Trong tố tụng hình sự, các biện pháp như giữ người khẩn cấp hay bắt người đều phải tuân thủ chặt chẽ về trình tự và thủ tục. Một trong những yêu cầu bắt buộc là việc lập biên bản để ghi nhận toàn bộ diễn biến quá trình thực hiện. Bên cạnh đó, pháp luật còn quy định trách nhiệm thông báo cho người thân hoặc cơ quan liên quan để đảm bảo tính minh bạch, khách quan trong quá trình xử lý.
Sau khi giữ hoặc bắt người có cần lập biên bản không?
Khoản 1 và 2 Điều 115 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 115. Biên bản về việc giữ người trong trường hợp khẩn cấp, biên bản bắt người
1. Người thi hành lệnh giữ người trong trường hợp khẩn cấp, thi hành lệnh hoặc quyết định bắt trong mọi trường hợp đều phải lập biên bản.
Biên bản phải ghi rõ giờ, ngày, tháng, năm, địa điểm giữ, bắt, nơi lập biên bản; những việc đã làm, tình hình diễn biến trong khi thi hành lệnh giữ, lệnh hoặc quyết định bắt, tài liệu, đồ vật bị tạm giữ, tình trạng sức khỏe và ý kiến, khiếu nại của người bị giữ, người bị bắt và các nội dung quy định tại Điều 133 của Bộ luật này.
Biên bản được đọc cho người bị giữ, người bị bắt và người chứng kiến nghe. Người bị giữ, người bị bắt, người thi hành lệnh giữ, lệnh hoặc quyết định bắt và người chứng kiến cùng ký tên vào biên bản, nếu ai có ý kiến khác hoặc không đồng ý với nội dung biên bản thì có quyền ghi vào biên bản và ký tên.
Việc tạm giữ tài liệu, đồ vật của người bị giữ, người bị bắt phải được tiến hành theo quy định của Bộ luật này.
2. Khi giao, nhận người bị giữ, người bị bắt phải lập biên bản.
Ngoài nội dung quy định tại khoản 1 Điều này, biên bản giao nhận còn phải ghi rõ việc bàn giao biên bản lấy lời khai, tài liệu, đồ vật đã thu thập được, tình trạng sức khoẻ của người bị giữ, người bị bắt và những tình tiết xảy ra khi giao nhận.
Bất kỳ trường hợp nào khi giữ người khẩn cấp hoặc thi hành lệnh bắt đều bắt buộc phải lập biên bản. Biên bản này không chỉ là thủ tục hành chính mà còn là căn cứ pháp lý quan trọng thể hiện tính minh bạch, đúng quy trình trong hoạt động tố tụng. Biên bản cần nêu rõ thời gian, địa điểm, tình trạng sức khỏe, thái độ của người bị bắt, ý kiến khiếu nại (nếu có), các vật chứng bị tạm giữ… Khi có việc bàn giao giữa các cơ quan chức năng, như từ Công an xã lên Công an quận, cũng phải lập biên bản giao nhận riêng kèm đầy đủ hồ sơ, vật chứng và nội dung liên quan.
Tình huống giả định
Ngày 18/7/2025, tại phường An Nghiệp, tỉnh Cần Thơ, lực lượng Công an phát hiện ông Nguyễn Văn Dũng đang có hành vi đánh bạc tại một quán cà phê với nhiều tang vật là tiền mặt và dụng cụ cá cược. Do vụ việc xảy ra vào lúc gần nửa đêm, ông Dũng bị giữ người trong trường hợp khẩn cấp và được đưa về trụ sở Công an phường để làm rõ. Tại đây, cán bộ công an tiến hành lập biên bản bắt người, ghi đầy đủ thời gian, địa điểm bắt, hiện trạng sức khỏe và số tiền bị thu giữ tại hiện trường.
Đến sáng hôm sau, Công an phường bàn giao ông Dũng cùng toàn bộ tang vật, biên bản và lời khai ban đầu cho Công an thành phố. Việc bàn giao cũng được thực hiện thông qua biên bản giao nhận, trong đó ghi rõ cả nội dung liên quan đến tình trạng ông Dũng và ý kiến của ông tại thời điểm tiếp nhận. Các thủ tục này được thực hiện đúng theo quy định tại Điều 115 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Cơ quan chức năng có bắt buộc phải thông báo cho gia đình khi bắt người không?
Điều 116 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 116. Thông báo về việc giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bắt người
Sau khi giữ người, bắt người, người ra lệnh giữ người, lệnh hoặc quyết định bắt người phải thông báo ngay cho gia đình người bị giữ, bị bắt, chính quyền xã, phường, thị trấn nơi người đó cư trú hoặc cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc, học tập biết.
Trong thời hạn 24 giờ kể từ khi nhận người bị giữ, bị bắt, Cơ quan điều tra nhận người bị giữ, bị bắt phải thông báo cho gia đình người bị giữ, bị bắt, chính quyền xã, phường, thị trấn nơi người đó cư trú hoặc cơ quan, tổ chức nơi người đó làm việc, học tập biết; trường hợp người bị giữ, người bị bắt là công dân nước ngoài thì phải thông báo cho cơ quan ngoại giao của Việt Nam để thông báo cho cơ quan đại diện ngoại giao của nước có công dân bị giữ, bị bắt.
Nếu việc thông báo cản trở truy bắt đối tượng khác hoặc cản trở điều tra thì sau khi cản trở đó không còn, người ra lệnh giữ người, lệnh hoặc quyết định bắt người, Cơ quan điều tra nhận người bị giữ, người bị bắt phải thông báo ngay.
Sau khi giữ hoặc bắt người, cơ quan ra lệnh bắt hoặc cơ quan điều tra phải thông báo ngay cho gia đình người bị bắt, nơi cư trú hoặc nơi làm việc, học tập của họ. Trường hợp người bị bắt là người nước ngoài, cơ quan ngoại giao Việt Nam sẽ phối hợp để thông báo đến cơ quan đại diện của nước đó. Tuy nhiên, nếu việc thông báo có thể gây cản trở điều tra hoặc ảnh hưởng đến việc truy bắt tội phạm khác thì được phép trì hoãn, nhưng sau khi hết cản trở, vẫn phải thông báo ngay.
Tình huống giả định
Ngày 22/7/2025, tại phường Vinh Tân, tỉnh Nghệ An, ông Phạm Ngọc Cường bị bắt theo lệnh khởi tố vì liên quan đến vụ án lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Sau khi thi hành lệnh bắt, Cơ quan Cảnh sát điều tra đã thông báo ngay cho vợ ông Cường và gửi văn bản thông báo đến UBND phường Vinh Tân – nơi ông thường trú – theo đúng trình tự quy định. Trong thông báo ghi rõ lý do bắt giữ, thời gian bắt và thông tin cơ quan đang thụ lý vụ án.
Việc thông báo này giúp gia đình ông Cường chủ động nắm thông tin và đảm bảo quyền lợi pháp lý trong quá trình giải quyết vụ án. Nếu không thực hiện việc thông báo, cơ quan chức năng có thể bị xem xét trách nhiệm theo quy định của pháp luật.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Sau khi giữ hoặc bắt người, cơ quan chức năng bắt buộc phải lập biên bản đầy đủ và rõ ràng. Đồng thời, cơ quan chức năng phải thông báo cho gia đình hoặc cơ quan nơi người bị bắt đang sinh sống, làm việc, trừ khi có lý do hợp pháp để trì hoãn việc thông báo.
