Giữ gìn vệ sinh môi trường là trách nhiệm của mỗi người dân nhằm bảo vệ không gian sống xanh, sạch, đẹp cho cộng đồng. Tuy nhiên, không ít trường hợp người dân vẫn vứt rác bừa bãi nơi công cộng, bất chấp những cảnh báo về vi phạm pháp luật. Để đảm bảo tính răn đe, pháp luật Việt Nam đã có những quy định rõ ràng về mức xử phạt hành vi này, đồng thời liệt kê cụ thể các hành vi bị nghiêm cấm trong hoạt động bảo vệ môi trường.
1. Vứt rác bừa bãi bị phạt hành chính bao nhiêu tiền?
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 25 Nghị định 45/2022/NĐ-CP
Điều 25. Vi phạm các quy định về bảo vệ môi trường nơi công cộng, khu đô thị, khu dân cư; vận chuyển nguyên liệu, vật liệu, hàng hóa gây ô nhiễm môi trường
1. Phạt cảnh cáo đối với hành vi không niêm yết quy định về giữ gìn vệ sinh môi trường ở nơi công cộng.
2. Hành vi thu gom, thải rác thải trái quy định về bảo vệ môi trường bị xử phạt như sau:
a) Phạt tiền từ 100.000 đồng đến 150.000 đồng đối với hành vi vứt, thải, bỏ đầu, mẩu, tàn thuốc lá không đúng nơi quy định tại khu chung cư, thương mại, dịch vụ hoặc nơi công cộng;
b) Phạt tiền từ 150.000 đồng đến 250.000 đồng đối với hành vi vệ sinh cá nhân (tiểu tiện, đại tiện) không đúng nơi quy định tại khu chung cư, thương mại, dịch vụ hoặc nơi công cộng;
c) Phạt tiền từ 500.000 đồng đến 1.000.000 đồng đối với hành vi vứt, thải, bỏ rác thải, đổ nước thải không đúng nơi quy định tại khu chung cư, thương mại, dịch vụ hoặc nơi công cộng, trừ vi phạm quy định tại điểm d khoản này;
d) Phạt tiền từ 1.000.000 đồng đến 2.000.000 đồng đối với hành vi vứt, thải, bỏ rác thải trên vỉa hè, lòng đường hoặc vào hệ thống thoát nước thải đô thị hoặc hệ thống thoát nước mặt; đổ nước thải không đúng quy định trên vỉa hè, lòng đường phố; thải bỏ chất thải nhựa phát sinh từ sinh hoạt vào ao hồ, kênh rạch, sông, suối, biển.
...
7. Biện pháp khắc phục hậu quả:
a) Buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu; nếu gây ô nhiễm môi trường phải thực hiện các biện pháp khắc phục tình trạng ô nhiễm môi trường do vi phạm hành chính gây ra đối với trường hợp vi phạm tại điểm c, d khoản 2, khoản 3 và khoản 4 Điều này;
...
Điều 25 Nghị định 45/2022/NĐ-CP quy định rất rõ ràng các mức phạt đối với hành vi vứt rác bừa bãi và các hành vi vi phạm khác liên quan đến bảo vệ môi trường. Cụ thể, mức phạt từ 500.000 đồng đến 1.000.000 đồng áp dụng cho các hành vi vứt, thải, bỏ rác hoặc đổ nước thải không đúng nơi quy định tại khu chung cư, thương mại, dịch vụ, hoặc nơi công cộng. Mức phạt cao hơn, từ 1.000.000 đồng đến 2.000.000 đồng, áp dụng khi hành vi xảy ra trên vỉa hè, lòng đường, hoặc khi xả thải ra hệ thống thoát nước đô thị, ao hồ, sông suối, biển.
Bên cạnh đó, Điều 25 còn đề cập biện pháp khắc phục hậu quả. Người vi phạm không chỉ nộp phạt mà còn bị buộc khôi phục lại tình trạng ban đầu hoặc thực hiện các biện pháp khắc phục khác nếu gây ra ô nhiễm.
Tình huống giả định
Chị Hoa (29 tuổi, chủ quán ăn nhỏ ở quận 4, TP.HCM) thường xuyên gom rác từ quán bao gồm túi nilon, hộp xốp, chai nhựa rồi đổ thẳng xuống lòng đường trước cửa quán vào cuối ngày vì chị cho rằng xe rác sáng sớm sẽ dọn dẹp. Một hôm, camera giám sát khu phố ghi lại cảnh chị đổ cả một túi rác to vào miệng cống thoát nước. Chính quyền địa phương sau đó lập biên bản xử phạt chị Hoa hành vi vứt, thải rác thải trên lòng đường, hệ thống thoát nước đô thị.
Căn cứ Điều 25 Nghị định 45/2022/NĐ-CP, chị Hoa bị phạt tiền 1.000.000 đồng đến 2.000.000 đồng. Ngoài ra, chị còn phải thực hiện biện pháp khắc phục hậu quả, tự dọn dẹp rác đã xả ra và khôi phục lại tình trạng sạch sẽ ban đầu.
(Đây là tình huống giả định nhằm minh hoạ tình huống pháp lý trên)
2. Các hành vi bị nghiêm cấm trong hoạt động bảo vệ môi trường
Theo Điều 6 Luật Bảo vệ môi trường 2020 quy định cụ thể như sau:
Điều 6. Các hành vi bị nghiêm cấm trong hoạt động bảo vệ môi trường
1. Vận chuyển, chôn, lấp, đổ, thải, đốt chất thải rắn, chất thải nguy hại không đúng quy trình kỹ thuật, quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường.
