Nhận biết giọng nói là biện pháp điều tra được áp dụng trong các vụ án khi cần xác định danh tính qua lời nói, đặc biệt trong trường hợp không thể nhận diện bằng hình ảnh. Việc này cần được thực hiện đúng trình tự, có sự giám sát chặt chẽ của kiểm sát viên để bảo đảm kết quả nhận biết có giá trị pháp lý. Pháp luật quy định cụ thể về cách tiến hành cũng như những người phải có mặt trong hoạt động nhận biết giọng nói.
1. Nhận biết giọng nói được quy định thế nào?
Khoản 1 Điều 191 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 191. Nhận biết giọng nói
Khi cần thiết, Điều tra viên có thể cho bị hại, người làm chứng hoặc người bị bắt, bị tạm giữ, bị can nhận biết giọng nói.
Số giọng nói được đưa ra để nhận biết ít nhất phải là ba và phải có âm sắc, âm lượng tương tự nhau.
Trước khi tiến hành nhận biết giọng nói, Điều tra viên phải thông báo cho Viện kiểm sát cùng cấp để cử Kiểm sát viên kiểm sát việc nhận biết giọng nói. Kiểm sát viên phải có mặt để kiểm sát việc nhận biết giọng nói. Nếu Kiểm sát viên vắng mặt thì ghi rõ vào biên bản nhận biết giọng nói.
...
Việc nhận biết giọng nói thường được áp dụng khi bị hại hoặc người làm chứng có thể nhớ và phân biệt được đặc điểm giọng nói của người nghi vấn. Để bảo đảm tính khách quan, giọng nói được đưa ra phải có đặc điểm tương đồng về âm sắc và âm lượng, và số lượng ít nhất là ba để tránh việc người nhận biết bị dẫn dắt.
Hoạt động này phải được thực hiện dưới sự giám sát của kiểm sát viên, tương tự như các hoạt động nhận dạng, nhận biết khác trong điều tra hình sự. Nếu kiểm sát viên không thể có mặt thì lý do vắng mặt phải được ghi rõ trong biên bản, nhằm minh bạch hóa quá trình làm việc và bảo đảm kết quả thu được là hợp pháp.
Tình huống giả định
-
Trịnh Quang Huy nhận dạng giọng nói nghi phạm trong vụ tống tiền tại Khánh Hòa
Trịnh Quang Huy (SN 1989), nhân viên ngân hàng làm việc tại phường Lộc Thọ, tỉnh Khánh Hòa, là nạn nhân trong một vụ án “Tống tiền” có yếu tố đe dọa qua điện thoại. Dù không nhìn thấy mặt đối tượng, Huy khẳng định nhớ rõ giọng nói đặc trưng của người gọi điện đe dọa mình.
-
Cơ quan điều tra tổ chức nhận dạng giọng nói, kiểm sát viên giám sát buổi làm việc
Cơ quan Cảnh sát điều tra đã trích xuất các đoạn ghi âm giọng nói từ ba nghi phạm có đặc điểm âm thanh tương tự nhau và tổ chức buổi nhận biết giọng nói theo đúng quy định. Kiểm sát viên Lê Minh Phú được phân công giám sát toàn bộ buổi làm việc, bảo đảm các đoạn ghi âm được phát lần lượt, có chất lượng âm thanh tương đương, không có dấu hiệu dàn dựng hay gợi ý.
-
Biên bản nhận dạng được lập đúng quy trình, có giá trị chứng cứ trong hồ sơ vụ án
Sau khi nghe các đoạn ghi âm, anh Huy xác nhận giọng nói của một trong ba người là người đã gọi điện đe dọa mình trước đó. Tất cả diễn biến buổi làm việc được ghi chép đầy đủ trong biên bản nhận dạng giọng nói, có chữ ký xác nhận của người nhận biết và kiểm sát viên. Nhờ tuân thủ đúng trình tự và kỹ thuật tố tụng, kết quả nhận dạng này được đưa vào hồ sơ làm một trong những chứng cứ hỗ trợ xác định nghi phạm chính trong vụ án.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Những ai phải tham gia nhận biết giọng nói?
Khoản 2 Điều 191 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 191. Nhận biết giọng nói
...
2. Những người sau đây phải tham gia việc nhận biết giọng nói:a) Giám định viên về âm thanh;
b) Người được yêu cầu nhận biết giọng nói;
c) Người được đưa ra để nhận biết giọng nói, trừ trường hợp việc nhận biết giọng nói được thực hiện qua phương tiện ghi âm;
d) Người chứng kiến....
Việc nhận biết giọng nói có giá trị chứng cứ chỉ khi được thực hiện với đầy đủ các thành phần tham gia theo đúng quy định. Giám định viên về âm thanh là người có chuyên môn, chịu trách nhiệm về mặt kỹ thuật và đánh giá chất lượng âm thanh trong buổi làm việc. Người được yêu cầu nhận biết là người trực tiếp nhận dạng giọng nói, có thể là bị hại, người làm chứng hoặc bị can.
Nếu hoạt động nhận biết được thực hiện trực tiếp (không qua ghi âm), thì người được đưa ra để nhận biết cũng phải có mặt. Ngoài ra, người chứng kiến đóng vai trò giám sát, bảo đảm quy trình diễn ra công khai, minh bạch và đúng pháp luật.
Tình huống giả định
-
Bị hại nhận dạng giọng nói nghi phạm lừa đảo qua điện thoại tại TP. Hồ Chí Minh
Trong vụ án “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” xảy ra tại phường Tân Định, TP. Hồ Chí Minh, bị hại là bà Nguyễn Thị Thơm (SN 1965) cho biết mình có thể nhận ra giọng nói của đối tượng từng giả danh nhân viên ngân hàng để gọi điện, chiếm đoạt tiền qua hình thức lừa đảo tinh vi.
-
Buổi nhận dạng giọng nói có đầy đủ thành phần, được giám sát chặt chẽ
Cơ quan Cảnh sát điều tra tổ chức buổi nhận biết giọng nói với sự tham gia của giám định viên âm thanh nhằm đảm bảo chất lượng bản ghi và quy trình kỹ thuật, một cán bộ tổ dân phố làm người chứng kiến, và ba đoạn ghi âm từ các nghi phạm có đặc điểm giọng nói tương đồng. Kiểm sát viên được phân công cũng có mặt trực tiếp để giám sát toàn bộ buổi làm việc.
-
Bị hại xác định được giọng nói nghi phạm, biên bản được lập đúng quy định
Bà Thơm được nghe từng đoạn ghi âm riêng biệt trong một phòng kín, dưới sự chứng kiến của giám định viên và kiểm sát viên. Sau khi nghe hết các đoạn ghi âm, bà xác định chính xác một trong ba giọng nói là của người đã gọi điện lừa đảo mình. Quá trình làm việc được lập biên bản đầy đủ, có chữ ký của bị hại, điều tra viên, kiểm sát viên, giám định viên và người chứng kiến. Kết quả nhận dạng được sử dụng làm chứng cứ quan trọng trong quá trình điều tra và truy tố.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Nhận biết giọng nói là biện pháp điều tra được thực hiện trong những vụ án không thể xác định danh tính bằng hình ảnh. Khi cần tiến hành, điều tra viên phải tổ chức đúng quy trình, có kiểm sát viên giám sát và ít nhất ba giọng nói có đặc điểm tương tự nhau. Những người bắt buộc tham gia gồm giám định viên âm thanh, người được yêu cầu nhận biết, người được đưa ra nhận biết (nếu có), và người chứng kiến.
