Trong lĩnh vực hình sự, nhiều hành vi phạm tội được thực hiện bằng những cách thức tinh vi nhằm che giấu, đối phó hoặc làm sai lệch quá trình điều tra. Một trong số đó là hành vi dùng thủ đoạn xảo quyệt – tình tiết thường được ghi nhận trong các tội phạm có tổ chức hoặc liên quan đến chức vụ, quyền hạn. Pháp luật hiện hành đã có quy định cụ thể về cách hiểu, mức độ xử lý và tác động của tình tiết này trong việc xác định hình phạt.
1. Thủ đoạn xảo quyệt là gì?
Khoản 1 Điều 4 Nghị quyết 03/2020/NQ-HĐTP quy định như sau:
Điều 4. Về một số tình tiết định khung hình phạt
1. Tình tiết “dùng thủ đoạn xảo quyệt” hoặc “dùng thủ đoạn nguy hiểm” quy định tại khoản 2 các điều 353, 354, 355, 364 và 365 của Bộ luật Hình sự:
a) “Dùng thủ đoạn xảo quyệt” là trường hợp người phạm tội sử dụng thủ đoạn dối trá một cách tinh vi, sử dụng công nghệ cao để thực hiện hành vi phạm tội, che giấu tội phạm, đổ tội cho người khác hoặc người phạm tội có hành vi tiêu hủy chứng cứ, gây khó khăn cho việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm.
b) “Dùng thủ đoạn nguy hiểm” là trường hợp người phạm tội sử dụng thủ đoạn có thể gây nguy hiểm đến tính mạng, sức khỏe của người khác hoặc có thể gây hậu quả nghiêm trọng khác để chiếm đoạt tài sản hoặc che giấu tội phạm.
...
Trong bối cảnh ngày càng có nhiều phương thức phạm tội tinh vi, khái niệm “thủ đoạn xảo quyệt” được pháp luật hình sự đặt ra nhằm phân biệt các hành vi phạm tội có mức độ nguy hiểm cao hơn so với thông thường. Đây không chỉ đơn thuần là hành vi gian dối, mà còn thể hiện sự tính toán kỹ lưỡng, sử dụng công nghệ hoặc các phương tiện đặc biệt để qua mặt cơ quan chức năng.
Thủ đoạn xảo quyệt có thể biểu hiện dưới nhiều hình thức khác nhau, như sử dụng phần mềm giả lập tài liệu để làm hồ sơ giả, cài thiết bị gián điệp để thu thập thông tin mật, tạo dựng nhân chứng hoặc tình huống giả nhằm đánh lạc hướng điều tra, hoặc tiêu hủy chứng cứ ngay khi hành vi phạm tội bị phát hiện. Những hành vi này khiến cho việc điều tra trở nên phức tạp, kéo dài thời gian xử lý và có thể gây ra sai lệch trong việc xác định sự thật khách quan.
Không chỉ dừng lại ở giai đoạn thực hiện tội phạm, hành vi xảo quyệt còn có thể diễn ra trong suốt quá trình che giấu, đối phó với cơ quan điều tra. Chính vì vậy, pháp luật xem đây là một tình tiết định khung nhằm phản ánh đúng mức độ nguy hiểm và ý thức chủ quan của người phạm tội.
Ví dụ thực tế:
Ông Nguyễn Đức Chung bị kết án vì sử dụng thủ đoạn xảo quyệt trong vụ án cây xanh Hà Nội
Tại phiên tòa ngày 27/3/2023, TAND TP.Hà Nội tuyên phạt bị cáo Nguyễn Đức Chung – cựu Chủ tịch UBND TP.Hà Nội – 3 năm tù giam về tội “Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ” trong vụ án liên quan đến dự án trồng mới, thay thế cây xanh tại Hà Nội giai đoạn 2016–2017.
Cơ quan tố tụng xác định ông Chung đã chỉ đạo miệng nhằm can thiệp trái pháp luật vào quá trình lựa chọn nhà thầu cung cấp cây xanh, tạo điều kiện để doanh nghiệp sân sau trúng thầu không qua đấu thầu công khai. Dù không ký trực tiếp vào các văn bản sai phạm, ông Chung đã lợi dụng vị trí và quyền lực để “hợp thức hóa” các quyết định, gây thiệt hại ngân sách hơn 34 tỷ đồng.
Tòa án đánh giá hành vi của bị cáo có thủ đoạn tinh vi, mang tính xảo quyệt, cố ý che giấu, không để lại dấu vết trực tiếp, đồng thời ảnh hưởng xấu đến uy tín chính quyền thủ đô. Đây là lần thứ ba ông Nguyễn Đức Chung bị kết án, nâng tổng mức hình phạt cộng dồn lên 13 năm tù cho 3 vụ án khác nhau.
