Các vấn đề liên quan đến quan hệ tình dục và tội hiếp dâm luôn đòi hỏi sự hiểu đúng về mặt pháp lý và ranh giới giữa tự nguyện và cưỡng ép. Pháp luật hiện hành không chỉ dựa vào sự đồng thuận ban đầu mà còn xem xét yếu tố ý chí thực tế tại thời điểm hành vi xảy ra. Đồng thời, nếu bị hại rút đơn yêu cầu khởi tố, việc đình chỉ vụ án tội hiếp dâm còn phụ thuộc vào nhiều điều kiện cụ thể theo quy định tố tụng hình sự.
1. Tự nguyện quan hệ có bị xem là tội hiếp dâm không?
Khoản 1 Điều 141 Bộ luật Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 141. Tội hiếp dâm
1. Người nào dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân hoặc thủ đoạn khác giao cấu hoặc thực hiện hành vi quan hệ tình dục khác trái với ý muốn của nạn nhân, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm.
...
Theo quy định này, yếu tố cốt lõi cấu thành tội hiếp dâm là hành vi giao cấu hoặc quan hệ tình dục trái với ý muốn của nạn nhân, đi kèm với việc dùng vũ lực, đe dọa, lợi dụng tình trạng không thể tự vệ hoặc thủ đoạn khác. Điều này có nghĩa là sự đồng thuận trước đó, chẳng hạn như đồng ý đi ăn, đi chơi, hoặc thậm chí đồng ý vào khách sạn, không phải là yếu tố loại trừ trách nhiệm hình sự nếu tại thời điểm quan hệ, nạn nhân không đồng ý.
Nhiều trường hợp nạn nhân bị lừa vào khách sạn hoặc thay đổi ý định sau khi vào phòng nhưng đối phương vẫn cố tình thực hiện hành vi bằng vũ lực hoặc cưỡng ép. Những tình huống này vẫn bị xem là hiếp dâm nếu thỏa mãn các yếu tố cấu thành nêu trên.
Tình huống giả định
Tháng 6/2025, anh Nguyễn Văn Thắng và chị Lê Thị Mai quen nhau qua mạng xã hội và có buổi gặp mặt đầu tiên tại một quán cà phê. Sau khi trò chuyện, anh Thắng rủ chị Mai đến khách sạn trú mưa vì trời đang đổ mưa lớn. Chị Mai đồng ý đi cùng nhưng nghĩ sẽ chỉ ngồi nghỉ một lúc rồi về. Tuy nhiên, khi vào phòng, anh Thắng liên tục có hành vi đụng chạm và yêu cầu quan hệ tình dục. Chị Mai phản đối rõ ràng, đề nghị dừng lại, nhưng anh Thắng vẫn dùng vũ lực cưỡng ép.
Ngay trong đêm, chị Mai đến công an phường trình báo. Quá trình điều tra xác định hành vi giao cấu đã xảy ra trái với ý muốn của chị Mai và có yếu tố dùng vũ lực. Cơ quan điều tra khởi tố vụ án hình sự đối với anh Nguyễn Văn Thắng về tội hiếp dâm theo Điều 141 Bộ luật Hình sự.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Tội hiếp dâm có bị đình chỉ nếu bị hại rút đơn bãi nại không?
Khoản 1 và khoản 2 Điều 155 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 155. Khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại
Chỉ được khởi tố vụ án hình sự về tội phạm quy định tại khoản 1 các điều 134, 135, 136, 138, 139, 141, 143, 155 và 156 của Bộ luật Hình sự khi có yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại là người dưới 18 tuổi, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất hoặc đã chết.
Trường hợp người đã yêu cầu khởi tố rút yêu cầu thì vụ án phải được đình chỉ, trừ trường hợp có căn cứ xác định người đã yêu cầu rút yêu cầu khởi tố trái với ý muốn của họ do bị ép buộc, cưỡng bức thì tuy người đã yêu cầu khởi tố rút yêu cầu, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án vẫn tiếp tục tiến hành tố tụng đối với vụ án.
Bị hại hoặc người đại diện của bị hại đã rút yêu cầu khởi tố thì không có quyền yêu cầu lại, trừ trường hợp rút yêu cầu do bị ép buộc, cưỡng bức.
Theo quy định trên, đối với tội hiếp dâm thuộc khoản 1 Điều 141 Bộ luật Hình sự, việc khởi tố vụ án hình sự phụ thuộc vào yêu cầu của bị hại. Nếu bị hại nộp đơn yêu cầu khởi tố nhưng sau đó rút đơn thì vụ án sẽ bị đình chỉ. Tuy nhiên, cơ quan tố tụng chỉ đình chỉ nếu xác định việc rút đơn là tự nguyện, không bị đe dọa, cưỡng ép. Trường hợp có dấu hiệu ép buộc, đe dọa hoặc tác động từ người vi phạm hay người khác, vụ án vẫn sẽ tiếp tục được điều tra, truy tố theo quy định pháp luật.
Ngoài ra, sau khi rút đơn hợp pháp, bị hại không có quyền yêu cầu lại, trừ khi chứng minh được việc rút yêu cầu trước đó là do bị ép buộc.
Tình huống giả định
Tháng 3/2025, chị Nguyễn Thị Ngọc Yến nộp đơn tố cáo anh Trần Quốc Bảo về hành vi hiếp dâm xảy ra tại một nhà nghỉ ở quận Gò Vấp, TP. Hồ Chí Minh. Sau khi bị khởi tố, anh Bảo tìm gặp gia đình chị Yến để xin bãi nại và đưa ra khoản tiền bồi thường lớn. Dưới sức ép tâm lý và mong muốn tránh điều tiếng, chị Yến đồng ý rút đơn yêu cầu khởi tố.
Tuy nhiên, qua quá trình xác minh, cơ quan điều tra phát hiện chị Yến đã chịu sức ép từ người nhà phía bị can, đồng thời có những cuộc gọi đe dọa nhằm buộc chị phải rút đơn. Trên cơ sở đó, dù bị hại đã rút yêu cầu, cơ quan điều tra vẫn tiếp tục tiến hành tố tụng theo quy định tại khoản 2 Điều 155 Bộ luật Tố tụng Hình sự và không đình chỉ vụ án.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Tội hiếp dâm được xác định dựa trên yếu tố trái ý muốn của nạn nhân tại thời điểm quan hệ, bất kể trước đó có sự đồng thuận vào khách sạn hay không. Trong trường hợp bị hại rút đơn bãi nại, vụ án có thể bị đình chỉ nếu việc rút đơn là tự nguyện, không do ép buộc hay cưỡng chế.
