Trường hợp bị đơn cư trú tại nước ngoài và không có nơi cư trú, làm việc hoặc trụ sở tại Việt Nam, nguyên đơn được nộp đơn khởi kiện tại Tòa án nơi mình cư trú, làm việc hoặc có trụ sở theo Bộ luật Tố tụng dân sự.
Trong các vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài, việc xác định đúng Tòa án có thẩm quyền giải quyết là bước quan trọng để bảo đảm quyền khởi kiện của đương sự. Trường hợp bị đơn đang cư trú tại nước ngoài, pháp luật tố tụng dân sự cho phép nguyên đơn lựa chọn Tòa án phù hợp tại Việt Nam để nộp đơn khởi kiện. Bên cạnh việc xác định đúng thẩm quyền, quy định về các phương thức gửi đơn khởi kiện đến Tòa án cũng giúp người khởi kiện chủ động hơn trong việc thực hiện thủ tục tố tụng theo điều kiện thực tế.
1. Bị đơn cư trú tại nước ngoài thì nguyên đơn nộp đơn khởi kiện tại Tòa án nào?
Điều 40 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 quy định như sau:
Điều 40. Thẩm quyền của Tòa án theo sự lựa chọn của nguyên đơn, người yêu cầu
1. Nguyên đơn có quyền lựa chọn Tòa án giải quyết tranh chấp về dân sự, hôn nhân và gia đình, kinh doanh, thương mại, lao động trong các trường hợp sau đây:
a) Nếu không biết nơi cư trú, làm việc, trụ sở của bị đơn thì nguyên đơn có thể yêu cầu Tòa án nơi bị đơn cư trú, làm việc, có trụ sở cuối cùng hoặc nơi bị đơn có tài sản giải quyết;
b) Nếu tranh chấp phát sinh từ hoạt động của chi nhánh tổ chức thì nguyên đơn có thể yêu cầu Tòa án nơi tổ chức có trụ sở hoặc nơi tổ chức có chi nhánh giải quyết;
c) Nếu bị đơn không có nơi cư trú, làm việc, trụ sở ở Việt Nam hoặc vụ án về tranh chấp việc cấp dưỡng thì nguyên đơn có thể yêu cầu Tòa án nơi mình cư trú, làm việc, có trụ sở giải quyết;
d) Nếu tranh chấp về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng thì nguyên đơn có thể yêu cầu Tòa án nơi mình cư trú, làm việc, có trụ sở hoặc nơi xảy ra việc gây thiệt hại giải quyết;
đ) Nếu tranh chấp về bồi thường thiệt hại, trợ cấp khi chấm dứt hợp đồng lao động, bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, quyền và lợi ích liên quan đến việc làm, tiền lương, thu nhập và các điều kiện lao động khác đối với người lao động thì nguyên đơn là người lao động có thể yêu cầu Tòa án nơi mình cư trú, làm việc giải quyết;
e) Nếu tranh chấp phát sinh từ việc sử dụng lao động của người cai thầu hoặc người có vai trò trung gian thì nguyên đơn có thể yêu cầu Tòa án nơi người sử dụng lao động là chủ chính cư trú, làm việc, có trụ sở hoặc nơi người cai thầu, người có vai trò trung gian cư trú, làm việc giải quyết;
g) Nếu tranh chấp phát sinh từ quan hệ hợp đồng thì nguyên đơn có thể yêu cầu Tòa án nơi hợp đồng được thực hiện giải quyết;
h) Nếu các bị đơn cư trú, làm việc, có trụ sở ở nhiều nơi khác nhau thì nguyên đơn có thể yêu cầu Tòa án nơi một trong các bị đơn cư trú, làm việc, có trụ sở giải quyết;
i) Nếu tranh chấp bất động sản mà bất động sản có ở nhiều địa phương khác nhau thì nguyên đơn có thể yêu cầu Tòa án nơi có một trong các bất động sản giải quyết.
2. Người yêu cầu có quyền lựa chọn Tòa án giải quyết yêu cầu về dân sự, hôn nhân và gia đình trong các trường hợp sau đây:
a) Đối với các yêu cầu về dân sự quy định tại các khoản 1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 9 và 10 Điều 27 của Bộ luật này thì người yêu cầu có thể yêu cầu Tòa án nơi mình cư trú, làm việc, có trụ sở hoặc nơi có tài sản của người bị yêu cầu giải quyết;
b) Đối với yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật quy định tại khoản 1 Điều 29 của Bộ luật này thì người yêu cầu có thể yêu cầu Tòa án nơi cư trú của một trong các bên đăng ký kết hôn trái pháp luật giải quyết;
c) Đối với yêu cầu hạn chế quyền của cha, mẹ đối với con chưa thành niên hoặc quyền thăm nom con sau khi ly hôn thì người yêu cầu có thể yêu cầu Tòa án nơi người con cư trú giải quyết.
Trong các vụ việc dân sự có yếu tố nước ngoài, việc xác định thẩm quyền theo lãnh thổ không thể áp dụng cứng nhắc theo nơi cư trú của bị đơn như các vụ việc thông thường trong nước. Khi bị đơn đang cư trú tại nước ngoài và không có địa chỉ cư trú, làm việc hoặc trụ sở tại Việt Nam, pháp luật cho phép nguyên đơn được chủ động lựa chọn Tòa án nơi mình đang cư trú, làm việc hoặc đặt trụ sở để khởi kiện. Tòa án được lựa chọn vẫn phải là Tòa án có thẩm quyền theo cấp xét xử và loại việc theo quy định chung của Bộ luật Tố tụng dân sự.
