Trong hoạt động điều tra vụ án hình sự, cơ quan tố tụng có thể áp dụng các biện pháp ngăn chặn việc tẩu tán tài sản, trong đó có phong tỏa tài khoản ngân hàng. Biện pháp này chỉ áp dụng với những trường hợp có căn cứ pháp lý rõ ràng nhằm bảo đảm thi hành án hoặc ngăn ngừa hậu quả xảy ra. Việc xác định đúng đối tượng bị phong tỏa tài khoản là cơ sở để không xâm phạm quyền tài sản của người vô tội.
Phong tỏa tài khoản trong tố tụng hình sự được áp dụng đối với những ai?
Khoản 1 Điều 129 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 129. Phong tỏa tài khoản
Phong tỏa tài khoản chỉ áp dụng đối với người bị buộc tội về tội mà Bộ luật hình sự quy định hình phạt tiền, bị tịch thu tài sản hoặc để bảo đảm bồi thường thiệt hại khi có căn cứ xác định người đó có tài khoản tại tổ chức tín dụng hoặc Kho bạc Nhà nước. Phong tỏa tài khoản cũng được áp dụng đối với tài khoản của người khác nếu có căn cứ cho rằng số tiền trong tài khoản đó liên quan đến hành vi phạm tội của người bị buộc tội.
...
Phong tỏa tài khoản là biện pháp cưỡng chế đặc biệt, chỉ được áp dụng khi người bị buộc tội có thể phải chịu trách nhiệm tài chính như phạt tiền, tịch thu tài sản hoặc bồi thường. Ngoài tài khoản của người bị buộc tội, cơ quan tố tụng còn có thể áp dụng biện pháp này đối với tài khoản của người khác nếu chứng minh được số tiền đó có liên quan đến hành vi phạm tội. Đây là điểm đặc biệt nhằm kiểm soát dòng tiền và ngăn chặn việc chuyển tài sản sang tên người thân để trốn tránh nghĩa vụ pháp lý.
Tình huống giả định
-
Nguyễn Thị Mai bị khởi tố vì lừa đảo hơn 1,2 tỷ đồng
Đầu năm 2025, Nguyễn Thị Mai (SN 1984, cư trú tại phường Suối Hoa, tỉnh Bắc Ninh) bị khởi tố về tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” theo Điều 174 Bộ luật Hình sự, do có hành vi gian dối nhằm chiếm đoạt của nhiều người số tiền hơn 1,2 tỷ đồng. Vụ việc nhanh chóng được Cơ quan Cảnh sát điều tra đưa vào diện theo dõi đặc biệt.
-
Tài khoản ngân hàng bị phong tỏa để ngăn chặn tẩu tán tài sản
Trong quá trình điều tra, công an phát hiện tài khoản cá nhân của Mai tại một ngân hàng thương mại đang có số dư gần 500 triệu đồng. Ngoài ra, chồng của Mai cũng có một tài khoản khác có dấu hiệu liên quan vì từng nhận tiền từ bị hại ngay sau thời điểm xảy ra vụ việc.
-
Cơ quan điều tra xử lý khẩn cấp nhằm bảo vệ quyền lợi bị hại
Trước nguy cơ tẩu tán tài sản qua các tài khoản ngân hàng, Cơ quan Cảnh sát điều tra đã đề nghị Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Bắc Ninh phê chuẩn lệnh phong tỏa cả hai tài khoản. Việc phong tỏa được tiến hành theo đúng quy định, giới hạn trong phạm vi số tiền có liên quan và được thông báo đầy đủ đến tổ chức tín dụng liên quan.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Việc phong tỏa tài khoản trong tố tụng hình sự cần tuân theo nguyên tắc nào?
Khoản 3 Điều 129 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 129. Phong tỏa tài khoản
...
3. Chỉ phong tỏa số tiền trong tài khoản tương ứng với mức có thể bị phạt tiền, bị tịch thu tài sản hoặc bồi thường thiệt hại. Người được giao thực hiện lệnh phong tỏa, quản lý tài khoản bị phong tỏa mà giải tỏa việc phong tỏa tài khoản thì phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật hình sự.
...
Nguyên tắc quan trọng nhất trong việc phong tỏa tài khoản là giới hạn trong phạm vi giá trị tương ứng với mức phạt tiền, tài sản bị tịch thu hoặc bồi thường thiệt hại. Việc phong tỏa toàn bộ tài khoản hoặc vượt quá giá trị có thể dẫn đến vi phạm quyền sở hữu tài sản hợp pháp. Đồng thời, người được giao thực hiện hoặc quản lý tài khoản bị phong tỏa có nghĩa vụ tuân thủ đúng nội dung quyết định phong tỏa. Nếu tự ý giải tỏa, họ có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Điều này nhằm bảo đảm tính nghiêm minh trong tố tụng và ngăn chặn tiêu cực trong thi hành biện pháp cưỡng chế.
Tình huống giả định
-
Trần Văn Khoa bị khởi tố vì hành vi tham ô khi là kế toán trưởng
Cuối quý I năm 2025, Trần Văn Khoa (SN 1980, cư trú tại phường Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh) bị khởi tố về tội “Tham ô tài sản” theo Điều 353 Bộ luật Hình sự. Khoa bị cáo buộc lợi dụng chức vụ kế toán trưởng tại một công ty nhà nước để chiếm đoạt 900 triệu đồng từ nguồn ngân sách nội bộ thông qua thủ đoạn hợp thức hóa chứng từ kế toán.
-
Tài khoản ngân hàng cá nhân bị phong tỏa khẩn cấp
Sau quá trình điều tra, cơ quan chức năng phát hiện phần lớn số tiền chiếm đoạt đã được Khoa chuyển vào tài khoản cá nhân tại một ngân hàng thương mại cổ phần. Khi xác minh số dư tài khoản còn hơn 850 triệu đồng, Cơ quan Cảnh sát điều tra đã ban hành quyết định phong tỏa số tiền tương ứng.
-
Ngân hàng bị yêu cầu phối hợp chặt chẽ, đảm bảo không thất thoát
Nhằm ngăn chặn việc giải tỏa trái phép, cán bộ ngân hàng được giao quản lý tài khoản này cũng buộc phải ký cam kết không được thực hiện bất kỳ giao dịch nào khi chưa có chỉ đạo chính thức từ cơ quan có thẩm quyền. Việc xử lý tài sản được thực hiện đúng quy định, tuân thủ nguyên tắc ngăn ngừa thất thoát tài sản Nhà nước.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Phong tỏa tài khoản là biện pháp cưỡng chế quan trọng nhằm đảm bảo thi hành nghĩa vụ tài chính trong tố tụng hình sự. Biện pháp này chỉ áp dụng khi người bị buộc tội có tài khoản liên quan đến hành vi phạm tội hoặc nghĩa vụ bồi thường, phạt tiền, tịch thu tài sản. Việc phong tỏa cần tuân thủ nguyên tắc giới hạn đúng giá trị và yêu cầu trách nhiệm chặt chẽ với người thi hành.
