Từ ngày 01/01/2026, Tòa án nhân dân cấp tỉnh có thẩm quyền xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự đặc biệt nghiêm trọng và những vụ án có tính chất phức tạp, nhạy cảm hoặc liên quan đến các chủ thể đặc biệt theo quy định pháp luật.
Từ ngày 01/01/2026, thẩm quyền xét xử sơ thẩm vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp tỉnh được xác định theo các tiêu chí cụ thể về tính chất, mức độ nghiêm trọng của tội phạm và những yếu tố đặc biệt của vụ án. Việc làm rõ những vụ án thuộc thẩm quyền xét xử sơ thẩm của Tòa án nhân dân cấp tỉnh giúp phân định ranh giới với Tòa án nhân dân khu vực trong hoạt động tố tụng hình sự. Bên cạnh đó, pháp luật tố tụng hình sự cũng quy định rõ những chủ thể được xác định là người tiến hành tố tụng nhằm bảo đảm quá trình điều tra, truy tố và xét xử được thực hiện đúng thẩm quyền, đúng trình tự.
1. Từ 01/01/2026, Tòa án nhân dân cấp tỉnh có thẩm quyền xét xử sơ thẩm những vụ án hình sự nào?
Điều 4 Thông tư liên tịch 03/2025/TTLT-TANDTC-VKSNDTC (hướng dẫn khoản 2 Điều 268 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015) quy định như sau:
Thông tư liên tịch 03/2025/TTLT-TANDTC-VKSNDTC
Điều 4. Thẩm quyền xét xử sơ thẩm vụ án hình sự của Tòa án nhân dân cấp tỉnh quy định tại khoản 2 Điều 268 của Bộ luật Tố tụng hình sự
1. Vụ án hình sự về tội phạm đặc biệt nghiêm trọng mà mức cao nhất của khung hình phạt do Bộ luật Hình sự quy định là tù chung thân hoặc tử hình.
2. Vụ án hình sự thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân dân khu vực nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây:
a) Có nhiều tình tiết phức tạp, liên quan đến nhiều cấp, nhiều ngành, dư luận xã hội đặc biệt quan tâm;
b) Khi xử lý có ảnh hưởng đến chính trị, đối ngoại;
c) Người phạm tội là cán bộ lãnh đạo chủ chốt từ cấp tỉnh trở lên;
d) Người phạm tội là người có chức sắc trong tôn giáo hoặc có uy tín cao trong dân tộc thiểu số.
Khoản 2 Điều 268 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định:
Điều 268. Thẩm quyền xét xử của Tòa án
...
2. Tòa án nhân dân cấp tỉnh và Tòa án quân sự cấp quân khu xét xử sơ thẩm những vụ án:
a) Vụ án hình sự về các tội phạm không thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân cấp huyện và Tòa án quân sự khu vực;
b) Vụ án hình sự có bị cáo, bị hại, đương sự ở nước ngoài hoặc tài sản có liên quan đến vụ án ở nước ngoài;
c) Vụ án hình sự thuộc thẩm quyền xét xử của Tòa án nhân dân cấp huyện và Tòa án quân sự khu vực nhưng có nhiều tình tiết phức tạp khó đánh giá, thống nhất về tính chất vụ án hoặc liên quan đến nhiều cấp, nhiều ngành; vụ án mà bị cáo là Thẩm phán, Kiểm sát viên, Điều tra viên, cán bộ lãnh đạo chủ chốt ở huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh, thành phố thuộc thành phố trực thuộc trung ương, người có chức sắc trong tôn giáo hoặc có uy tín cao trong dân tộc ít người.
Tòa án nhân dân cấp tỉnh được giao thẩm quyền xét xử sơ thẩm đối với các vụ án có mức độ nguy hiểm cao cho xã hội, thể hiện qua khung hình phạt cao nhất là tù chung thân hoặc tử hình. Ngoài ra, ngay cả những vụ án vốn thuộc thẩm quyền của Tòa án nhân dân khu vực vẫn được chuyển lên cấp tỉnh nếu có tính chất phức tạp, liên quan đến nhiều cơ quan, nhiều lĩnh vực hoặc tạo ra tác động xã hội lớn. Việc tập trung thẩm quyền xét xử các vụ án này tại Tòa án nhân dân cấp tỉnh nhằm bảo đảm năng lực chuyên môn, kinh nghiệm xét xử và tính thận trọng trong việc giải quyết các vụ án hình sự có yếu tố nhạy cảm về chính trị, xã hội, tôn giáo hoặc liên quan đến cán bộ lãnh đạo.
