu phi thuế quan được thiết lập nhằm tạo điều kiện tối đa cho hoạt động sản xuất, thương mại quốc tế nên các hoạt động được phép triển khai tại đây có phạm vi khá rộng. Thứ nhất là nhóm hoạt động thương mại, bao gồm thương mại hàng hóa và dịch vụ. Thương mại hàng hóa có thể hiểu là việc mua bán, trao đổi vật phẩm giữa doanh nghiệp trong khu với đối tác ngoài khu (bao gồm cả nội địa và nước ngoài), được xem là hoạt động xuất – nhập khẩu. Thương mại dịch vụ có thể bao gồm dịch vụ kho bãi, logistics, bảo trì kỹ thuật, kiểm định sản phẩm...
Thứ hai là nhóm hoạt động sản xuất – chế biến – gia công. Đây là loại hình phổ biến nhất tại khu phi thuế quan, nơi nhiều doanh nghiệp tận dụng ưu đãi thuế và môi trường kiểm soát chuyên biệt để mở nhà máy lắp ráp điện tử, may mặc, cơ khí... Các nguyên vật liệu nhập khẩu vào khu sẽ được miễn thuế nhập khẩu (nếu không đưa vào nội địa), sau đó được gia công hoặc sản xuất thành sản phẩm hoàn chỉnh để xuất khẩu trở lại thị trường nước ngoài.
Tuy nhiên, các hoạt động này vẫn phải tuân thủ quy định của pháp luật Việt Nam, đặc biệt là về danh mục hàng hóa, dịch vụ bị cấm hoặc hạn chế kinh doanh. Do đó, doanh nghiệp không thể lợi dụng khu phi thuế quan để kinh doanh hàng cấm hay né tránh các nghĩa vụ pháp lý. Ngoài ra, mỗi khu phi thuế quan có thể được thiết kế phục vụ các mục đích đặc thù (công nghiệp công nghệ cao, chế biến thủy sản...) nên các loại hình hoạt động cụ thể sẽ phụ thuộc vào quy hoạch được cấp có thẩm quyền phê duyệt.
Tình huống giả định:
Công ty Minh Hưng lập xưởng lắp ráp thiết bị điện tử trong khu phi thuế quan
Công ty Minh Hưng là một doanh nghiệp trong nước chuyên sản xuất thiết bị điện tử gia dụng. Nhận thấy tiềm năng xuất khẩu tăng trưởng mạnh, ban lãnh đạo công ty quyết định mở rộng hoạt động bằng cách đăng ký thành lập xưởng lắp ráp tại khu phi thuế quan thuộc khu kinh tế cửa khẩu Bờ Y (Kon Tum). Sau khi được cấp phép đầu tư, công ty tiến hành nhập khẩu linh kiện điện tử từ Hàn Quốc thông qua cảng biển Đà Nẵng, sau đó vận chuyển về khu phi thuế quan để lắp ráp.
Tại đây, Minh Hưng được miễn thuế nhập khẩu đối với toàn bộ linh kiện, miễn thuế VAT đầu vào, đồng thời được hỗ trợ về mặt logistics và kiểm soát hải quan đơn giản hóa. Sau khi hoàn thiện sản phẩm, công ty xuất khẩu lô hàng đầu tiên sang Thái Lan mà không cần phải thông quan như hàng hóa nội địa. Các hoạt động của Minh Hưng hoàn toàn hợp pháp vì nằm trong danh mục cho phép theo quy định tại Quyết định 100/2009/QĐ-TTg, đồng thời không vi phạm các điều cấm về xuất nhập khẩu, kiểm dịch hay bảo vệ môi trường.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
3. Kết luận
Khu phi thuế quan là khu vực có tính chất đặc biệt về quản lý hải quan và chính sách thuế, nhằm phục vụ mục tiêu phát triển xuất nhập khẩu và thu hút đầu tư. Khu phi thuế quan là khu vực được kiểm soát chặt chẽ với cơ chế giám sát riêng. Tại đây, các doanh nghiệp có thể thực hiện hoạt động thương mại, sản xuất, gia công và chế biến hàng hóa theo đúng quy định.
