Công bố thông tin là một trong những trụ cột bảo đảm tính minh bạch và công bằng trên thị trường chứng khoán. Trong môi trường đầu tư hiện đại, chất lượng thông tin ảnh hưởng trực tiếp đến niềm tin và quyết định của nhà đầu tư. Vì vậy, việc cung cấp thông tin sai lệch không chỉ vi phạm nghĩa vụ pháp lý mà còn tiềm ẩn nhiều hệ quả pháp lý nghiêm trọng cho cả cá nhân và tổ chức.
1. Khi nào xử phạt hành chính đối với hành vi công bố thông tin sai lệch?
Căn cứ vào khoản 5 Điều 42 Nghị định 156/2020/NĐ-CP quy định cụ thể như sau:
Điều 42. Vi phạm quy định về công bố thông tin
...
5. Phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng đối với hành vi tạo dựng thông tin sai sự thật hoặc công bố thông tin sai lệch hoặc che giấu thông tin trong hoạt động chứng khoán.
6. Biện pháp khắc phục hậu quả:
Buộc huỷ bỏ thông tin hoặc cải chính thông tin đối với hành vi vi phạm quy định tại khoản 5 Điều này.
Trong pháp luật chứng khoán Việt Nam, việc công bố thông tin trung thực, đầy đủ và đúng thời hạn là nghĩa vụ bắt buộc đối với tổ chức niêm yết và công ty đại chúng. Tuy nhiên, trên thực tế vẫn xảy ra tình trạng doanh nghiệp cố tình công bố thông tin sai lệch, che giấu dữ liệu quan trọng hoặc đưa ra những dự báo kinh doanh không đúng thực tế nhằm thu hút đầu tư, nâng giá cổ phiếu hoặc tạo lợi thế khi huy động vốn.
Những hành vi như chỉnh sửa báo cáo tài chính, làm mờ rủi ro, hoặc cố tình bỏ qua những thông tin bất lợi có thể gây thiệt hại đáng kể cho nhà đầu tư và ảnh hưởng xấu đến thị trường. Đây là các vi phạm nghiêm trọng, có thể bị xử lý theo quy định pháp luật. Cụ thể là theo khoản 5 Điều 42 Nghị định 156/2020/NĐ-CP, sửa đổi bởi Nghị định 128/2021/NĐ-CP, mức phạt đối với hành vi công bố thông tin sai lệch có thể từ 100 triệu đồng đến 200 triệu đồng, tùy tính chất và mức độ vi phạm. Người vi phạm còn có thể bị buộc cải chính thông tin hoặc thu hồi văn bản công bố sai lệch.
Tình huống giả định:
Công ty Cổ phần Xây dựng Minh Khôi (mã CK: MKH) niêm yết tại HNX từ năm 2019, với vốn điều lệ 300 tỷ đồng. Quý IV năm 2023, do ảnh hưởng từ giá nguyên vật liệu và chậm giải ngân dự án công, doanh thu và lợi nhuận sau thuế của công ty sụt giảm mạnh. Trước lo ngại phản ứng tiêu cực từ thị trường, Tổng Giám đốc Trần Lâm chỉ đạo công bố một thông cáo báo chí với nội dung “làm đẹp” kết quả kinh doanh.
Ngày 18/01/2024, Minh Khôi thông báo rằng tình hình tài chính ổn định, lợi nhuận tăng 5%, triển vọng tích cực. Trong khi đó, báo cáo chưa kiểm toán cùng thời điểm cho thấy doanh thu quý IV giảm trên 30% và lợi nhuận sau thuế giảm gần 80%. Thông tin sai lệch được gửi đến HNX, đăng trên website công ty và lan truyền qua truyền thông, khiến cổ phiếu MKH tăng trong 3 phiên. Sau khi công bố báo cáo kiểm toán vào tháng 3/2024, giá cổ phiếu lao dốc do kết quả trái ngược hoàn toàn. Một số nhà đầu tư đã gửi đơn khiếu nại lên Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN).
Sau kiểm tra, UBCKNN xác định Minh Khôi đã công bố thông tin sai lệch, vi phạm khoản 5 Điều 42 Nghị định 156/2020/NĐ-CP (sửa đổi bởi Nghị định 128/2021/NĐ-CP). Công ty bị xử phạt hành chính 160 triệu đồng, buộc đăng tải đính chính và gửi giải trình tới cơ quan chức năng và cổ đông. Vụ việc là minh chứng rõ ràng cho rủi ro pháp lý khi doanh nghiệp cố tình làm sai lệch thông tin tài chính.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
2. Truy cứu trách nhiệm hình sự khi công bố thông tin sai lệch
Căn cứ vào Điều 209 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017) quy định cụ thể như sau:
Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017)
Điều 209. Tội cố ý công bố thông tin sai lệch hoặc che giấu thông tin trong hoạt động chứng khoán
1. Người nào cố ý công bố thông tin sai lệch hoặc che giấu thông tin trong hoạt động chào bán, niêm yết, giao dịch, hoạt động kinh doanh chứng khoán, tổ chức thị trường, đăng ký, lưu ký, bù trừ hoặc thanh toán chứng khoán thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm:
a) Gây thiệt hại cho nhà đầu tư từ 1.000.000.000 đồng đến dưới 3.000.000.000 đồng;b) Thu lợi bất chính từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng;
c) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi công bố thông tin sai lệch hoặc che giấu thông tin trong hoạt động chứng khoán mà còn vi phạm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 2.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 01 năm đến 05 năm:
a) Có tổ chức;b) Thu lợi bất chính 1.000.000.000 đồng trở lên;
c) Gây thiệt hại cho nhà đầu tư 3.000.000.000 đồng trở lên;
d) Tái phạm nguy hiểm.
3. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 200.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
4. Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại Điều này, thì bị phạt như sau:
a) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 1 Điều này, thì bị phạt tiền từ 500.000.000 đồng đến 2.000.000.000 đồng;
b) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này, thì bị phạt tiền từ 2.000.000.000 đồng đến 5.000.000.000 đồng;
c) Pháp nhân thương mại còn có thể bị cấm kinh doanh, hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.
Theo quy định trên, người thực hiện hành vi công bố thông tin sai lệch hoặc che giấu thông tin trong hoạt động chứng khoán mà gây thiệt hại từ 1 tỷ đồng trở lên cho nhà đầu tư, hoặc thu lợi bất chính từ 500 triệu đồng trở lên, sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Mức hình phạt có thể là phạt tiền, cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù đến 2 năm. Trường hợp có tình tiết tăng nặng như phạm tội có tổ chức, gây thiệt hại từ 3 tỷ đồng hoặc thu lợi bất chính từ 1 tỷ đồng trở lên, hình phạt có thể lên tới 5 năm tù.
Ngoài ra, người phạm tội còn có thể bị cấm hành nghề hoặc đảm nhiệm chức vụ liên quan đến chứng khoán từ 1 đến 5 năm nhằm bảo vệ sự minh bạch của thị trường và ngăn ngừa hành vi tái phạm. Thêm vào đó, không chỉ cá nhân, pháp nhân thương mại cũng có thể bị xử lý hình sự nếu có hành vi tương tự, với mức phạt tiền lên đến 5 tỷ đồng, đình chỉ hoạt động có thời hạn hoặc vĩnh viễn.
Tình huống giả định
Công ty Cổ phần Kỹ thuật Phúc An (mã CK: PAC), niêm yết tại HOSE từ năm 2020, gặp khó khăn tài chính nghiêm trọng sau đại dịch, khiến cổ phiếu mất hơn 40% giá trị trong nửa đầu năm 2024. Trước áp lực từ cổ đông và kế hoạch phát hành cổ phiếu riêng lẻ, ban lãnh đạo – do ông Trần Đình Lâm làm Tổng Giám đốc – đã chỉ đạo điều chỉnh báo cáo tài chính quý III để cải thiện hình ảnh doanh nghiệp.
Báo cáo công bố tháng 10/2024 cho thấy lợi nhuận sau thuế tăng gần gấp đôi, đạt 130 tỷ đồng. Tuy nhiên, số liệu được hợp thức hóa bằng cách ghi nhận doanh thu chưa thực hiện và nâng khống giá trị hàng tồn kho. Sau công bố, cổ phiếu PAC tăng trần 5 phiên liên tiếp, thu hút dòng tiền lớn và khiến nhiều nhà đầu tư nhỏ lẻ mua vào. Một phần cổ phiếu đã được ban lãnh đạo bán ra, thu về hơn 600 triệu đồng thông qua tài khoản người thân.
Đến cuối năm, qua kiểm tra định kỳ, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước phối hợp cùng HOSE phát hiện hàng loạt sai phạm, trong đó có việc ghi nhận doanh thu từ hợp đồng chưa ký, giao dịch nội bộ giả để "thổi" hàng tồn. Hơn 600 nhà đầu tư bị ảnh hưởng, với thiệt hại ước tính trên 1,5 tỷ đồng. Vụ việc được chuyển sang Cơ quan Cảnh sát điều tra Bộ Công an.
Ông Trần Đình Lâm và Giám đốc tài chính bị khởi tố theo “Điều 209 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017)”. Công ty Phúc An – với tư cách pháp nhân – bị xử phạt 3 tỷ đồng, đình chỉ quyền phát hành cổ phiếu trong 2 năm, và buộc bồi thường theo “Điều 33 và 35 Bộ luật Hình sự”.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
Kết Luận
Công bố thông tin sai lệch trên sàn chứng khoán không chỉ là hành vi vi phạm nghĩa vụ công bố của doanh nghiệp, mà còn là hành vi xâm phạm trực tiếp đến quyền lợi nhà đầu tư và trật tự thị trường tài chính. Pháp luật hiện hành đã thiết lập hệ thống chế tài đầy đủ từ hành chính đến hình sự nhằm xử lý nghiêm khắc các hành vi vi phạm, qua đó bảo vệ tính minh bạch, công bằng và niềm tin vào thị trường.