Nguồn: Báo Dân Trí
2. Dùng thủ đoạn xảo quyệt có bị xử lý nghiêm khắc?
Khoản 1 Điều 3 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) quy định:
Điều 3. Nguyên tắc xử lý
1. Đối với người phạm tội:
...
d) Nghiêm trị người phạm tội dùng thủ đoạn xảo quyệt, có tổ chức, có tính chất chuyên nghiệp, cố ý gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng.
...
Trong chính sách hình sự, yếu tố “nghiêm trị” được đặt ra nhằm xử lý mạnh tay các hành vi có tính chất nguy hiểm cao cho xã hội. Dùng thủ đoạn xảo quyệt là một trong các hành vi như vậy – bởi lẽ người phạm tội không chỉ thực hiện hành vi trái pháp luật mà còn cố ý qua mặt cơ quan chức năng bằng những mưu mẹo tinh vi, gây khó khăn nghiêm trọng cho việc xác minh sự thật.
Sự nghiêm trị này không chỉ thể hiện ở mức hình phạt cao hơn trong cùng một tội danh, mà còn được phản ánh qua việc cơ quan tiến hành tố tụng có thể đánh giá đây là tình tiết khiến người phạm tội không được hưởng các chính sách khoan hồng như giảm nhẹ, hoãn hình phạt, hoặc tạm hoãn chấp hành hình phạt tù. Trong nhiều trường hợp, dù người phạm tội có một số tình tiết giảm nhẹ như ăn năn hối cải hay bồi thường thiệt hại, nhưng việc sử dụng thủ đoạn xảo quyệt vẫn làm cho Tòa án áp dụng mức hình phạt nghiêm khắc hơn để răn đe và giáo dục chung.
Ví dụ thực tế:
Kẻ chủ mưu lừa đảo bằng thủ đoạn xảo quyệt bị xử phạt 10 năm tù giam
Vũ Quốc Hùng – nguyên Tổng giám đốc Công ty cổ phần tập đoàn Vina Megastar – là kẻ chủ mưu trong đường dây lừa đảo huy động vốn trái phép với tổng số tiền chiếm đoạt hơn 280 tỷ đồng từ hàng trăm người dân. Dưới danh nghĩa dự án đầu tư bất động sản, Hùng cùng đồng phạm đã vẽ ra các kế hoạch “ma” không có thật, sử dụng thủ đoạn tinh vi như hợp đồng hợp tác đầu tư, cam kết lợi nhuận hấp dẫn và chứng từ giả để tạo lòng tin.
Cơ quan điều tra xác định các bị can đã chuẩn bị kỹ lưỡng hồ sơ, thuê nhân sự tư vấn, tổ chức hội thảo quảng bá nhằm che giấu bản chất lừa đảo. Những người tham gia đều được phân vai cụ thể, từ việc tìm kiếm khách hàng đến tổ chức ký kết hợp đồng.
Với vai trò chủ mưu, Hùng bị cáo buộc đã sử dụng thủ đoạn xảo quyệt, tinh vi và có tổ chức, gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng. Tại phiên tòa sơ thẩm năm 2016, TAND TP Hà Nội đã tuyên phạt Vũ Quốc Hùng 12 năm tù về tội "Lừa đảo chiếm đoạt tài sản". Đến tháng 6/2017, Tòa cấp phúc thẩm đã xem xét giảm nhẹ hình phạt xuống còn 10 năm tù giam do bị cáo đã khắc phục một phần hậu quả. Cơ quan tố tụng khẳng định hành vi của Hùng phải bị xử lý nghiêm minh nhằm răn đe và bảo vệ quyền lợi của người bị hại.
Nguồn: Báo Công an Nhân dân
3. Kết luận
Hành vi dùng thủ đoạn xảo quyệt trong các tội phạm hình sự được pháp luật xác định là đặc biệt nguy hiểm bởi tính chất tinh vi và khả năng gây cản trở nghiêm trọng cho quá trình điều tra, truy tố. Đây là tình tiết định khung được áp dụng trong nhiều tội phạm nghiêm trọng như tham ô, nhận hối lộ, lạm dụng chức vụ. Đồng thời, Bộ luật Hình sự cũng khẳng định rõ nguyên tắc xử lý nghiêm khắc đối với người phạm tội có hành vi này, nhằm bảo đảm hiệu lực răn đe và công lý trong xét xử.
