Người bị tâm thần vẫn có thể kết hôn nếu còn khả năng nhận thức và chưa bị Tòa án tuyên mất năng lực hành vi dân sự. Nếu đã bị tuyên mất năng lực, hôn nhân sẽ vô hiệu.
Kết hôn là chuyện quan trọng trong cuộc đời mỗi người, nhưng không phải ai cũng có đủ điều kiện để được pháp luật công nhận. Đặc biệt pháp luật quy định rõ đối với các đối tượng kết hôn là người mắc bệnh về tâm thần, nếu người bệnh vẫn còn khả năng nhận thức và làm chủ hành vi thì hôn nhân vẫn hợp pháp. Ngược lại, nếu đã bị Tòa án tuyên mất năng lực hành vi dân sự thì sẽ không được kết hôn.
1. Người bị tâm thần có được kết hôn hay không?
Căn cứ vào khoản 1 Điều 8 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014 quy định cụ thể như sau:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 8. Điều kiện kết hôn
1. Nam, nữ kết hôn với nhau phải tuân theo các điều kiện sau đây:a) Nam từ đủ 20 tuổi trở lên, nữ từ đủ 18 tuổi trở lên;
b) Việc kết hôn do nam và nữ tự nguyện quyết định;
c) Không bị mất năng lực hành vi dân sự;
d) Việc kết hôn không thuộc một trong các trường hợp cấm kết hôn theo quy định tại các điểm a, b, c và d khoản 2 Điều 5 của Luật này.
...
Theo quy định, người mất năng lực hành vi dân sự (theo quyết định của Tòa án căn cứ Điều 22 Bộ luật Dân sự 2015) không được kết hôn. Đây là trường hợp người bệnh tâm thần nặng, không thể nhận thức hoặc kiểm soát hành vi. Người có bệnh tâm thần nhưng vẫn làm chủ hành vi thì vẫn được phép kết hôn. Ví dụ, người chỉ bị rối loạn tâm lý nhẹ, có thể sinh hoạt, làm việc bình thường, chưa bị Tòa án hạn chế hoặc tuyên mất năng lực hành vi thì vẫn được phép đăng ký kết hôn.
Tình huống giả định
Một trường hợp tranh chấp về điều kiện kết hôn liên quan đến bệnh tâm thần.
-
Anh Nguyễn Văn Hùng và chị Trần Thị Mai đăng ký kết hôn.
Anh Hùng (35 tuổi, phường Hòa Khánh, Đà Nẵng) và chị Mai nộp hồ sơ đăng ký kết hôn. Chị Mai từng điều trị tâm thần nhưng không bị Tòa tuyên mất năng lực hành vi dân sự. UBND phường đồng ý giải quyết. -
Gia đình anh Nguyễn Văn Hùng phát sinh tranh chấp không đồng ý cho anh và chị Mai kết hôn.
Sau đó, gia đình anh Hùng biết chuyện đã phản đối, họ cho rằng chị Mai không có đủ năng lực hành vi, điều kiện để kết hôn và yêu cầu hai anh chị hủy đăng ký kết hôn. -
Tòa án đã xem xét trường hợp trên và vẫn công nhận hôn nhân của hai anh chị là hợp pháp.
Tòa án xác minh, kết luận chị Mai vẫn có khả năng nhận thức, làm chủ hành vi. Hội đồng xét xử công nhận hôn nhân hợp pháp, bác yêu cầu hủy hôn nhân của gia đình anh Hùng.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
2. Hôn nhân của người bị tâm thần có bị vô hiệu?
Căn cứ vào khoản 2 Điều 10 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014 quy định cụ thể như sau:
Luật Hôn nhân và gia đình 2014
Điều 10. Người có quyền yêu cầu hủy việc kết hôn trái pháp luật
...
2. Cá nhân, cơ quan, tổ chức sau đây, theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự, có quyền yêu cầu Tòa án hủy việc kết hôn trái pháp luật do việc kết hôn vi phạm quy định tại các điểm a, c và d khoản 1 Điều 8 của Luật này:
a) Vợ, chồng của người đang có vợ, có chồng mà kết hôn với người khác; cha, mẹ, con, người giám hộ hoặc người đại diện theo pháp luật khác của người kết hôn trái pháp luật;
b) Cơ quan quản lý nhà nước về gia đình;
c) Cơ quan quản lý nhà nước về trẻ em;
d) Hội liên hiệp phụ nữ.
...
Một cuộc hôn nhân sẽ bị coi là vô hiệu nếu vi phạm điều kiện kết hôn, trong đó có điều kiện về năng lực hành vi. Nếu người bị tâm thần đã có quyết định của Tòa án tuyên mất năng lực nhưng vẫn đăng ký kết hôn, thì cuộc hôn nhân đó vô hiệu. Cơ quan, tổ chức hoặc người thân có quyền yêu cầu Tòa án tuyên bố hôn nhân vô hiệu. Hậu quả: quan hệ vợ chồng không được công nhận, nhưng quyền lợi của con sinh ra vẫn được bảo vệ theo pháp luật.
Tình huống giả định
Một cuộc hôn nhân bị Tòa án tuyên vô hiệu do vi phạm điều kiện kết hôn.
-
Ông Nguyễn Trọng Tuyên đăng ký kết hôn với bà Kiều Ngọc Thúy - người bị tuyên mất năng lực hành vi dân sự.
Ông Tuyên (50 tuổi) đăng ký kết hôn với bà Thúy tại phường Hòa Cường, TP. Đà Nẵng, dù bà Thúy đã có quyết định Tòa án tuyên mất năng lực hành vi dân sự. -
Con bà Thúy khi biết tin đã khiếu kiện.
Sau khi biết tin mẹ mình kết hôn với ông Tuyên, con bà Thúy nộp đơn yêu cầu hủy hôn nhân. -
Tòa án đã thụ lý, xem xét và tuyên vô hiệu đối với hôn nhân của hai ông bà.
Tòa án xác định cuộc hôn nhân vi phạm Điều 8 Luật Hôn nhân và Gia đình. HĐXX tuyên hôn nhân vô hiệu, ông Tuyên và bà Thúy không được công nhận là vợ chồng hợp pháp.
(Đây là tình huống giả định mang tính chất minh họa)
Kết luận
Người bị bệnh tâm thần không phải lúc nào cũng bị cấm kết hôn. Pháp luật Việt Nam cho phép họ thực hiện quyền kết hôn nếu còn khả năng nhận thức, biết mình đang làm gì và có thể tự đưa ra quyết định về hôn nhân.Tuy nhiên, với những trường hợp bệnh tâm thần nặng, đã bị Tòa án tuyên mất năng lực hành vi dân sự thì hôn nhân sẽ bị coi là vô hiệu. Điều này nhằm bảo vệ bản thân người bệnh khỏi việc bị lợi dụng hoặc ép buộc, đồng thời bảo vệ tính bền vững của quan hệ hôn nhân và lợi ích của gia đình trong tương lai.
