Khi tham gia vào quỹ đầu tư chứng khoán, nhà đầu tư góp vốn với kỳ vọng thu được lợi nhuận từ các hoạt động đầu tư được thực hiện bởi công ty quản lý quỹ. Tuy không trực tiếp điều hành hoạt động đầu tư, nhưng nhà đầu tư vẫn có quyền đối với tài sản và lợi ích phát sinh từ quỹ theo quy định pháp luật.
Nhà đầu tư tham gia vào quỹ đầu tư chứng khoán có những quyền gì?
Khoản 1 Điều 101 Luật Chứng khoán 2019 quy định như sau:
Điều 101. Quyền và nghĩa vụ của nhà đầu tư tham gia vào quỹ đầu tư chứng khoán
1. Nhà đầu tư có các quyền sau đây:
a) Hưởng lợi từ hoạt động đầu tư của quỹ đầu tư chứng khoán tương ứng với tỷ lệ vốn góp;
b) Hưởng các lợi ích và tài sản được chia hợp pháp từ việc thanh lý tài sản quỹ đầu tư chứng khoán;
c) Yêu cầu công ty quản lý quỹ đầu tư chứng khoán mua lại chứng chỉ quỹ mở;
d) Khởi kiện công ty quản lý quỹ đầu tư chứng khoán, ngân hàng giám sát hoặc tổ chức liên quan nếu tổ chức này vi phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình;
đ) Thực hiện quyền của mình thông qua Đại hội nhà đầu tư;
e) Chuyển nhượng chứng chỉ quỹ theo quy định tại Điều lệ quỹ đầu tư chứng khoán;
g) Quyền khác theo quy định của pháp luật và Điều lệ quỹ đầu tư chứng khoán....
Như vậy, khi tham gia vào quỹ đầu tư chứng khoán, nhà đầu tư không chỉ có quyền được phân chia lợi nhuận theo tỷ lệ góp vốn mà còn có quyền thực hiện các hành động pháp lý nếu bị xâm phạm quyền lợi. Nhà đầu tư cũng được quyền rút vốn thông qua cơ chế yêu cầu mua lại chứng chỉ quỹ mở hoặc chuyển nhượng chứng chỉ theo quy định. Ngoài ra, các quyết định quan trọng của quỹ sẽ được thông qua tại Đại hội nhà đầu tư, nơi mà mỗi nhà đầu tư có quyền biểu quyết tương ứng với tỷ lệ vốn góp của mình.
Tình huống giả định
Chị Vũ Thị Kim Oanh đầu tư 500 triệu đồng vào một quỹ đầu tư chứng khoán dạng quỹ mở do Công ty Quản lý quỹ An Phát điều hành. Trong quá trình hoạt động, công ty này thực hiện một số quyết định đầu tư mạo hiểm khiến giá trị tài sản ròng (NAV) của quỹ giảm mạnh. Đồng thời, công ty cũng chậm công bố báo cáo tài chính định kỳ và không tổ chức Đại hội nhà đầu tư theo quy định.
Chị Oanh làm đơn kiến nghị yêu cầu mua lại chứng chỉ quỹ và gửi văn bản tố cáo lên cơ quan chức năng. Trường hợp này hoàn toàn phù hợp với quyền được quy định tại khoản 1 Điều 101 Luật Chứng khoán 2019, theo đó chị có quyền yêu cầu mua lại chứng chỉ quỹ và khởi kiện nếu thấy quyền lợi bị xâm phạm.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Tài sản của quỹ đầu tư chứng khoán có phải là tài sản của công ty quản lý quỹ không?
Khoản 3 Điều 3 Thông tư 98/2020/TT-BTC quy định như sau:
Điều 3. Quy định chung về quỹ đầu tư chứng khoán, công ty đầu tư chứng khoán
...3. Tài sản của quỹ đầu tư chứng khoán, công ty đầu tư chứng khoán thuộc sở hữu của các nhà đầu tư, cổ đông tương ứng với tỷ lệ vốn góp, không phải là tài sản của công ty quản lý quỹ, ngân hàng giám sát hoặc ngân hàng lưu ký. Công ty quản lý quỹ chỉ được sử dụng tài sản của quỹ... để thanh toán các nghĩa vụ của quỹ... không được sử dụng để thanh toán hoặc bảo lãnh các nghĩa vụ tài chính của công ty quản lý quỹ... hoặc bất kỳ tổ chức, cá nhân nào khác dưới mọi hình thức.
...
Theo quy định này, mặc dù công ty quản lý quỹ là đơn vị điều hành hoạt động đầu tư và giao dịch của quỹ, nhưng tài sản của quỹ hoàn toàn thuộc quyền sở hữu của các nhà đầu tư. Công ty quản lý quỹ chỉ có vai trò đại diện quản lý, không được sử dụng tài sản quỹ cho bất kỳ mục đích cá nhân hoặc mục tiêu tài chính khác ngoài phạm vi của quỹ. Điều này nhằm đảm bảo tính minh bạch, độc lập giữa tài sản của quỹ và tài sản của các bên trung gian như công ty quản lý quỹ, ngân hàng giám sát hay ngân hàng lưu ký.
Tình huống giả định
Công ty quản lý quỹ Hoàng Gia đang điều hành một quỹ đầu tư cổ phiếu trị giá 200 tỷ đồng với hơn 1.000 nhà đầu tư. Trong giai đoạn khó khăn về dòng tiền, công ty muốn sử dụng một phần tiền từ quỹ để trả nợ cho khoản vay nội bộ. Tuy nhiên, ngân hàng giám sát đã phát hiện và ngăn chặn kịp thời hành vi này.
Theo quy định tại khoản 3 Điều 3 Thông tư 98/2020/TT-BTC, tài sản của quỹ không phải là tài sản của công ty quản lý quỹ nên việc sử dụng vào mục đích riêng là vi phạm nghiêm trọng và có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm nếu gây thiệt hại cho nhà đầu tư.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Nhà đầu tư khi tham gia vào quỹ đầu tư chứng khoán có quyền hưởng lợi từ hoạt động đầu tư, yêu cầu mua lại chứng chỉ quỹ, chuyển nhượng, khởi kiện và tham gia quyết định thông qua Đại hội nhà đầu tư. Bên cạnh đó, tài sản của quỹ đầu tư chứng khoán thuộc quyền sở hữu của nhà đầu tư theo tỷ lệ vốn góp và không phải là tài sản của công ty quản lý quỹ hay bất kỳ tổ chức trung gian nào.
