Thủ tục đổi tên là một vấn đề pháp lý không quá hiếm gặp trong xã hội hiện đại, khi mà nhiều cá nhân gặp phải những tình huống cần phải thay đổi họ tên để phù hợp với các nhu cầu cá nhân hoặc các sự kiện đặc biệt trong cuộc đời như xác định lại giới tính, nhận lại tên cha mẹ đẻ hoặc tránh sự nhầm lẫn trong các giao dịch pháp lý. Bộ luật Dân sự 2015 và Luật Hộ tịch 2014 đã quy định rất rõ ràng các điều kiện và thủ tục để cá nhân có thể yêu cầu thay đổi họ tên.
1. Cá nhân có quyền thay đổi họ tên trên giấy tờ không?
Theo quy định tại Điều 26 Luật Hộ tịch 2014:
Điều 26. Phạm vi thay đổi hộ tịch
1. Thay đổi họ, chữ đệm và tên của cá nhân trong nội dung khai sinh đã đăng ký khi có căn cứ theo quy định của pháp luật dân sự.2. Thay đổi thông tin về cha, mẹ trong nội dung khai sinh đã đăng ký sau khi được nhận làm con nuôi theo quy định của Luật nuôi con nuôi.
Theo quy định tại Điều 27, Điều 28 Bộ luật Dân sự 2015:
Điều 27. Quyền thay đổi họ
1. Cá nhân có quyền yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền công nhận việc thay đổi họ trong trường hợp sau đây:
a) Thay đổi họ cho con đẻ từ họ của cha đẻ sang họ của mẹ đẻ hoặc ngược lại;b) Thay đổi họ cho con nuôi từ họ của cha đẻ hoặc mẹ đẻ sang họ của cha nuôi hoặc họ của mẹ nuôi theo yêu cầu của cha nuôi, mẹ nuôi;
c) Khi người con nuôi thôi làm con nuôi và người này hoặc cha đẻ, mẹ đẻ yêu cầu lấy lại họ cho người đó theo họ của cha đẻ hoặc mẹ đẻ;
d) Thay đổi họ cho con theo yêu cầu của cha đẻ, mẹ đẻ hoặc của con khi xác định cha, mẹ cho con;
đ) Thay đổi họ của người bị lưu lạc đã tìm ra nguồn gốc huyết thống của mình;
e) Thay đổi họ theo họ của vợ, họ của chồng trong quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài để phù hợp với pháp luật của nước mà vợ, chồng người nước ngoài là công dân hoặc lấy lại họ trước khi thay đổi;
g) Thay đổi họ của con khi cha, mẹ thay đổi họ;
h) Trường hợp khác do pháp luật về hộ tịch quy định.
2. Việc thay đổi họ cho người từ đủ chín tuổi trở lên phải có sự đồng ý của người đó.
3. Việc thay đổi họ của cá nhân không làm thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự được xác lập theo họ cũ.
...
Điều 28. Quyền thay đổi tên
1. Cá nhân có quyền yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền công nhận việc thay đổi tên trong trường hợp sau đây:
a) Theo yêu cầu của người có tên mà việc sử dụng tên đó gây nhầm lẫn, ảnh hưởng đến tình cảm gia đình, đến danh dự, quyền, lợi ích hợp pháp của người đó;b) Theo yêu cầu của cha nuôi, mẹ nuôi về việc thay đổi tên cho con nuôi hoặc khi người con nuôi thôi làm con nuôi và người này hoặc cha đẻ, mẹ đẻ yêu cầu lấy lại tên mà cha đẻ, mẹ đẻ đã đặt;
c) Theo yêu cầu của cha đẻ, mẹ đẻ hoặc người con khi xác định cha, mẹ cho con;
d) Thay đổi tên của người bị lưu lạc đã tìm ra nguồn gốc huyết thống của mình;
đ) Thay đổi tên của vợ, chồng trong quan hệ hôn nhân và gia đình có yếu tố nước ngoài để phù hợp với pháp luật của nước mà vợ, chồng người nước ngoài là công dân hoặc lấy lại tên trước khi thay đổi;
e) Thay đổi tên của người đã xác định lại giới tính, người đã chuyển đổi giới tính;
g) Trường hợp khác do pháp luật về hộ tịch quy định.
2. Việc thay đổi tên cho người từ đủ chín tuổi trở lên phải có sự đồng ý của người đó.
3. Việc thay đổi tên của cá nhân không làm thay đổi, chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự được xác lập theo tên cũ.
