Từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 186 Bộ luật Hình sự 2015, trừ trường hợp hành vi này có thể bị truy cứu theo tội không chấp hành án quy định tại Điều 380.
Nghĩa vụ cấp dưỡng được pháp luật đặt ra nhằm bảo đảm quyền sống và điều kiện sinh hoạt tối thiểu cho người phụ thuộc. Khi người có nghĩa vụ cố tình không thực hiện, hành vi này không chỉ xâm phạm quan hệ gia đình mà còn có thể gây hậu quả nghiêm trọng cho người được cấp dưỡng. Trong những trường hợp nhất định, pháp luật hình sự cho phép truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng.
1. Từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng có bị truy cứu trách nhiệm hình sự không?
Điều 186, Điều 380 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2025) quy định như sau:
Điều 186. Tội từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng
Người nào có nghĩa vụ cấp dưỡng và có khả năng thực tế để thực hiện việc cấp dưỡng đối với người mà mình có nghĩa vụ cấp dưỡng theo quy định của pháp luật mà từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng, làm cho người được cấp dưỡng lâm vào tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, sức khỏe hoặc đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong các hành vi quy định tại Điều này mà còn vi phạm, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 380 của Bộ luật này, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.
...
Điều 380. Tội không chấp hành án
1. Người nào có điều kiện mà không chấp hành bản án hoặc quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật mặc dù đã bị áp dụng biện pháp cưỡng chế theo quy định của pháp luật hoặc đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm, thì bị phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 05 năm:
a) Chống lại chấp hành viên hoặc người đang thi hành công vụ;
b) Dùng thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt;
c) Tẩu tán tài sản.
3. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng.
Hành vi từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng chỉ bị xử lý hình sự khi người vi phạm có đủ khả năng thực tế để cấp dưỡng nhưng cố tình không thực hiện. Trách nhiệm hình sự phát sinh khi hành vi này làm cho người được cấp dưỡng rơi vào tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, sức khỏe, hoặc người vi phạm đã từng bị xử phạt hành chính mà vẫn tiếp tục vi phạm. Điều luật cũng đồng thời đặt ra ngoại lệ quan trọng đó là nếu việc không cấp dưỡng xuất phát từ việc không chấp hành bản án hoặc quyết định đã có hiệu lực của Tòa án thì hành vi này không xử lý theo Điều 186 mà chuyển sang xem xét trách nhiệm hình sự về tội không chấp hành án theo Điều 380 Bộ luật Hình sự. Trường hợp này phản ánh mức độ vi phạm nghiêm trọng hơn, do người vi phạm đã bất chấp phán quyết của cơ quan xét xử.
Tình huống giả định
- Phát sinh nghĩa vụ cấp dưỡng
Anh Nguyễn Văn Minh tại tỉnh Đồng Nai có nghĩa vụ cấp dưỡng cho con sau ly hôn theo quyết định của Tòa án. Dù có thu nhập ổn định, anh Minh nhiều tháng liền không chuyển tiền cấp dưỡng. - Hành vi trốn tránh kéo dài
Cơ quan thi hành án đã làm việc và áp dụng biện pháp cưỡng chế nhưng anh Minh vẫn né tránh, đồng thời tìm cách tẩu tán tài sản. Việc không cấp dưỡng khiến con anh Minh phải điều trị y tế trong điều kiện thiếu thốn. -
Xử lý theo quy định hình sự
Căn cứ tính chất hành vi, cơ quan tiến hành tố tụng xem xét trách nhiệm hình sự của anh Minh theo Điều 380 Bộ luật Hình sự thay vì Điều 186.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Nếu người có nghĩa vụ cấp dưỡng chết thì có phải tiếp tục cấp dưỡng không?
Điều 118 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 quy định như sau:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 118. Chấm dứt nghĩa vụ cấp dưỡng
Nghĩa vụ cấp dưỡng chấm dứt trong các trường hợp sau đây:
...
4. Người cấp dưỡng hoặc người được cấp dưỡng chết;
...
Điều 118 Luật Hôn nhân và gia đình 2014 xác định rõ nghĩa vụ cấp dưỡng chỉ tồn tại khi cả người cấp dưỡng và người được cấp dưỡng còn sống. Khi một trong hai bên chết, nghĩa vụ cấp dưỡng đương nhiên chấm dứt kể từ thời điểm đó, không phụ thuộc vào việc nghĩa vụ đã được thực hiện đầy đủ hay chưa. Đây là nghĩa vụ mang tính nhân thân, gắn liền với cá nhân cụ thể nên không được chuyển giao cho người khác và cũng không trở thành nghĩa vụ của người thừa kế.
Tình huống giả định
-
Phát sinh nghĩa vụ cấp dưỡng
Ông Trần Văn Khánh tại thành phố Đà Nẵng có nghĩa vụ cấp dưỡng hằng tháng cho con ruột là Trần Minh Đức theo quyết định của Tòa án sau khi ly hôn. Nghĩa vụ này được thực hiện đều đặn trong nhiều năm. - Người có nghĩa vụ cấp dưỡng qua đời
Tháng 3/2025, ông Trần Văn Khánh qua đời do bệnh nặng, để lại một số tài sản cho các con theo quy định về thừa kế. Sau khi ông Khánh mất, gia đình phát sinh thắc mắc về việc có tiếp tục thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng thay cho ông hay không. -
Nghĩa vụ cấp dưỡng chấm dứt
Cơ quan có thẩm quyền xác định nghĩa vụ cấp dưỡng của ông Trần Văn Khánh đã chấm dứt kể từ thời điểm ông qua đời. Nghĩa vụ này không được chuyển giao cho người thừa kế và không được trích từ di sản để tiếp tục thực hiện.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự khi đáp ứng đủ điều kiện luật định. Trong trường hợp việc không cấp dưỡng gắn với hành vi không chấp hành bản án hoặc quyết định của Tòa án, trách nhiệm hình sự sẽ được xem xét theo tội không chấp hành án. Nghĩa vụ cấp dưỡng chỉ chấm dứt khi có căn cứ pháp luật rõ ràng, trong đó có trường hợp người cấp dưỡng hoặc người được cấp dưỡng chết.
