Xử phạt vi phạm hành chính là gì?

Nhiều hành vi vi phạm pháp luật không đủ yếu tố để truy cứu trách nhiệm hình sự nhưng vẫn cần xử lý để bảo đảm trật tự xã hội. Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012 đã đưa ra định nghĩa rõ ràng về xử phạt vi phạm hành chính và cách áp dụng trên thực tế. Đồng thời, các nguyên tắc xử phạt được xác định cụ thể nhằm đảm bảo công bằng và đúng thẩm quyền trong quá trình xử lý vi phạm.

1. Xử phạt vi phạm hành chính là gì?

Khoản 2 Điều 2 Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012 quy định:

Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012

Điều 2. Giải thích từ ngữ

Trong Luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:

...

2. Xử phạt vi phạm hành chính là việc người có thẩm quyền xử phạt áp dụng hình thức xử phạt, biện pháp khắc phục hậu quả đối với cá nhân, tổ chức thực hiện hành vi vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật về xử phạt vi phạm hành chính.

Xử phạt vi phạm hành chính là công cụ để xử lý những hành vi vi phạm pháp luật quản lý nhà nước nhưng chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự. Việc xử phạt có thể kèm theo nhiều hình thức như cảnh cáo, phạt tiền hoặc buộc khắc phục hậu quả, nhằm răn đe, giáo dục và giữ trật tự cho xã hội.

Tình huống giả định:

• Cảnh sát giao thông lập biên bản xử lý người điều khiển phương tiện
  Tháng 7/2025, ông Nguyễn Văn Quý điều khiển xe máy vượt đèn đỏ tại trung tâm tỉnh Tây Ninh. Tổ công tác của Phòng Cảnh sát giao thông lập biên bản xác định hành vi vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ.

• Người có thẩm quyền ra quyết định xử phạt
  Căn cứ thẩm quyền, cán bộ xử phạt ban hành quyết định phạt tiền 1.200.000 đồng đối với ông Quý và yêu cầu ông chấp hành nộp phạt đúng thời hạn.

• Ý nghĩa của việc xử phạt hành chính
  Quyết định xử phạt buộc người vi phạm phải chịu trách nhiệm về hành vi của mình đồng thời góp phần răn đe và nâng cao ý thức tuân thủ luật giao thông.

(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)

2. Nguyên tắc xử phạt vi phạm hành chính là gì?

Khoản 1 Điều 3 Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012 (sửa đổi 2020) quy định:

Luật Xử lý vi phạm hành chính 2012

Điều 3. Nguyên tắc xử lý vi phạm hành chính

1. Nguyên tắc xử phạt vi phạm hành chính bao gồm:

a) Mọi vi phạm hành chính phải được phát hiện, ngăn chặn kịp thời và phải bị xử lý nghiêm minh, mọi hậu quả do vi phạm hành chính gây ra phải được khắc phục theo đúng quy định của pháp luật;

b) Việc xử phạt vi phạm hành chính được tiến hành nhanh chóng, công khai, khách quan, đúng thẩm quyền, bảo đảm công bằng, đúng quy định của pháp luật;

c) Việc xử phạt vi phạm hành chính phải căn cứ vào tính chất, mức độ, hậu quả vi phạm, đối tượng vi phạm và tình tiết giảm nhẹ, tình tiết tăng nặng;

d) Chỉ xử phạt vi phạm hành chính khi có hành vi vi phạm hành chính do pháp luật quy định.

Một hành vi vi phạm hành chính chỉ bị xử phạt một lần.

Nhiều người cùng thực hiện một hành vi vi phạm hành chính thì mỗi người vi phạm đều bị xử phạt về hành vi vi phạm hành chính đó.

Một người thực hiện nhiều hành vi vi phạm hành chính hoặc vi phạm hành chính nhiều lần thì bị xử phạt về từng hành vi vi phạm, trừ trường hợp hành vi vi phạm hành chính nhiều lần được Chính phủ quy định là tình tiết tăng nặng;

đ) Người có thẩm quyền xử phạt có trách nhiệm chứng minh vi phạm hành chính. Cá nhân, tổ chức bị xử phạt có quyền tự mình hoặc thông qua người đại diện hợp pháp chứng minh mình không vi phạm hành chính;

e) Đối với cùng một hành vi vi phạm hành chính thì mức phạt tiền đối với tổ chức bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân.

...

Người có thẩm quyền phải chứng minh được vi phạm trong khi cá nhân, tổ chức bị xử phạt có quyền tự chứng minh mình không vi phạm. Một hành vi chỉ bị xử phạt một lần nhưng nếu có nhiều hành vi hoặc vi phạm nhiều lần thì mỗi hành vi đều bị xử lý riêng. Ngoài ra, mức phạt tiền đối với tổ chức luôn gấp đôi mức phạt đối với cá nhân cho cùng một hành vi vi phạm.

Tình huống giả định:

• Lực lượng chức năng phát hiện công trình xây dựng không phép
  Tháng 9/2025, Công an tỉnh Vĩnh Long phối hợp với Thanh tra Sở Xây dựng kiểm tra và phát hiện ông Trần Văn Khải xây dựng nhà ở trên diện tích đất chưa được cấp phép xây dựng.

• Cơ quan chức năng tiến hành xử phạt theo nguyên tắc
  Thanh tra Sở Xây dựng lập biên bản vi phạm xác định hành vi của ông Khải thuộc trường hợp xây dựng không phép. Căn cứ mức độ vi phạm và quy định pháp luật, ông Khải bị phạt tiền 50 triệu đồng đồng thời buộc tháo dỡ phần công trình sai phạm.

• Ý nghĩa của việc áp dụng nguyên tắc xử phạt
  Việc xử lý kịp thời, công khai và đúng thẩm quyền buộc người vi phạm khắc phục hậu quả nhằm răn đe, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật xây dựng trên địa bàn.

(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)

3. Kết luận

Xử phạt vi phạm hành chính là công cụ để xử lý những hành vi vi phạm chưa đến mức truy cứu trách nhiệm hình sự nhưng vẫn ảnh hưởng đến trật tự quản lý nhà nước. Đây là hoạt động do người có thẩm quyền thực hiện thông qua việc áp dụng hình thức xử phạt và các biện pháp khắc phục hậu quả đối với cá nhân, tổ chức vi phạm.