Một cá nhân có quyền thay đổi họ, chữ đệm và tên của mình theo các quy định của pháp luật. Việc thay đổi này có thể được thực hiện trong nhiều trường hợp khác nhau, đặc biệt là khi có căn cứ hợp pháp hoặc các yêu cầu chính đáng từ cá nhân hoặc các bên có liên quan.
Trong tất cả các trường hợp thay đổi họ và tên, đối với những người từ đủ chín tuổi trở lên, việc thay đổi phải có sự đồng ý của người đó. Tuy nhiên, việc thay đổi họ tên không làm thay đổi các quyền và nghĩa vụ dân sự đã được xác lập theo họ tên cũ, nghĩa là các hợp đồng, giao dịch hoặc quyền lợi trước đó vẫn có giá trị dù họ tên đã được thay đổi.
Tình huống giả định
Trần Thanh Bình, 15 tuổi, hiện đang sống tại TP. Đà Nẵng, là con nuôi của vợ chồng anh Nguyễn Minh Tuấn và chị Phạm Thị Lan. Khi Bình mới 5 tuổi, gia đình anh Tuấn nhận Bình làm con nuôi, sau đó thay đổi họ tên của cậu bé từ "Trần Thanh Bình" thành "Nguyễn Thanh Bình" để phù hợp với giấy tờ gia đình mới. Tuy nhiên, khi Bình trưởng thành, cậu bắt đầu có những câu hỏi về quá khứ và mối quan hệ thực sự với cha mẹ ruột.
Sau khi được biết mình là con nuôi, Bình bày tỏ nguyện vọng được quay lại sử dụng tên mà cha mẹ ruột đã đặt là "Trần Thanh Bình" để giữ lại phần nào dấu ấn về gia đình gốc. Thêm vào đó, cha mẹ nuôi cũng đồng ý và tôn trọng nguyện vọng của Bình, vì họ hiểu rằng việc này có ý nghĩa quan trọng đối với tâm lý và danh dự của con.
Vì vậy, vợ chồng anh Tuấn làm thủ tục yêu cầu cơ quan nhà nước thay đổi tên cho Bình về lại tên "Trần Thanh Bình" theo đúng yêu cầu của con nuôi. Sau khi hoàn tất hồ sơ và thủ tục pháp lý, cơ quan đăng ký hộ tịch đã tiếp nhận yêu cầu và xem xét tính hợp pháp. Việc thay đổi tên này được thực hiện theo quyền của cha mẹ nuôi, đồng thời tôn trọng nguyện vọng của Bình về việc khôi phục lại tên do cha mẹ đẻ đã đặt.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo).
2. Thủ tục thay đổi họ tên được thực hiện như thế nào?
Theo quy định tại Điều 28 Luật Hộ tịch 2014
Điều 28. Thủ tục đăng ký thay đổi, cải chính hộ tịch
1. Người yêu cầu đăng ký thay đổi, cải chính hộ tịch nộp tờ khai theo mẫu quy định và giấy tờ liên quan cho cơ quan đăng ký hộ tịch.2. Trong thời hạn 03 ngày làm việc kể từ ngày nhận đủ giấy tờ theo quy định tại khoản 1 Điều này, nếu thấy việc thay đổi, cải chính hộ tịch là có cơ sở, phù hợp với quy định của pháp luật dân sự và pháp luật có liên quan, công chức tư pháp - hộ tịch ghi vào Sổ hộ tịch, cùng người yêu cầu đăng ký thay đổi, cải chính hộ tịch ký vào Sổ hộ tịch và báo cáo Chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã cấp trích lục cho người yêu cầu.
Trường hợp thay đổi, cải chính hộ tịch liên quan đến Giấy khai sinh, Giấy chứng nhận kết hôn thì công chức tư pháp - hộ tịch ghi nội dung thay đổi, cải chính hộ tịch vào Giấy khai sinh, Giấy chứng nhận kết hôn.
Trường hợp cần phải xác minh thì thời hạn được kéo dài thêm không quá 03 ngày làm việc.
3. Trường hợp đăng ký thay đổi, cải chính hộ tịch không phải tại nơi đăng ký hộ tịch trước đây thì Ủy ban nhân dân cấp xã phải thông báo bằng văn bản kèm theo bản sao trích lục hộ tịch đến Ủy ban nhân dân nơi đăng ký hộ tịch trước đây để ghi vào Sổ hộ tịch.