Tình huống giả định:
- Nguyễn Thị Lan khởi kiện tranh chấp dân sự với bị đơn ở nước ngoài
Nguyễn Thị Lan cư trú tại Việt Nam có tranh chấp hợp đồng vay tài sản với Trần Văn Minh. Sau khi phát sinh tranh chấp, Trần Văn Minh đã xuất cảnh và đang cư trú ổn định tại nước ngoài, không còn nơi cư trú hoặc làm việc tại Việt Nam. - Xác định Tòa án có thẩm quyền thụ lý vụ án
Do bị đơn không có nơi cư trú tại Việt Nam, Nguyễn Thị Lan nộp đơn khởi kiện tại Tòa án nhân dân khu vực nơi mình đang cư trú để yêu cầu giải quyết tranh chấp theo quy định của Bộ luật Tố tụng dân sự. -
Tòa án thụ lý và giải quyết vụ việc
Sau khi kiểm tra thẩm quyền và hồ sơ hợp lệ, Tòa án nhân dân khu vực nơi Nguyễn Thị Lan cư trú đã thụ lý vụ án và tiến hành các thủ tục tố tụng theo quy định, bao gồm việc thực hiện ủy thác tư pháp ra nước ngoài đối với bị đơn.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
2. Có mấy phương thức gửi đơn khởi kiện đến Tòa án?
Điều 190 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 quy định như sau:
Điều 190. Gửi đơn khởi kiện đến Tòa án
1. Người khởi kiện gửi đơn khởi kiện kèm theo tài liệu, chứng cứ mà mình hiện có đến Tòa án có thẩm quyền giải quyết vụ án bằng các phương thức sau đây:
a) Nộp trực tiếp tại Tòa án;
b) Gửi đến Tòa án theo đường dịch vụ bưu chính;
c) Gửi trực tuyến bằng hình thức điện tử qua Cổng thông tin điện tử của Tòa án (nếu có).
2. Ngày khởi kiện là ngày đương sự nộp đơn khởi kiện tại Tòa án hoặc ngày được ghi trên dấu của tổ chức dịch vụ bưu chính nơi gửi.
Trường hợp không xác định được ngày, tháng, năm theo dấu bưu chính nơi gửi thì ngày khởi kiện là ngày đương sự gửi đơn tại tổ chức dịch vụ bưu chính. Đương sự phải chứng minh ngày mình gửi đơn tại tổ chức dịch vụ bưu chính; trường hợp đương sự không chứng minh được thì ngày khởi kiện là ngày Tòa án nhận được đơn khởi kiện do tổ chức dịch vụ bưu chính chuyển đến.
3. Trường hợp người khởi kiện gửi đơn khởi kiện bằng phương thức gửi trực tuyến thì ngày khởi kiện là ngày gửi đơn.
4. Trường hợp chuyển vụ án cho Tòa án khác theo quy định tại Điều 41 của Bộ luật này thì ngày khởi kiện là ngày gửi đơn khởi kiện đến Tòa án đã thụ lý nhưng không đúng thẩm quyền và được xác định theo quy định tại khoản 2 và khoản 3 Điều này.
5. Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn thi hành Điều này.
Pháp luật tố tụng dân sự quy định nhiều phương thức gửi đơn khởi kiện nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho người dân trong việc tiếp cận Tòa án. Việc nộp đơn trực tiếp thường được áp dụng khi người khởi kiện có điều kiện đến Tòa án để nộp hồ sơ và nhận xác nhận tiếp nhận ngay. Phương thức gửi qua dịch vụ bưu chính phù hợp với trường hợp người khởi kiện ở xa hoặc không thể trực tiếp nộp đơn. Ngoài ra, hình thức gửi đơn khởi kiện trực tuyến thông qua Cổng thông tin điện tử của Tòa án giúp tiết kiệm thời gian, phù hợp với xu hướng ứng dụng công nghệ trong hoạt động tố tụng, tuy nhiên chỉ được áp dụng khi Tòa án có triển khai hệ thống tiếp nhận hồ sơ điện tử.
Tình huống giả định:
- Phạm Quốc Huy lựa chọn hình thức gửi đơn khởi kiện phù hợp
Phạm Quốc Huy cư trú tại Việt Nam và có tranh chấp dân sự với một đối tác đang sinh sống ở nước ngoài. Do không thể trực tiếp đến Tòa án trong giờ hành chính, anh Huy chuẩn bị đầy đủ đơn khởi kiện và tài liệu kèm theo. - Gửi đơn khởi kiện qua đường dịch vụ bưu chính
Phạm Quốc Huy lựa chọn hình thức gửi đơn khởi kiện qua dịch vụ bưu chính đến Tòa án nhân dân khu vực có thẩm quyền. Hồ sơ được gửi bảo đảm và có xác nhận thời điểm gửi theo quy định. -
Tòa án tiếp nhận và xử lý đơn khởi kiện
Sau khi nhận được hồ sơ hợp lệ, Tòa án tiến hành kiểm tra đơn khởi kiện và thông báo cho Phạm Quốc Huy về việc bổ sung tài liệu (nếu có) cũng như các bước tố tụng tiếp theo theo đúng trình tự pháp luật.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.)
3. Kết luận
Trong trường hợp bị đơn cư trú tại nước ngoài và không có nơi cư trú, làm việc hoặc trụ sở tại Việt Nam, pháp luật cho phép nguyên đơn nộp đơn khởi kiện tại Tòa án nơi mình cư trú, làm việc hoặc có trụ sở để bảo đảm quyền khởi kiện. Bên cạnh việc xác định đúng Tòa án có thẩm quyền, người khởi kiện có thể lựa chọn một trong ba phương thức gửi đơn đến Tòa án phù hợp với điều kiện thực tế gồm nộp trực tiếp, gửi qua dịch vụ bưu chính hoặc gửi trực tuyến bằng hình thức điện tử.