2. Xả nước thải, xả khí thải chưa được xử lý đạt quy chuẩn kỹ thuật môi trường ra môi trường.
3. Phát tán, thải ra môi trường chất độc hại, vi rút độc hại có khả năng lây nhiễm cho con người, động vật, vi sinh vật chưa được kiểm định, xác súc vật chết do dịch bệnh và tác nhân độc hại khác đối với sức khỏe con người, sinh vật và tự nhiên.
4. Gây tiếng ồn, độ rung vượt mức cho phép theo quy chuẩn kỹ thuật môi trường; xả thải khói, bụi, khí có mùi độc hại vào không khí.
5. Thực hiện dự án đầu tư hoặc xả thải khi chưa đủ điều kiện theo quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường.
6. Nhập khẩu, tạm nhập, tái xuất, quá cảnh chất thải từ nước ngoài dưới mọi hình thức.
7. Nhập khẩu trái phép phương tiện, máy móc, thiết bị đã qua sử dụng để phá dỡ, tái chế.
8. Không thực hiện công trình, biện pháp, hoạt động phòng ngừa, ứng phó, khắc phục sự cố môi trường theo quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường và quy định khác của pháp luật có liên quan.
9. Che giấu hành vi gây ô nhiễm môi trường, cản trở, làm sai lệch thông tin, gian dối trong hoạt động bảo vệ môi trường dẫn đến hậu quả xấu đối với môi trường.
10. Sản xuất, kinh doanh sản phẩm gây nguy hại cho sức khỏe con người, sinh vật và tự nhiên; sản xuất, sử dụng nguyên liệu, vật liệu xây dựng chứa yếu tố độc hại vượt mức cho phép theo quy chuẩn kỹ thuật môi trường.
11. Sản xuất, nhập khẩu, tạm nhập, tái xuất và tiêu thụ chất làm suy giảm tầng ô-dôn theo quy định của điều ước quốc tế về các chất làm suy giảm tầng ô-dôn mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.
12. Phá hoại, xâm chiếm trái phép di sản thiên nhiên.
13. Phá hoại, xâm chiếm công trình, thiết bị, phương tiện phục vụ hoạt động bảo vệ môi trường.
14. Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để làm trái quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường.
Những hành vi bị liệt kê trong điều luật trên có điểm chung là đều mang tính chất nguy hại trực tiếp hoặc gián tiếp tới môi trường tự nhiên, hệ sinh thái, sức khỏe cộng đồng, và cần bị loại bỏ triệt để.
Luật không chỉ cấm những hành vi dễ thấy như xả rác, xả thải, mà còn cấm các hành vi mang tính quy mô lớn hơn, liên quan đến hoạt động sản xuất, nhập khẩu, vận hành dự án. Ví dụ, nhập khẩu chất thải, máy móc cũ, thiết bị tái chế không đạt tiêu chuẩn, vốn từng xảy ra khá nhiều trong giai đoạn nền kinh tế mở, đã bị liệt vào nhóm hành vi cấm.
Tình huống giả định
Công ty TNHH Sản xuất Giấy Minh Thành, có trụ sở tại xã Long Thạnh, huyện An Phú, tỉnh An Giang, vận hành nhà máy giấy nhưng chưa lắp đặt hệ thống xử lý nước thải đạt chuẩn. Hằng ngày, ông Nguyễn Văn Hải (Giám đốc công ty) chỉ đạo xả trực tiếp nước thải từ quá trình sản xuất gồm hóa chất tẩy rửa, phẩm màu, bột giấy dư thừa ra dòng sông Cái Đôi gần đó. Hậu quả, cả đoạn sông dài bị ô nhiễm nặng, nước đục ngầu, bốc mùi hôi thối, cá chết nổi trắng, làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống của hơn 200 hộ dân dọc bờ sông, trong đó có gia đình bà Trần Thị Hoa (nông dân) và ông Lê Minh Tâm (chủ bè cá giống).
Căn cứ Điều 6 Luật Bảo vệ môi trường 2020, hành vi của Công ty TNHH Sản xuất Giấy Minh Thành bị xác định là xả thải chưa xử lý đạt quy chuẩn kỹ thuật ra môi trường, thuộc nhóm hành vi bị nghiêm cấm. Cơ quan chức năng tỉnh An Giang lập biên bản vi phạm, yêu cầu công ty ngừng ngay hoạt động xả thải, lắp đặt hệ thống xử lý đạt chuẩn, đồng thời xử phạt hành chính nặng theo quy định. Ngoài ra, công ty còn bị buộc thực hiện các biện pháp khắc phục hậu quả, bồi thường thiệt hại cho các hộ dân bị ảnh hưởng do ô nhiễm môi trường gây ra.
(Đây là tình huống giả định nhằm mục đích minh hoạ vấn đề pháp lý trên)
3. Kết luận
Các quy định pháp luật về bảo vệ môi trường không chỉ nhắm tới những hành vi nhỏ lẻ như xả rác bừa bãi mà còn bao trùm cả những hành vi mang tính hệ thống, tổ chức, từ xả thải công nghiệp đến nhập khẩu chất thải trái phép. Việc nắm rõ các quy định này giúp mỗi người dân, doanh nghiệp ý thức hơn về trách nhiệm của mình, tránh vi phạm và cùng chung tay xây dựng một môi trường sống xanh, sạch, bền vững.
