Trong nhiều trường hợp, người bệnh hoặc thân nhân chưa kịp đóng viện phí nhưng lại rơi vào tình huống cần cấp cứu gấp. Một số cơ sở y tế do lo ngại tài chính đã từ chối tiếp nhận hoặc trì hoãn cấp cứu. Vậy hành vi từ chối cấp cứu như vậy có vi phạm pháp luật không? Có thể bị xử phạt hành chính hay hình sự không?
1. Có được từ chối cấp cứu nếu bệnh nhân chưa đóng viện phí?
Theo khoản 2 Điều 7 Luật Khám bệnh, chữa bệnh 2023, cơ sở y tế và người hành nghề khám chữa bệnh không được từ chối hoặc cố ý chậm trễ cấp cứu bệnh nhân:
Luật Khám bệnh, chữa bệnh 2023
Điều 7. Các hành vi bị nghiêm cấm trong hoạt động khám bệnh, chữa bệnh
...
2. Từ chối hoặc cố ý chậm cấp cứu người bệnh, trừ trường hợp quy định tại Điều 40 của Luật này.
...
Pháp luật quy định rất rõ: việc cấp cứu là trách nhiệm bắt buộc của cơ sở y tế. Trừ một số trường hợp rất đặc biệt (ví dụ: vượt quá khả năng chuyên môn, người bệnh có hành vi đe dọa tính mạng bác sĩ…), mọi hành vi từ chối hoặc trì hoãn cấp cứu đều vi phạm pháp luật.
Viện phí không phải là điều kiện tiên quyết để quyết định có cấp cứu hay không. Nếu người bệnh cần can thiệp y tế ngay nhưng bị từ chối chỉ vì chưa nộp tiền, cơ sở y tế có thể bị xử lý theo quy định pháp luật.
Ví dụ thực tế:
Nam Định tạm đình chỉ nhân viên y tế sau vụ bé trai bị yêu cầu đóng đủ viện phí mới cấp cứu
Ngày 3/5/2025, Bệnh viện Đa khoa tỉnh Nam Định tiếp nhận bé trai 4 tuổi bị tai nạn giao thông và đã thực hiện cấp cứu ban đầu mà không yêu cầu nộp tạm ứng viện phí. Tuy nhiên, sau đó một số nhân viên y tế đã đưa ra quan điểm “phải đóng đủ tiền mới được tiếp tục cấp cứu” khiến gia đình bức xúc. Sở Y tế Nam Định ngay lập tức kiểm tra quy trình khám, chữa bệnh và tạm đình chỉ một số cán bộ liên quan để xác minh, đồng thời yêu cầu bệnh viện rà soát thủ tục hành chính, chấn chỉnh thái độ giao tiếp, đảm bảo không để sự việc tái diễn.
Nguồn: Báo Mới
2. Hành vi từ chối cấp cứu bị xử phạt hành chính ra sao?
Căn cứ theo điểm e khoản 7 Điều 38 Nghị định 117/2020/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 38. Vi phạm quy định về hành nghề và sử dụng chứng chỉ hành nghề của người hành nghề khám bệnh, chữa bệnh
...
- Phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 40.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau đây:
...
e) Không kịp thời sơ cứu, cấp cứu, điều trị cho người bệnh;
g) Từ chối khám bệnh, chữa bệnh cho người bệnh, trừ trường hợp được quyền từ chối khám bệnh, chữa bệnh theo quy định của pháp luật.
Nếu cơ sở khám chữa bệnh từ chối cấp cứu hoặc chậm trễ xử lý người bệnh mà không thuộc trường hợp được phép từ chối, sẽ bị xử phạt theo Nghị định 117. Đây là hình thức xử lý hành chính, không loại trừ khả năng bị truy tố hình sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng.
Tình huống giả định:
Từ chối cấp cứu trái quy định, Phòng khám Đa khoa Hoàng Mai bị phạt 35 triệu đồng
Tại Sở Y tế tỉnh Bình An, Đoàn thanh tra liên ngành tiến hành kiểm tra đột xuất Phòng khám Đa khoa Hoàng Mai (đường Lê Lợi, TP Bình An). Qua kiểm tra hồ sơ và ghi âm lời khai của người nhà bệnh nhân, thanh tra phát hiện sáng ngày 10/6/2025, bác sĩ Trần Thị Thu và điều dưỡng Phạm Văn Hiệp đã từ chối tiếp nhận và điều trị cho ông Lê Văn Sơn (60 tuổi) trong tình trạng đau ngực dữ dội, ép người nhà “đóng đủ 2 triệu đồng tạm ứng” mới được khám.
