Trong cuộc sống hiện đại, không ít người đã và đang tìm đến các app vay tiền online, vốn là một hình thức tín dụng đen để giải quyết nhu cầu tài chính cấp bách. Dù thủ tục vay vốn cực kỳ đơn giản, không cần chứng minh thu nhập hay tài sản, nhưng đi kèm đó là mức lãi suất “cắt cổ” mà nhiều người không thể lường trước. Khi lâm vào cảnh không trả nổi nợ, nhiều người bắt đầu nghĩ tới chuyện quỵt nợ. Tuy nhiên, dù tín dụng đen là hoạt động trái phép, việc cố tình quỵt nợ vẫn tiềm ẩn rủi ro pháp lý cho người vay.
1. Tín dụng đen là gì?
Căn cứ vào khoản 17 Điều 4 Luật Các tổ chức tín dụng 2024 quy định hiện nay có 03 loại nghiệp vụ của hoạt động ngân hàng bao gồm:
Luật Các tổ chức tín dụng 2024
Điều 4. Giải thích từ ngữ
...
10. Hoạt động ngân hàng là việc kinh doanh, cung ứng thường xuyên một hoặc một số nghiệp vụ sau đây:
a) Nhận tiền gửi;
b) Cấp tín dụng;
c) Cung ứng dịch vụ thanh toán qua tài khoản.
...
Tín dụng đen không được nhắc tới trong Luật Các tổ chức tín dụng 2024 và các văn bản liên quan vì đây là hoạt động cho vay nặng lãi trái phép, nằm ngoài hệ thống ngân hàng và các tổ chức tài chính hợp pháp.
Tín dụng đen là một thuật ngữ dùng để chỉ những hoạt động cho vay tiền không qua ngân hàng, không qua tổ chức tài chính được cấp phép mà chủ yếu diễn ra giữa cá nhân với cá nhân, hoặc qua các app, website, dịch vụ online chui. Những giao dịch này đặc trưng bởi thủ tục vay dễ dàng, nhanh chóng, không yêu cầu chứng minh thu nhập, tài sản, không cần hợp đồng công chứng hay giấy tờ ràng buộc chặt chẽ.
Tuy nhiên, rủi ro của tín dụng đen là rất lớn. Mức lãi suất thường cao gấp nhiều lần so với mức tối đa mà pháp luật cho phép, có thể lên tới 300 đến 400%/năm. Như vậy, các khoản vay tín dụng đen thường đã vi phạm quy định về lãi suất ngay từ đầu. Ngoài ra, người cho vay tín dụng đen thường áp dụng nhiều chiêu trò đòi nợ bất hợp pháp như đe dọa, chửi bới, đăng hình ảnh bôi nhọ, thậm chí hành hung để buộc người vay trả nợ.
Tình huống giả định
Anh Bình (26 tuổi, Hà Nội) cần gấp 10 triệu đồng để đóng học phí nhưng không đủ điều kiện vay ngân hàng. Nghe bạn bè chỉ, anh tải một app vay tiền online, nhập thông tin cá nhân, số tài khoản là được giải ngân ngay trong ngày. Tuy nhiên, sau khi trừ phí dịch vụ, anh chỉ nhận về hơn 8 triệu đồng, nhưng hợp đồng điện tử lại ghi nợ đủ 10 triệu đồng.
Đến hạn trả nợ, anh chưa xoay đủ tiền nên app bắt đầu tính lãi phạt, đẩy tổng số nợ lên hơn 15 triệu đồng. Nhân viên app liên tục gọi điện, nhắn tin đe dọa, gửi hình ảnh bôi nhọ anh cho người thân, bạn bè. Hoảng sợ, Bình trốn tránh, nhưng chỉ sau vài tuần, số nợ đã vượt 30 triệu đồng. Nhóm đòi nợ tìm đến tận nhà trọ, dán giấy bôi nhọ, thậm chí đe dọa hàng xóm, khiến anh phải bỏ đi nơi khác, lâm vào khủng hoảng tinh thần.
(Đây là tình huống giả định mang tính minh hoạ cho vấn đề pháp lý trên)
2. Quỵt nợ app tín dụng đen có vi phạm pháp luật không?
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 15 Nghị định 144/2021/NĐ-CP và Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015 như sau:
Điều 15. Vi phạm quy định về gây thiệt hại đến tài sản của tổ chức, cá nhân khác
1. Phạt tiền từ 2.000.000 đồng đến 3.000.000 đồng đối với một trong những hành vi sau đây:
...
d) Không trả lại tài sản cho người khác do vay, mượn, thuê tài sản của người khác hoặc nhận được tài sản của người khác bằng hình thức hợp đồng nhưng sử dụng tài sản đó vào mục đích bất hợp pháp dẫn đến không có khả năng trả lại tài sản;
...
