Tình thế cấp thiết được hiểu là một hoàn cảnh đặc biệt, người muốn tránh gây một thiệt hại lớn phải gây một thiệt hại nhỏ hơn để ngăn ngừa. Trong các trường hợp đặc biệt, người gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết sẽ không phải chịu trách nhiệm hình sự. Nhưng bên cạnh đó, pháp luật vẫn đặt ra trách nhiệm hình sự đối với người gây thiệt hại vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết.
1. Người gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết có được loại trừ trách nhiệm hình sự không?
Khoản 1 Điều 23 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định như sau:
Điều 23. Tình thế cấp thiết
1. Tình thế cấp thiết là tình thế của người vì muốn tránh gây thiệt hại cho quyền, lợi ích hợp pháp của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà không còn cách nào khác là phải gây một thiệt hại nhỏ hơn thiệt hại cần ngăn ngừa.
Hành vi gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết không phải là tội phạm.
...
Vì tính chất của tình thế cấp thiết là tránh gây thiệt hại cho quyền, lợi ích hợp pháp của mình, của người khác hoặc lớn hơn là lợi ích của Nhà nước, tổ chức dẫn đến không còn cách nào khác là gây một thiệt hại nhỏ hơn để ngăn ngừa thiệt hại lớn hơn xảy ra. Đây là tình thế mang tính khách quan, con người không thể lường trước được và không trong ý chí chủ quan của người gây thiệt hại nên trong tình huống này, người gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết được loại trừ trách nhiệm hình sự.
Tình huống giả định
-
Một căn nhà bốc cháy dữ dội do chập điện
Vào ngày 20/1/2025, tại xã Phước Long tỉnh Vĩnh Long, một căn nhà dân bất ngờ bốc cháy dữ dội do chập điện. Ngọn lửa có nguy cơ lan sang dãy nhà liền kề và một trạm xăng chỉ cách đó 50 mét.
-
Anh An có hành vi gây thiệt hại đối với căn nhà đang cháy
Nhận thấy nếu không hành động kịp thời thì đám cháy có thể dẫn đến nổ trạm xăng, gây nguy hiểm cho cả khu dân cư. Anh An đã dùng xe tải của mình tông sập bức tường phía sau căn nhà đang cháy để tạo lối thoát cho người bên trong và đồng thời giúp lực lượng chữa cháy dễ dàng tiếp cận.
-
Anh An không phải chịu trách nhiệm hình sự đối với hành vi gây thiệt hại
Việc phá tường của anh An đã làm hư hỏng tài sản của gia đình ông Trần Văn Bình (chủ nhà), ước tính thiệt hại khoảng 80 triệu đồng. Nhưng vì hành vi gây thiệt hại của anh An là trong tình thế cấp thiết nên anh An được loại trừ trách nhiệm hình sự.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo.
2. Người gây thiệt hại vượt quá tình thế cấp thiết có phải chịu trách nhiệm hình sự không?
.webp)
Khoản 2 Điều 23 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định như sau:
Điều 23. Tình thế cấp thiết
...
2. Trong trường hợp thiệt hại gây ra rõ ràng vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết, thì người gây thiệt hại đó phải chịu trách nhiệm hình sự.
Như vậy, pháp luật chỉ loại trừ trách nhiệm hình sự khi hành vi gây thiệt hại là cần thiết và tương xứng với tình huống. Nếu mức độ thiệt hại mà người thực hiện gây ra vượt quá yêu cầu để ngăn chặn nguy hiểm, hành vi đó không còn được coi là tình thế cấp thiết và họ sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự theo quy định.
Tình huống giả định
-
Anh Khải dùng xe tải phá dãy ki-ốt để chữa cháy
Anh Nguyễn Văn Khải, cư trú tại phường Tân Sơn Hòa, TP. Hồ Chí Minh, phát hiện một đám cháy nhỏ bùng phát ở góc ki-ốt bán tạp hóa. Lo sợ lửa lan nhanh, anh Khải lập tức lái xe tải lao thẳng vào phá sập toàn bộ dãy ki-ốt với mục đích “mở lối cho lực lượng chữa cháy”.
-
Thực tế đám cháy có thể được dập tắt bằng bình chữa cháy
Qua kiểm tra, cơ quan chức năng xác định ngọn lửa chỉ mới bén vào một khu vực nhỏ và hoàn toàn có thể khống chế bằng các bình chữa cháy mini tại chỗ mà không cần đến biện pháp phá hủy cả dãy nhà.
-
Thiệt hại tài sản ước tính gần 3 tỷ đồng
Hành động của anh Khải khiến toàn bộ 5 ki-ốt bị hư hỏng nặng, hàng hóa của các hộ kinh doanh bị thiêu rụi, tổng thiệt hại gần 3 tỷ đồng.
-
Anh Khải bị truy cứu trách nhiệm hình sự
Cơ quan điều tra xác định anh Khải đã gây thiệt hại vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết. Vì vậy, hành vi này không được loại trừ trách nhiệm hình sự, anh Khải bị khởi tố về tội hủy hoại tài sản theo quy định của Bộ luật Hình sự.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo.
3. Kết luận
Trường hợp gây thiệt hại trong tình thế cấp thiết không phải chịu trách nhiệm hình sự. Ngược lại, nếu thiệt hại gây ra vượt quá yêu cầu của tình thế cấp thiết, người gây thiệt hại sẽ phải chịu trách nhiệm hình sự về hậu quả do mình gây ra. Như vậy, ranh giới giữa được loại trừ trách nhiệm và bị truy cứu trách nhiệm hình sự nằm ở tính tương xứng và cần thiết của hành vi xử lý tình huống.