Trường hợp nơi đăng ký hộ tịch trước đây là Cơ quan đại diện thì Ủy ban nhân dân cấp xã phải thông báo bằng văn bản kèm theo bản sao trích lục hộ tịch đến Bộ Ngoại giao để chuyển đến Cơ quan đại diện ghi vào Sổ hộ tịch.
Khi cá nhân yêu cầu thay đổi họ tên, họ phải nộp tờ khai và các giấy tờ chứng minh cần thiết, như giấy khai sinh, chứng minh nhân dân. Cơ quan đăng ký hộ tịch sẽ xử lý yêu cầu trong vòng 03 ngày làm việc, nếu việc thay đổi có cơ sở và hợp pháp, sẽ ghi vào Sổ hộ tịch và cấp trích lục cho người yêu cầu. Nếu thay đổi liên quan đến Giấy khai sinh hoặc Giấy chứng nhận kết hôn, công chức tư pháp sẽ ghi thay đổi trực tiếp vào các giấy tờ này. Trong trường hợp cần xác minh thêm, thời gian xử lý có thể kéo dài thêm 03 ngày.
Nếu yêu cầu thay đổi họ tên được thực hiện ở nơi khác với nơi đăng ký hộ tịch trước đây, cơ quan phải thông báo cho nơi đăng ký trước đây để ghi vào Sổ hộ tịch. Nếu đăng ký hộ tịch trước đây tại cơ quan đại diện, thông báo sẽ được gửi qua Bộ Ngoại giao để chuyển đến cơ quan đại diện ghi vào Sổ hộ tịch.
Tình huống giả định
Nguyễn Hoàng Minh, 30 tuổi, sống tại Hà Nội, là một người đã trải qua quá trình chuyển đổi giới tính từ nữ sang nam. Trước khi chuyển đổi giới tính, Minh tên là Nguyễn Thị Hoàng Minh và tất cả giấy tờ tùy thân, hồ sơ pháp lý đều ghi tên này. Sau khi hoàn thành quá trình chuyển đổi giới tính theo đúng quy định pháp luật và nhận được giấy chứng nhận chuyển đổi giới tính, Minh quyết định thay đổi tên để phản ánh đúng giới tính và bản sắc của mình.
Minh đến cơ quan đăng ký hộ tịch tại UBND quận Hoàn Kiếm để làm thủ tục thay đổi tên từ "Nguyễn Thị Hoàng Minh" thành "Nguyễn Hoàng Minh". Minh chuẩn bị đầy đủ các giấy tờ cần thiết, bao gồm giấy chứng nhận chuyển đổi giới tính, giấy khai sinh, chứng minh nhân dân cũ và các tài liệu liên quan khác. Sau khi nộp tờ khai và hồ sơ đầy đủ, Minh yêu cầu cơ quan đăng ký hộ tịch thực hiện thay đổi tên theo giới tính mới của mình.
Cơ quan đăng ký hộ tịch sẽ xử lý yêu cầu trong vòng 03 ngày làm việc kể từ khi nhận đủ hồ sơ hợp lệ. Nếu yêu cầu thay đổi tên có đủ căn cứ và phù hợp với quy định của pháp luật, công chức tư pháp - hộ tịch sẽ ghi vào Sổ hộ tịch và cấp trích lục hộ tịch cho Minh. Ngoài ra, việc thay đổi tên này sẽ được ghi vào các giấy tờ pháp lý khác của Minh như Giấy khai sinh và các tài liệu hành chính liên quan.
Trong trường hợp cần phải xác minh thêm thông tin, thời gian xử lý có thể kéo dài thêm không quá 03 ngày làm việc. Nếu yêu cầu thay đổi không được thực hiện tại nơi đăng ký hộ tịch trước đây, UBND cấp xã sẽ thông báo cho cơ quan đăng ký hộ tịch trước đây để ghi vào Sổ hộ tịch.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo).
Kết luận
Thay đổi tên là quyền của mỗi con người, nhưng cá nhân đó phải đáp ứng điều kiện được quy định tại Điều 27 (khi yêu cầu thay đổi họ) và Điều 28 (khi yêu cầu thay đổi tên) của Bộ luật Dân sự năm 2015, đồng thời phải có sự đồng ý của cha, mẹ người được yêu cầu thay đổi họ, thay đổi tên trong tờ khai. Đối với trường hợp người từ đủ 9 tuổi trở lên thì phải có sự đồng ý của người đó. Thủ tục thay đổi họ tên được thực hiện theo các quy định tại Điều 28 của Luật Hộ tịch 2014.
