Trong tố tụng hình sự, người bào chữa đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi của người bị buộc tội, góp phần bảo đảm tính công bằng và minh bạch trong quá trình giải quyết vụ án. Để thực hiện hiệu quả nhiệm vụ đó, người bào chữa có quyền thực hiện nhiều hoạt động pháp lý, bao gồm việc thu thập, giao nộp chứng cứ cũng như tiếp xúc với người bị bắt, bị tạm giữ hoặc tạm giam.
Người bào chữa được thu thập và giao chứng cứ bào chữa như thế nào?
Điều 81 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 81. Thu thập, giao chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan đến việc bào chữa
Người bào chữa thu thập chứng cứ, tài liệu, đồ vật, tình tiết liên quan đến việc bào chữa theo quy định tại khoản 2 Điều 88 của Bộ luật này.
Tùy từng giai đoạn tố tụng, khi thu thập được chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan đến việc bào chữa, người bào chữa phải kịp thời giao cho cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng để đưa vào hồ sơ vụ án. Việc giao, nhận chứng cứ, tài liệu, đồ vật phải được lập biên bản theo quy định tại Điều 133 của Bộ luật này.
Trường hợp không thể thu thập được chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan đến việc bào chữa thì người bào chữa có thể đề nghị cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng thu thập.
Quy định này cho phép người bào chữa chủ động tìm kiếm và cung cấp các thông tin, tài liệu có lợi cho thân chủ. Tuy nhiên, để đảm bảo tính hợp pháp và có giá trị tố tụng, mọi chứng cứ khi thu thập đều phải được giao đúng quy định và lập biên bản đầy đủ. Trong trường hợp gặp khó khăn như tài liệu nằm ngoài khả năng tiếp cận, người bào chữa được quyền đề nghị cơ quan tiến hành tố tụng hỗ trợ thu thập. Điều này vừa đảm bảo tính minh bạch, vừa giúp cân bằng vị thế giữa bên buộc tội và bên gỡ tội trong tố tụng hình sự.
Tình huống giả định
Luật sư Nguyễn Minh Thông được mời bào chữa cho bị cáo Lê Văn Toản – người đang bị truy tố về tội trộm cắp tài sản tại TP. Hải Dương. Trong quá trình tìm hiểu vụ án, luật sư Thông phát hiện rằng tại thời điểm xảy ra vụ trộm, anh Toản đang có mặt tại một quán cà phê cách hiện trường hơn 5 km và có video camera ghi lại. Tuy nhiên, chủ quán cà phê chỉ đồng ý cung cấp bản sao video nếu có yêu cầu từ cơ quan công an. Trước tình huống đó, luật sư Thông đã gửi văn bản đề nghị Cơ quan Cảnh sát điều tra hỗ trợ thu thập đoạn video làm chứng cứ bào chữa. Sau khi xem xét đề nghị và xác minh tính hợp lý, cơ quan điều tra đã cử cán bộ phối hợp cùng luật sư để trích xuất và niêm phong video theo đúng quy định tại Điều 133 Bộ luật Tố tụng hình sự. Đoạn video này sau đó trở thành yếu tố quan trọng giúp chứng minh bị cáo không có mặt tại hiện trường.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Người bào chữa được gặp người bị bắt, bị tạm giữ, tạm giam trong điều kiện nào?
Điều 80 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 80. Gặp người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo đang bị tạm giam
Để gặp người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo đang bị tạm giam, người bào chữa phải xuất trình văn bản thông báo người bào chữa, Thẻ luật sư hoặc Thẻ trợ giúp viên pháp lý hoặc Chứng minh nhân dân hoặc thẻ Căn cước công dân.
Cơ quan quản lý người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo đang bị tạm giam phải phổ biến nội quy, quy chế của cơ sở giam giữ và yêu cầu người bào chữa chấp hành nghiêm chỉnh. Trường hợp phát hiện người bào chữa vi phạm quy định về việc gặp thì phải dừng ngay việc gặp và lập biên bản, báo cáo người có thẩm quyền xử lý theo quy định của pháp luật.
Người bào chữa không được tự ý đến gặp thân chủ trong trại tạm giam mà phải tuân thủ đúng thủ tục pháp luật. Cụ thể, họ cần xuất trình các giấy tờ chứng minh tư cách tham gia tố tụng như Thẻ luật sư hoặc Thẻ trợ giúp viên pháp lý, kèm theo giấy tờ tùy thân. Khi được cho phép vào gặp, người bào chữa phải chấp hành nội quy trại giam, tránh các hành vi vi phạm như ghi âm trái phép, trao đổi không đúng nội dung tố tụng… Nếu bị phát hiện vi phạm, việc gặp sẽ bị đình chỉ ngay lập tức và có thể bị xử lý theo quy định hiện hành.
Tình huống giả định
Luật sư Trần Thanh Tùng được mời bào chữa cho anh Trịnh Quốc Vinh, người đang bị tạm giam tại Trại tạm giam T16 (Hà Nội) vì bị cáo buộc liên quan đến hành vi lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Khi đến cơ sở giam giữ, luật sư Tùng xuất trình đầy đủ giấy tờ gồm Thẻ luật sư, văn bản thông báo người bào chữa và thẻ căn cước công dân. Sau khi tiếp nhận hồ sơ, cán bộ trại tạm giam đã phổ biến quy định nội quy và yêu cầu luật sư cam kết chấp hành trong suốt buổi làm việc.
Trong lần gặp tiếp theo, luật sư Tùng mang theo một số tài liệu không được kê khai trước và có dấu hiệu vi phạm nội quy tiếp xúc. Cán bộ trực đã lập biên bản, dừng ngay buổi làm việc và báo cáo cho Ban Giám thị xử lý. Sau đó, luật sư Tùng phải làm việc lại với cơ quan tố tụng để được tiếp tục cấp phép gặp lại, đồng thời nhận nhắc nhở về việc tuân thủ quy định trong quá trình bào chữa.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Người bào chữa là chủ thể quan trọng trong tố tụng hình sự, được pháp luật trao quyền để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của thân chủ. Trong đó, họ có quyền thu thập chứng cứ và phải giao kịp thời cho cơ quan tiến hành tố tụng, đề nghị hỗ trợ nếu không thể tự mình thu thập được. Đồng thời, người bào chữa được phép gặp người bị bắt, tạm giữ, tạm giam khi xuất trình đầy đủ giấy tờ và chấp hành nghiêm nội quy cơ sở giam giữ.
