Trong một số trường hợp, người phạm tội có thể được xem xét giảm nhẹ trách nhiệm hình sự nếu hành vi xuất phát từ sự lạc hậu về nhận thức. Trường hợp vận chuyển bình xịt hơi cay trái phép qua biên giới do lạc hậu có thể được áp dụng tình tiết giảm nhẹ. Bên cạnh đó, thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự sẽ được tính từ thời điểm thực hiện hành vi vi phạm.
Người vận chuyển bình xịt hơi cay phạm tội do lạc hậu có được giảm nhẹ trách nhiệm hình sự không?
Khoản 1 Điều 51 Bộ luật Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 51. Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự
Các tình tiết sau đây là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự:
...
m) Phạm tội do lạc hậu;
...
Theo quy định trên, người thực hiện hành vi phạm tội có thể được giảm nhẹ nếu lý do phạm tội xuất phát từ sự lạc hậu tức là vì điều kiện sống, văn hóa hoặc nhận thức pháp lý hạn chế, khiến họ không hiểu rõ bản chất và mức độ nguy hiểm của hành vi. Trường hợp vận chuyển bình xịt hơi cay – một loại công cụ hỗ trợ bị quản lý chặt chẽ, nếu người thực hiện đến từ vùng sâu vùng xa, không được tiếp cận thông tin pháp luật đầy đủ và không cố ý vi phạm, thì đây có thể được xem là tình tiết để giảm nhẹ hình phạt khi xét xử.
Tình huống giả định
Anh Giàng Mí Páo, sống tại một bản vùng cao ở tỉnh Lai Châu, được người lạ thuê vận chuyển một thùng hàng đến khu vực cửa khẩu với tiền công là 300.000 đồng. Do hoàn cảnh khó khăn, Páo nhận lời mà không biết bên trong là gì. Khi đến chốt kiểm tra, lực lượng chức năng phát hiện trong thùng có hơn 20 bình xịt hơi cay nhập lậu. Anh Páo lập tức bị tạm giữ và khởi tố vì hành vi vận chuyển công cụ hỗ trợ trái phép qua biên giới.
Trong quá trình điều tra, cơ quan công an xác định anh Páo là người không biết chữ, chưa từng được phổ biến pháp luật, sống tại địa bàn thiếu thông tin, không có ý định phạm tội mà chỉ muốn kiếm tiền công. Căn cứ vào hoàn cảnh thực tế, cơ quan tố tụng đã đề nghị áp dụng điểm m khoản 1 Điều 51 Bộ luật Hình sự 2015 để xem xét giảm nhẹ hình phạt cho anh Páo vì hành vi phạm tội bắt nguồn từ sự lạc hậu.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Thời điểm bắt đầu tính thời hiệu truy cứu khi vận chuyển bình xịt hơi cay là khi nào?
Khoản 3 Điều 27 Bộ luật Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 27. Thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự
...
3. Thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự được tính từ ngày tội phạm được thực hiện. Nếu trong thời hạn quy định tại khoản 2 Điều này, người phạm tội lại thực hiện hành vi phạm tội mới mà Bộ luật này quy định mức cao nhất của khung hình phạt đối với tội ấy trên 01 năm tù, thì thời hiệu đối với tội cũ được tính lại kể từ ngày thực hiện hành vi phạm tội mới.
Nếu trong thời hạn quy định tại khoản 2 Điều này, người phạm tội cố tình trốn tránh và đã có quyết định truy nã, thì thời hiệu tính lại kể từ khi người đó ra đầu thú hoặc bị bắt giữ....
Theo quy định này, thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi vận chuyển bình xịt hơi cay trái phép sẽ bắt đầu tính từ thời điểm người đó thực hiện hành vi phạm tội. Trường hợp người phạm tội bỏ trốn hoặc tiếp tục thực hiện hành vi phạm tội mới có khung hình phạt cao hơn 1 năm tù, thời hiệu sẽ được tính lại từ thời điểm có hành vi mới hoặc khi người đó bị bắt giữ. Điều này nhằm đảm bảo tính công bằng, ngăn chặn việc lợi dụng thời gian để trốn tránh trách nhiệm pháp lý.
Tình huống giả định
Tháng 6/2018, ông Nguyễn Văn Lực bị phát hiện vận chuyển lô hàng gồm 15 bình xịt hơi cay từ biên giới Campuchia về Tây Ninh. Trong lúc được tại ngoại để điều tra, ông Lực đã bỏ trốn khỏi địa phương và bị cơ quan công an phát lệnh truy nã vào tháng 9/2018. Gần 7 năm sau, đến tháng 4/2025, ông Lực ra đầu thú tại trụ sở công an tỉnh Đồng Nai.
Một số người thân ông Lực cho rằng thời hiệu truy cứu đã hết nên ông không còn phải chịu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, cơ quan điều tra xác định việc ông Lực đã bỏ trốn và có quyết định truy nã khiến thời hiệu bị tính lại từ ngày ông ra đầu thú. Vì vậy, ông Lực vẫn bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo đúng quy định tại Điều 27 Bộ luật Hình sự 2015.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Trách nhiệm hình sự có thể được xem xét giảm nhẹ nếu người phạm tội do lạc hậu về nhận thức khi vận chuyển bình xịt hơi cay trái phép. Thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự được tính từ ngày hành vi phạm tội xảy ra. Trường hợp có truy nã hoặc tái phạm, thời hiệu sẽ được tính lại từ mốc mới theo quy định pháp luật.