Điều 174. Tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản
1. Người nào bằng thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản của người khác trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng hoặc dưới 2.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
a) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi chiếm đoạt tài sản mà còn vi phạm;
...
d) Tài sản là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại và gia đình họ; tài sản là kỷ vật, di vật, đồ thờ cúng có giá trị đặc biệt về mặt tinh thần đối với người bị hại.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:
a) Có tổ chức;
...
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
...
4. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân:
a) Chiếm đoạt tài sản trị giá 500.000.000 đồng trở lên;
b) Chiếm đoạt tài sản trị giá từ 200.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng nhưng thuộc một trong các trường hợp quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 1 Điều này;
...
5. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm hoặc tịch thu một phần hoặc toàn bộ tài sản.
Dù giao dịch vay tiền có sai phạm từ phía bên cho vay, nhưng nếu người vay đã nhận tiền, nghĩa vụ hoàn trả vẫn tồn tại dưới góc độ dân sự. Nếu người vay có điều kiện trả nợ nhưng cố tình trốn tránh, họ có thể bị xử phạt hành chính theo khoản 1 Điều 15 Nghị định 144/2021/NĐ-CP, với mức phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 2.000.000 đồng đến 3.000.000 đồng.
Nếu người vay ngay từ đầu đã gian dối, chẳng hạn như dùng thông tin giả, mượn tài khoản người khác để vay rồi bỏ trốn, có chủ đích không trả thì hành vi này có thể bị xem xét là tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015 quy định: người nào dùng thủ đoạn gian dối để chiếm đoạt tài sản của người khác trị giá từ 2 triệu đồng trở lên, hoặc dưới 2 triệu đồng nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính mà còn vi phạm, sẽ bị phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm; nếu chiếm đoạt số tiền lớn, có tổ chức, có tính chuyên nghiệp, mức phạt tù có thể lên tới 20 năm.
Tình huống giả định
Chị Hoa (32 tuổi, TP.HCM) đang kẹt tiền để trả nợ sinh hoạt, vô tình lướt mạng xã hội thấy nhiều người chia sẻ kinh nghiệm quỵt nợ app tín dụng đen, bảo rằng “app cho vay lãi cắt cổ, vi phạm luật, không cần trả”. Tin lời, chị Hoa mạnh dạn vay 20 triệu đồng qua một app online, nhận tiền nhanh chóng mà không lo nghĩ hậu quả.
Sau một tháng, app bắt đầu gọi điện đòi nợ, cộng thêm lãi phạt, nâng tổng số nợ lên 35 triệu đồng. Chị Hoa vẫn tin lời trên mạng, cố tình không trả, chặn hết số điện thoại, bỏ mặc mọi liên lạc. Không ngờ, phía app thu thập bằng chứng chị có khả năng chi trả mà cố tình quỵt nợ, gửi đơn tố cáo ra công an. Khi bị mời làm việc, chị Hoa mới biết hành vi của mình có thể bị xử phạt hành chính từ 300.000 – 500.000 đồng (theo khoản 1 Điều 15 Nghị định 144/2021/NĐ-CP); nếu chứng minh được chị ngay từ đầu có ý gian dối chiếm đoạt, chị còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, với mức phạt từ 6 tháng đến 3 năm tù (theo Điều 174 Bộ luật Hình sự 2015, sửa đổi 2017), thậm chí tới 20 năm nếu số tiền lớn, có tổ chức.
(Đây là tình huống giả định mang tính minh hoạ cho vấn đề pháp lý trên)
3. Kết luận
Tín dụng đen là hoạt động cho vay nặng lãi trái phép, tiềm ẩn nhiều rủi ro cả cho người vay lẫn người cho vay. Tuy nhiên, dù app tín dụng đen vi phạm pháp luật, người vay vẫn không được phép cố tình quỵt nợ. Nếu chỉ vì nghe theo lời xúi giục trên mạng, chủ động chiếm đoạt khoản tiền đã vay, người vay không chỉ bị xử phạt hành chính mà còn có thể bị truy cứu hình sự về tội lừa đảo chiếm đoạt tài sản, đối diện án tù từ 6 tháng đến 3 năm, thậm chí nặng hơn nếu số tiền lớn.
