Người nước ngoài sinh sống, làm việc hoặc du lịch tại Việt Nam vẫn phải tuân thủ pháp luật như mọi cá nhân khác. Trong trường hợp có hành vi vi phạm pháp luật hình sự, việc xử lý được thực hiện theo các quy định thống nhất của Bộ luật Hình sự Việt Nam. Một số trường hợp đặc biệt liên quan đến quyền miễn trừ ngoại giao sẽ được giải quyết theo điều ước quốc tế hoặc thông qua phương tiện ngoại giao phù hợp.
1. Người nước ngoài phạm tội tại Việt Nam có bị xử lý theo Bộ luật Hình sự không?
Khoản 1 và 2 Điều 5 Bộ luật Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 5. Hiệu lực của Bộ luật Hình sự đối với những hành vi phạm tội trên lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam
Bộ luật Hình sự được áp dụng đối với mọi hành vi phạm tội thực hiện trên lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Quy định này cũng được áp dụng đối với hành vi phạm tội hoặc hậu quả của hành vi phạm tội xảy ra trên tàu bay, tàu biển mang quốc tịch Việt Nam hoặc tại vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa của Việt Nam.Đối với người nước ngoài phạm tội trên lãnh thổ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thuộc đối tượng được hưởng quyền miễn trừ ngoại giao hoặc lãnh sự… thì trách nhiệm hình sự của họ được giải quyết theo điều ước quốc tế hoặc tập quán quốc tế; nếu không có thì giải quyết bằng con đường ngoại giao.
Theo quy định trên, nguyên tắc chung là mọi hành vi phạm tội xảy ra trên lãnh thổ Việt Nam đều bị xử lý theo pháp luật hình sự Việt Nam, bất kể người thực hiện hành vi đó là công dân Việt Nam hay người nước ngoài. Việc áp dụng này bảo đảm chủ quyền lãnh thổ và nguyên tắc thống nhất trong thực thi pháp luật.
Tuy nhiên, pháp luật cũng có ngoại lệ cho những người được hưởng quyền miễn trừ ngoại giao hoặc lãnh sự, ví dụ như đại sứ, nhân viên ngoại giao, viên chức lãnh sự... Những trường hợp này sẽ được xử lý theo quy định riêng của điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên hoặc theo tập quán ngoại giao, bảo đảm tuân thủ luật quốc tế và quan hệ ngoại giao song phương.
Tình huống giả định
Ông Mark Jensen, quốc tịch Úc, là một chuyên gia kỹ thuật làm việc theo hợp đồng tại một công ty có trụ sở tại quận 2, TP. Hồ Chí Minh. Trong một lần điều khiển ô tô, ông đã gây tai nạn nghiêm trọng khiến một người đi xe máy tử vong tại chỗ. Sau khi được đưa về cơ quan điều tra, ông Jensen không xuất trình được bất kỳ giấy tờ nào chứng minh có quyền miễn trừ ngoại giao hay lãnh sự tại Việt Nam.
Căn cứ theo Điều 5 Bộ luật Hình sự 2015, ông Jensen bị khởi tố và xử lý theo quy định của pháp luật Việt Nam vì hành vi vi phạm xảy ra trên lãnh thổ Việt Nam và không thuộc diện miễn trừ. Vụ án được xét xử công khai như với công dân Việt Nam, đảm bảo nguyên tắc công bằng và đúng thẩm quyền.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
2. Người nước ngoài sử dụng trái phép chất ma túy tại Việt Nam có bị trục xuất không?
Khoản 1 và điểm d khoản 8 Điều 23 Nghị định 144/2021/NĐ-CP quy định như sau:
Điều 23. Vi phạm các quy định về phòng, chống và kiểm soát ma túy
1. Phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 1.000.000 đồng đến 2.000.000 đồng đối với hành vi sử dụng trái phép chất ma túy.
…8. Hình thức xử phạt bổ sung:
...
d) Trục xuất người nước ngoài có hành vi vi phạm hành chính quy định tại các khoản 1, 2, 3, 4, 5, 6 và 7 Điều này.
Theo quy định trên, người nước ngoài nếu sử dụng trái phép chất ma túy trên lãnh thổ Việt Nam sẽ bị xử phạt vi phạm hành chính bằng hình thức cảnh cáo hoặc phạt tiền. Ngoài ra, tùy theo tính chất, mức độ vi phạm, người vi phạm còn có thể bị áp dụng hình thức xử phạt bổ sung là trục xuất khỏi Việt Nam.
Hành vi sử dụng trái phép chất ma túy không chỉ là vi phạm pháp luật Việt Nam mà còn bị nhiều quốc gia coi là nguy cơ đe dọa an ninh cộng đồng. Do đó, đối với người nước ngoài, bên cạnh việc xử lý vi phạm theo quy định nội địa, cơ quan có thẩm quyền còn xem xét yếu tố phòng ngừa và bảo vệ trật tự xã hội để áp dụng biện pháp trục xuất nếu cần thiết. Việc trục xuất được thực hiện theo đúng trình tự, thủ tục của pháp luật Việt Nam và có thể được áp dụng độc lập hoặc song song với các hình thức xử phạt khác như phạt tiền hoặc cảnh cáo.
Tình huống giả định
Anh John Miller, quốc tịch Anh, là khách du lịch đến TP. Đà Nẵng và lưu trú tại một khách sạn ven biển. Trong lúc lưu trú, anh bị lực lượng công an kiểm tra hành chính và phát hiện có sử dụng ma túy tổng hợp dạng viên. Kết quả xét nghiệm cho thấy có chất cấm trong mẫu nước tiểu, đồng thời tang vật bị thu giữ tại hiện trường.
Căn cứ vào Điều 23 Nghị định 144/2021/NĐ-CP, công an thành phố lập biên bản xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi sử dụng trái phép chất ma túy. Ngoài mức phạt tiền 2 triệu đồng, cơ quan chức năng còn ra quyết định trục xuất anh John Miller khỏi lãnh thổ Việt Nam và cấm nhập cảnh trong một thời gian nhất định.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Người có quốc tịch nước ngoài nếu phạm tội tại Việt Nam sẽ bị xử lý theo quy định của Bộ luật Hình sự, trừ khi thuộc diện được hưởng quyền miễn trừ ngoại giao. Trường hợp người nước ngoài sử dụng trái phép chất ma túy tại Việt Nam, ngoài việc bị xử phạt hành chính, còn có thể bị áp dụng hình thức xử phạt bổ sung là trục xuất khỏi lãnh thổ Việt Nam.