Căn cứ Điều 38 Nghị định 109/2016/NĐ‑CP (sửa đổi bởi Nghị định 60/2023/NĐ‑CP), hành vi không kịp thời cấp cứu và từ chối khám chữa bệnh khi không thuộc trường hợp được quyền từ chối, phòng khám bị xử phạt 35 triệu đồng. Đồng thời, Sở Y tế yêu cầu Phòng khám Đa khoa Hoàng Mai cải tổ quy trình tiếp nhận bệnh nhân, nghiêm cấm nhân viên lặp lại hành vi tương tự.
Tình huống này cho thấy: khi nhân viên y tế không sơ cứu, cấp cứu hoặc từ chối khám chữa bệnh trái quy định, cơ quan chức năng có quyền lập biên bản và phạt tiền từ 30–40 triệu đồng.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
3. Từ chối cấp cứu có thể bị xử phạt hình sự không?
Quy định cụ thể tại Điều 132 Bộ luật Hình sự 2015:
Điều 132. Tội không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng
1. Người nào thấy người khác đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, tuy có điều kiện mà không cứu giúp dẫn đến hậu quả người đó chết, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:
a) Người không cứu giúp là người đã vô ý gây ra tình trạng nguy hiểm;
b) Người không cứu giúp là người mà theo pháp luật hay nghề nghiệp có nghĩa vụ phải cứu giúp.
3. Phạm tội dẫn đến hậu quả 02 người trở lên chết, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 07 năm.
4. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Theo Bộ luật Hình sự, người làm nghề y có nghĩa vụ phải cứu giúp người trong tình trạng nguy kịch. Nếu bác sĩ, y tá, hoặc cơ sở khám chữa bệnh từ chối cấp cứu mà hậu quả là người bệnh tử vong, họ có thể bị xử lý về tội không cứu giúp người trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng.
Mức hình phạt tùy thuộc vào hậu quả, từ cảnh cáo, cải tạo không giam giữ đến 2 năm hoặc tù từ 1 đến 5 năm nếu thuộc đối tượng có nghĩa vụ pháp lý như nhân viên y tế.
Tình huống giả định:
Từ chối cấp cứu bệnh nhân nguy kịch: Bác sĩ lãnh 2 năm tù, điều dưỡng cải tạo 18 tháng
AND quận Bắc Từ Liêm (Hà Nội) xét xử vụ án “Không cứu giúp người đang ở trong tình trạng nguy hiểm đến tính mạng” đối với bác sĩ Nguyễn Văn Dũng (45 tuổi) và điều dưỡng Hoàng Thị Lan (38 tuổi) – cùng là cán bộ Trung tâm Y tế phường Cầu Diễn.
Ngày 12/4/2025, cháu Lê Minh Anh (8 tuổi) bị tai nạn giao thông, được gia đình đưa thẳng đến Trung tâm trong tình trạng mất máu, hôn mê. Thay vì chuyển ngay vào phòng hồi sức, bác sĩ Dũng và Lan yêu cầu gia đình xuất trình bảo hiểm y tế và nộp tạm ứng viện phí mới bắt đầu cấp cứu. Hơn 30 phút chờ đợi, cháu Anh vẫn không được xử trí, dẫn đến tử vong.
Gia đình nạn nhân làm đơn tố cáo lên Công an quận. Căn cứ Điều 132 BLHS, Tòa xác định cả Dũng và Lan “theo nghề nghiệp có nghĩa vụ phải cứu giúp” (khoản 2.b), có điều kiện nhưng đã từ chối, gây hậu quả chết người. HĐXX tuyên bác sĩ Dũng 2 năm tù, điều dưỡng Lan cải tạo không giam giữ 18 tháng, đồng thời cấm hành nghề y 2 năm.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
4. Kết luận
Cấp cứu là một quyền cơ bản, được pháp luật bảo vệ đối với mọi người bệnh. Việc từ chối hoặc trì hoãn cấp cứu vì lý do tài chính là hành vi vi phạm pháp luật nghiêm trọng. Người thực hiện hành vi này có thể bị xử phạt hành chính nghiêm khắc, bị đình chỉ hành nghề, hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự.
