Trong các vụ án hình sự có nhiều người tham gia, không phải ai cũng trực tiếp thực hiện hành vi phạm tội. Một số người có thể đóng vai trò hỗ trợ, tạo điều kiện để tội phạm xảy ra – đây là những người được pháp luật gọi là người giúp sức. Việc xác định đúng người giúp sức có ý nghĩa quan trọng trong quá trình điều tra và xét xử. Pháp luật quy định rõ về cách xử lý hình sự đối với người giúp sức, từ hình phạt chung cho đến các tình tiết giảm nhẹ trong từng trường hợp cụ thể.
1. Người giúp sức thực hiện tội phạm là ai?
Khoản 3 Điều 17 Bộ luật Hình sự 2015 quy định:
Điều 17. Đồng phạm
1. Đồng phạm là trường hợp có hai người trở lên cố ý cùng thực hiện một tội phạm.
2. Phạm tội có tổ chức là hình thức đồng phạm có sự câu kết chặt chẽ giữa những người cùng thực hiện tội phạm.
3. Người đồng phạm bao gồm người tổ chức, người thực hành, người xúi giục, người giúp sức.
Người thực hành là người trực tiếp thực hiện tội phạm.
Người tổ chức là người chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy việc thực hiện tội phạm.
Người xúi giục là người kích động, dụ dỗ, thúc đẩy người khác thực hiện tội phạm.
Người giúp sức là người tạo điều kiện tinh thần hoặc vật chất cho việc thực hiện tội phạm.
4. Người đồng phạm không phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi vượt quá của người thực hành.
Trong một vụ án có nhiều người tham gia, không phải ai cũng trực tiếp gây ra hậu quả. Pháp luật hình sự Việt Nam xác định rõ 4 vai trò trong đồng phạm người tổ chức, người thực hành, người xúi giục và người giúp sức. Trong đó, người giúp sức là người không trực tiếp thực hiện hành vi phạm tội nhưng lại tạo điều kiện để tội phạm có thể xảy ra một cách dễ dàng hơn.
Việc tạo điều kiện này có thể được thực hiện về mặt vật chất – như cung cấp công cụ, phương tiện, nơi ẩn náu, hoặc về mặt tinh thần – như hứa che giấu hoặc đưa ra lời khuyên, cung cấp thông tin giúp tội phạm thực hiện hành vi. Có những hành vi giúp sức tuy không xảy ra trên thực tế nhưng chỉ cần có ý chí hỗ trợ từ trước, người đó vẫn được coi là đồng phạm với vai trò giúp sức.
Pháp luật hình sự nhấn mạnh yếu tố cố ý trong hành vi giúp sức – tức là người giúp sức biết rõ việc mình làm có thể giúp người khác phạm tội, và vẫn tự nguyện thực hiện hành vi đó. Đây là điểm phân biệt với những người không biết hoặc vô tình tham gia.
Ví dụ thực tế:
Trần Đình Thoại lĩnh 16 năm tù vì giúp sức chuẩn bị trong vụ thảm sát Bình Phước
Trần Đình Thoại là bạn thân của Nguyễn Hải Dương – chủ mưu vụ thảm sát 6 người trong gia đình ông Mỹ tại Bình Phước. Mặc dù Thoại không trực tiếp tham gia vào buổi tối gây án, nhưng cơ quan tố tụng xác định anh ta đã tích cực giúp sức cho Dương trong giai đoạn chuẩn bị phạm tội.
Cụ thể, vào đầu tháng 7/2015, Dương rủ Thoại cùng đi giết người, và Thoại đã đồng ý. Thoại là người mua dao – công cụ gây án – và trực tiếp đưa Dương đến nhà nạn nhân để thám thính địa hình. Tuy nhiên, do một số trở ngại, vụ án không diễn ra hôm đó. Những ngày sau, Thoại viện lý do bận việc, rút khỏi kế hoạch và không tham gia vào ngày Dương cùng Vũ Văn Tiến thực hiện hành vi thảm sát.
Tòa án xác định Thoại có vai trò giúp sức trong việc chuẩn bị phạm tội giết người có tổ chức, có tính chất man rợ, vì động cơ đê hèn. Mặc dù không trực tiếp gây án, nhưng việc đồng ý tham gia, hỗ trợ phương tiện và công cụ đã cấu thành hành vi đồng phạm.
Với hành vi này, Trần Đình Thoại bị tuyên phạt 16 năm tù giam về tội "Giết người" với vai trò người giúp sức. Hội đồng xét xử khẳng định mức án là phù hợp, không có căn cứ giảm nhẹ, giữ nguyên so với bản án sơ thẩm.
Nguồn: Báo Người Lao Động
2. Hình phạt đối với người giúp sức thực hiện tội phạm như thế nào?
Căn cứ Điều 58 Bộ luật Hình sự 2015:
Điều 58. Quyết định hình phạt trong trường hợp đồng phạm
Khi quyết định hình phạt đối với những người đồng phạm, Tòa án phải xét đến tính chất của đồng phạm, tính chất và mức độ tham gia phạm tội của từng người đồng phạm.