Tình huống giả định:
- Nguyễn Văn Hoàng là cán bộ lãnh đạo cấp tỉnh bị truy tố
Nguyễn Văn Hoàng giữ chức vụ Giám đốc một sở chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân tỉnh. Ông Hoàng bị truy tố về tội nhận hối lộ với khung hình phạt cao nhất là tù chung thân theo quy định của Bộ luật Hình sự. - Xác định thẩm quyền xét xử sơ thẩm vụ án hình sự
Hành vi phạm tội xảy ra trên địa bàn tỉnh, thuộc phạm vi xét xử của Tòa án nhân dân khu vực theo phân công thông thường. Tuy nhiên, do tội danh đặc biệt nghiêm trọng và người phạm tội là cán bộ lãnh đạo chủ chốt cấp tỉnh, vụ án được xác định thuộc thẩm quyền xét xử sơ thẩm của Tòa án nhân dân cấp tỉnh. -
Tòa án nhân dân cấp tỉnh thụ lý và xét xử vụ án
Tòa án nhân dân cấp tỉnh đã thụ lý hồ sơ và tiến hành xét xử sơ thẩm bảo đảm đúng thẩm quyền, đúng trình tự tố tụng.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Người tiến hành tố tụng trong vụ án hình sự bao gồm những ai?
Khoản 2 Điều 34 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 34. Cơ quan tiến hành tố tụng và người tiến hành tố tụng
1. Cơ quan tiến hành tố tụng gồm:
a) Cơ quan điều tra;
b) Viện kiểm sát;
c) Tòa án.
2. Người tiến hành tố tụng gồm:
a) Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra, Điều tra viên, Cán bộ điều tra;
b) Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát, Kiểm sát viên, Kiểm tra viên;
c) Chánh án, Phó Chánh án Tòa án, Thẩm phán, Hội thẩm, Thư ký Tòa án, Thẩm tra viên.
Người tiến hành tố tụng là những cá nhân được pháp luật giao nhiệm vụ trực tiếp tham gia vào các giai đoạn của quá trình tố tụng hình sự từ điều tra, truy tố đến xét xử. Mỗi nhóm chủ thể giữ vai trò riêng biệt nhưng có mối liên hệ chặt chẽ trong việc bảo đảm vụ án được giải quyết đúng trình tự, đúng thẩm quyền. Việc xác định rõ ai là người tiến hành tố tụng có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo đảm tính khách quan, hợp pháp của các hoạt động tố tụng đồng thời là căn cứ để xác định trách nhiệm pháp lý khi có vi phạm trong quá trình giải quyết vụ án hình sự.
Tình huống giả định:
- Điều tra viên và Kiểm sát viên tham gia giải quyết vụ án hình sự
Trong một vụ án hình sự xảy ra trên địa bàn tỉnh, Điều tra viên thuộc Cơ quan điều tra tiến hành các hoạt động điều tra theo thẩm quyền. Quá trình này được Kiểm sát viên của Viện kiểm sát cùng cấp kiểm sát việc tuân theo pháp luật. - Thẩm phán và Hội thẩm thực hiện xét xử sơ thẩm
Sau khi hồ sơ vụ án được truy tố, Thẩm phán và Hội thẩm của Tòa án nhân dân cấp tỉnh được phân công tiến hành xét xử sơ thẩm, bảo đảm việc xét xử được thực hiện công khai, đúng trình tự tố tụng. -
Thư ký Tòa án tham gia phiên tòa
Trong suốt quá trình xét xử, Thư ký Tòa án thực hiện nhiệm vụ ghi biên bản phiên tòa và hỗ trợ hoạt động tố tụng theo phân công của Hội đồng xét xử.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
3. Kết luận
Từ ngày 01/01/2026, Tòa án nhân dân cấp tỉnh được giao xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự đặc biệt nghiêm trọng và những vụ án có tính chất phức tạp, nhạy cảm hoặc liên quan đến các chủ thể đặc biệt theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự. Song song với việc xác định thẩm quyền xét xử, pháp luật cũng quy định rõ những chức danh được xác định là người tiến hành tố tụng nhằm bảo đảm hoạt động điều tra, truy tố và xét xử được thực hiện đúng thẩm quyền, đúng trình tự và khách quan.
