Trong tố tụng hình sự, mọi hoạt động điều tra, truy tố, xét xử đều phải được thực hiện có trình tự, thủ tục rõ ràng. Việc lập hồ sơ vụ án chính là bước quan trọng nhằm ghi nhận, lưu trữ và đảm bảo tính hợp pháp cho toàn bộ quá trình tố tụng. Giai đoạn nào trong quá trình xử lý vụ án bắt buộc phải lập hồ sơ sẽ được pháp luật quy định cụ thể để bảo đảm tính minh bạch và trách nhiệm pháp lý.
Khi nào cần lập hồ sơ vụ án trong tố tụng hình sự?
Khoản 1 Điều 131 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 131. Hồ sơ vụ án
1. Khi tiến hành tố tụng trong giai đoạn khởi tố, điều tra, Cơ quan điều tra phải lập hồ sơ vụ án.
...
Nghĩa vụ lập hồ sơ vụ án không chỉ là một thủ tục hành chính mà còn là yêu cầu bắt buộc của pháp luật trong giai đoạn đầu của quá trình tố tụng hình sự. Hồ sơ này bao gồm tất cả các tài liệu pháp lý, biên bản làm việc, chứng cứ thu thập được… giúp bảo đảm việc xử lý vụ án diễn ra đúng pháp luật và công bằng.
Việc lập hồ sơ từ sớm, tạo điều kiện cho việc Tòa án đánh giá khách quan khi xét xử sau này. Nếu không lập hồ sơ đúng thời điểm, có thể dẫn đến vi phạm thủ tục tố tụng và ảnh hưởng đến tính hợp pháp của toàn bộ quá trình giải quyết vụ án.
Tình huống giả định
-
Phạm Văn Tài bị bắt quả tang khi đang trộm cắp tại cửa hàng điện thoại
Đêm giữa tháng 2/2025, Phạm Văn Tài (SN 1991, cư trú tại phường Nam Hà, tỉnh Hà Tĩnh) bị Công an phường phát hiện và bắt quả tang khi đang thực hiện hành vi trộm cắp tài sản tại một cửa hàng điện thoại trên địa bàn. Tang vật bị thu giữ ngay tại hiện trường gồm nhiều thiết bị điện tử trị giá hàng chục triệu đồng.
-
Hồ sơ được chuyển cấp có thẩm quyền để khởi tố điều tra
Ngay sau khi lập biên bản bắt giữ tại chỗ và ghi lời khai ban đầu, Công an phường Nam Hà đã chuyển toàn bộ hồ sơ ban đầu cho Cơ quan Cảnh sát điều tra cấp quận xử lý theo thẩm quyền. Sau khi tiếp nhận, cơ quan điều tra nhanh chóng ra quyết định khởi tố vụ án và khởi tố bị can đối với Tài.
-
Cơ quan điều tra lập hồ sơ vụ án từ giai đoạn đầu để đảm bảo truy tố sau này
Cùng thời điểm khởi tố, hồ sơ vụ án được tiến hành lập đầy đủ, bao gồm quyết định khởi tố, biên bản phạm tội quả tang, lời khai ban đầu, tài liệu chứng minh thiệt hại và tang vật. Việc lập hồ sơ ngay từ giai đoạn đầu được đánh giá là cần thiết để đảm bảo tính minh bạch, hợp pháp và đầy đủ căn cứ cho các bước tố tụng tiếp theo như truy tố, xét xử.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Hồ sơ vụ án gồm những tài liệu gì?
Khoản 2 Điều 131 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 131. Hồ sơ vụ án
...
2. Hồ sơ vụ án gồm:
a) Lệnh, quyết định, yêu cầu của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát;
b) Các biên bản tố tụng do Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát lập;
c) Các chứng cứ, tài liệu liên quan đến vụ án....
Hồ sơ vụ án không phải là tập hợp tùy ý các loại giấy tờ, mà phải được thu thập, sắp xếp có hệ thống từ những tài liệu quan trọng nhất như lệnh, quyết định khởi tố, yêu cầu điều tra, đến biên bản các hoạt động tố tụng như lấy lời khai, khám nghiệm hiện trường, kết luận giám định…
Tất cả tài liệu đều phải có tính pháp lý rõ ràng, được lập hợp lệ và lưu giữ đúng quy trình. Việc lập đầy đủ hồ sơ giúp cơ quan tiến hành tố tụng có cơ sở kiểm tra, giám sát, đối chiếu trong toàn bộ quá trình xử lý vụ án, đồng thời là căn cứ quan trọng để bảo vệ quyền lợi hợp pháp cho các bên liên quan.
Tình huống giả định
-
Nguyễn Văn Sáng bị khởi tố vì cố ý gây thương tích sau vụ xô xát
Giữa tháng 1/2025, Nguyễn Văn Sáng (SN 1990, cư trú tại phường Vĩnh Phước, tỉnh Khánh Hòa) bị khởi tố về tội “Cố ý gây thương tích” theo Điều 134 Bộ luật Hình sự sau khi xảy ra xô xát với một người hàng xóm khiến nạn nhân phải nhập viện điều trị dài ngày. Vụ việc nhanh chóng được chuyển sang Cơ quan Cảnh sát điều tra để xử lý theo quy định.
-
Cơ quan điều tra thu thập đầy đủ tài liệu làm rõ hành vi phạm tội
Trong quá trình điều tra, cơ quan chức năng đã tiến hành trưng cầu giám định tỷ lệ thương tích, thu thập hình ảnh hiện trường, lời khai của các bên liên quan và các biên bản về việc khám nghiệm tang vật, tạm giữ người. Tất cả tài liệu đều được đưa vào hồ sơ vụ án cùng với quyết định khởi tố, lệnh bắt tạm giam và các văn bản tố tụng khác.
-
Viện kiểm sát kiểm sát chặt chẽ hồ sơ và yêu cầu bổ sung để làm rõ
Trong giai đoạn kiểm sát điều tra, Viện kiểm sát nhân dân đã tiến hành rà soát hồ sơ và yêu cầu bổ sung thêm lời khai của một số nhân chứng quan trọng để đảm bảo tính khách quan của vụ án. Sau khi hồ sơ được hoàn thiện đầy đủ, toàn bộ tài liệu đã được chuyển sang Tòa án nhân dân cùng cấp để chuẩn bị đưa vụ án ra xét xử theo đúng trình tự pháp luật.
Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính tham khảo.
Kết luận
Lập hồ sơ vụ án là yêu cầu bắt buộc ngay từ giai đoạn khởi tố, điều tra nhằm ghi nhận đầy đủ các hoạt động tố tụng theo quy định. Hồ sơ vụ án bao gồm các lệnh, quyết định, biên bản và chứng cứ liên quan, được lập và lưu trữ bởi cơ quan tiến hành tố tụng để làm căn cứ giải quyết vụ án.