Các tình tiết giảm nhẹ, tăng nặng hoặc loại trừ trách nhiệm hình sự thuộc người đồng phạm nào, thì chỉ áp dụng đối với người đó.
Và Khoản 2 Điều 54 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017):
Điều 54. Quyết định hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng
1. Tòa án có thể quyết định một hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng nhưng phải trong khung hình phạt liền kề nhẹ hơn của điều luật khi người phạm tội có ít nhất hai tình tiết giảm nhẹ quy định tại khoản 1 Điều 51 của Bộ luật này.
2. Tòa án có thể quyết định một hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt được áp dụng nhưng không bắt buộc phải trong khung hình phạt liền kề nhẹ hơn của điều luật đối với người phạm tội lần đầu là người giúp sức trong vụ án đồng phạm nhưng có vai trò không đáng kể.
3. Trong trường hợp có đủ các điều kiện quy định tại khoản 1 hoặc khoản 2 Điều này nhưng điều luật chỉ có một khung hình phạt hoặc khung hình phạt đó là khung hình phạt nhẹ nhất, thì Tòa án có thể quyết định chuyển sang một hình phạt khác thuộc loại nhẹ hơn. Lý do của việc giảm nhẹ phải được ghi rõ trong bản án.
Theo quy định, người giúp sức là một trong bốn loại đồng phạm và phải chịu trách nhiệm hình sự khi tham gia hỗ trợ người khác thực hiện tội phạm. Tuy nhiên, việc xử lý hình sự sẽ không máy móc, mà Tòa án sẽ đánh giá cụ thể từng trường hợp để đưa ra mức hình phạt phù hợp.
Khi xét xử, Tòa sẽ cân nhắc các yếu tố như người đó tham gia trực tiếp hay gián tiếp, mức độ tác động đến kết quả phạm tội, hành vi giúp sức thuộc loại nào – tinh thần hay vật chất. Nếu vai trò của người giúp sức không đáng kể và là lần đầu phạm tội thì có thể được xét giảm nhẹ hình phạt.
Thậm chí, Tòa án có thể áp dụng hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt mà điều luật quy định, hoặc chuyển sang một loại hình phạt nhẹ hơn, miễn là bảo đảm sự công bằng và phù hợp với hành vi thực tế.
Ví dụ thực tế:
Nguyễn Kim Trung Thái bị xác định giúp sức gián tiếp nhưng không đủ căn cứ truy tố tội giết người
Nguyễn Kim Trung Thái là cha ruột của bé V.A., nạn nhân trong vụ bạo hành gây chấn động dư luận. Bé gái bị tử vong do nhiều ngày bị người tình của Thái là Nguyễn Võ Quỳnh Trang hành hạ dã man. Trong vụ án, Trang bị truy tố và kết án về tội “Giết người” và “Hành hạ người khác” với mức án tử hình.
Tuy không trực tiếp gây ra cái chết cho bé, nhưng Thái đã biết rõ Trang thường xuyên bạo hành con mình. Thậm chí, Thái từng chứng kiến hành vi bạo hành và không can ngăn. Ngoài ra, Thái còn xóa dữ liệu camera ghi lại toàn bộ hành vi của Trang, nhằm che giấu sự thật. Đây là lý do khiến nhiều người đặt câu hỏi vì sao Thái không bị truy tố về tội "Giết người".
Tòa án nhận định rằng, hành vi của Thái chưa đủ yếu tố cấu thành vai trò giúp sức trong tội “Giết người”, vì không có bằng chứng cho thấy Thái cùng Trang bàn bạc, tiếp tay hoặc tạo điều kiện để thực hiện hành vi giết bé. Thái chỉ bị kết án 8 năm tù về hai tội danh: "Hành hạ người khác" (với vai trò đồng phạm giúp sức) và "Che giấu tội phạm".
Tòa lý giải rằng, tuy Thái thiếu trách nhiệm và có thái độ lạnh lùng trước hành vi tàn bạo của Trang, nhưng về mặt pháp lý, việc không ngăn cản và xóa camera chỉ cấu thành vai trò giúp sức gián tiếp, không đủ căn cứ để buộc tội “Giết người”. Đây là sự phân định rạch ròi giữa đạo đức và cấu thành tội phạm trong tố tụng hình sự.
Nguồn: Báo Dân Trí
3. Kết luận
Người giúp sức trong vụ án hình sự là người không trực tiếp gây án nhưng có hành vi hỗ trợ về tinh thần hoặc vật chất để tội phạm xảy ra. Dù không giữ vai trò chính, người giúp sức vẫn bị truy cứu trách nhiệm hình sự và có thể bị phạt tù, tùy vào mức độ tham gia. Trong các vụ án nghiêm trọng như bạo loạn, mức phạt có thể lên đến 15 năm tù nếu đủ yếu tố cấu thành tội phạm.
