Hành vi cố ý hay vô ý truyền HIV cho người khác không chỉ gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe mà còn là tội ác bị pháp luật xử lý nghiêm minh. Đây là hành vi vi phạm đặc biệt nghiêm trọng, để lại hậu quả lâu dài về cả thể chất lẫn tinh thần cho nạn nhân. Pháp luật Việt Nam đã quy định rõ các mức phạt tù tương ứng với từng mức độ phạm tội. Việc hiểu rõ các quy định này là cần thiết để bảo vệ bản thân và cộng đồng.
1. Cố ý lây HIV cho người khác bị xử lý hình sự như thế nào?
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 149 Bộ luật Hình sự 2015 như sau:
Điều 149. Tội cố ý truyền HIV cho người khác
1. Người nào cố ý truyền HIV cho người khác, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 148 của Bộ luật này, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 07 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
a) Có tổ chức;
b) Đối với người đang thi hành công vụ hoặc vì lý do công vụ của nạn nhân;
c) Đối với người dưới 18 tuổi;
d) Đối với từ 02 người đến 05 người;
đ) Lợi dụng nghề nghiệp;
e) Gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân từ 11% đến 45%.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân:
a) Đối với phụ nữ mà biết là có thai;
b) Đối với 06 người trở lên;
c) Gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân 46% trở lên;
d) Làm nạn nhân tự sát.
4. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
Tội cố ý truyền HIV cho người khác được quy định nhằm xử lý những cá nhân biết rõ mình nhiễm HIV nhưng vẫn cố ý thực hiện hành vi khiến người khác bị lây truyền, gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng cho xã hội. Theo Điều 149 Bộ luật Hình sự 2015 quy định rõ ràng mức xử phạt, đặc biệt khi hành vi đó có tổ chức hoặc gây ra thiệt hại lớn cho nhiều người.
Cụ thể:
-
Khung hình phạt cơ bản: Người nào cố ý truyền HIV cho người khác sẽ bị phạt tù từ 3 năm đến 7 năm, nếu không rơi vào các tình tiết tăng nặng khác. Đây là mức phạt áp dụng cho các hành vi cá biệt, có tính chất đơn lẻ, không gây ra hậu quả đặc biệt nghiêm trọng.
-
Khung hình phạt tăng nặng thứ nhất: Phạt tù từ 7 năm đến 15 năm nếu người phạm tội có một trong các tình tiết tăng nặng được quy định tại khoản 2 Điều 149 Bộ luật Hình sự 2015.
-
Khung hình phạt cao nhất: Phạt tù từ 12 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân nếu thuộc các trường hợp quy định tại khoản 3 Điều 149 Bộ luật Hình sự 2015.
Ngoài ra, người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 đến 05 năm, tùy theo quyết định của tòa án.
Tình huống giả định
Nguyễn Văn Hùng là thợ xăm hình lâu năm và được chẩn đoán nhiễm HIV từ năm 2020. Dù biết rõ tình trạng sức khỏe của mình, Hùng vẫn tiếp tục hành nghề. Một vài lần Hùng đã cố ý sử dụng lại kim xăm từng dính máu của mình để thực hiện hình xăm cho khách mới. Đây là một hành vi vô cùng nguy hiểm, đặc biệt khi không có sự đồng ý hay cảnh báo trước cho khách hàng.
Trong vòng hơn một năm, ít nhất bốn khách hàng của Hùng được xác định bị nhiễm HIV không rõ nguyên nhân. Qua điều tra dịch tễ và xác minh chuyên môn, cơ quan chức năng xác định khả năng cao việc lây nhiễm xảy ra tại tiệm xăm của Hùng. Trong số các nạn nhân có chị Lê Thị Hồng (22 tuổi), người bị rơi vào khủng hoảng tinh thần nặng sau khi nhận kết quả dương tính với HIV. Hồng phải điều trị tâm lý dài hạn và buộc phải tạm ngưng việc học.
Với hành vi lợi dụng nghề nghiệp, thực hiện với nhiều người, gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe và tinh thần của nạn nhân, anh Hùng bị truy tố theo Điều 149 Bộ luật Hình sự. Trong trường hợp này, Hùng có thể bị tuyên phạt tù từ 12 năm đến 20 năm hoặc thậm chí tù chung thân, đồng thời bị cấm hành nghề xăm hình trong thời gian từ 1 đến 5 năm sau khi chấp hành xong hình phạt tù.
(Đây là tình huống giả định nhằm minh hoạ vấn đề pháp lý trên)
2. Người nhiễm HIV làm lây bệnh cho người khác nhưng không gây nguy hiểm cho xã hội bị xử lý ra sao?
Căn cứ vào Điều 148 Bộ luật Hình sự 2015 quy định như sau:
Điều 148. Tội lây truyền HIV cho người khác
1. Người nào biết mình bị nhiễm HIV mà cố ý lây truyền HIV cho người khác, trừ trường hợp nạn nhân đã biết về tình trạng nhiễm HIV của người bị HIV và tự nguyện quan hệ tình dục, thì bị phạt tù từ 01 năm đến 03 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 07 năm:
a) Đối với 02 người trở lên;
b) Đối với người dưới 18 tuổi;
c) Đối với phụ nữ mà biết là có thai;
d) Đối với thầy thuốc hoặc nhân viên y tế trực tiếp chữa bệnh cho mình;
đ) Đối với người thi hành công vụ hoặc vì lý do công vụ của nạn nhân.
Trường hợp cố ý lây truyền HIV
Theo Điều 148 Bộ luật Hình sự 2015, người biết rõ mình bị nhiễm HIV mà cố ý lây truyền cho người khác nhưng không nguy hại cho xã hội như Điều 149 đã đề cập phía trên, sẽ bị xử lý như sau:
-
Khung hình phạt cơ bản: Phạt tù từ 01 năm đến 03 năm
-
Khung hình phạt tăng nặng (03–07 năm tù) nếu hành vi thuộc một trong các tình tiết thuộc khản 2 Điều 148 Bộ luật Hình sự 2015.
Tuy nhiên, nếu nạn nhân đã biết rõ tình trạng nhiễm HIV của đối phương và vẫn tự nguyện quan hệ tình dục, thì hành vi này không cấu thành tội phạm vì không có sự lừa dối hay cưỡng ép, mà là hành vi có tính tự quyết từ phía nạn nhân.
Trường hợp vô ý làm lây truyền HIV
Pháp luật hiện hành không xử lý hình sự đối với hành vi vô ý lây truyền HIV. Tuy nhiên, nếu hậu quả nghiêm trọng xảy ra, người có hành vi vô ý vẫn có thể bị xử lý về mặt dân sự hoặc hành chính, tùy từng trường hợp cụ thể:
-
Xử phạt hành chính: nếu có hành vi vi phạm quy định về phòng, chống bệnh truyền nhiễm
-
Bồi thường dân sự: bồi thường về các thiệt hại do tổn hại sức khỏe, thu nhập bị mất, chi phí điều trị và tổn thất tinh thần.
Tình huống giả định
Trần Minh Tú (30 tuổi, nhân viên làm việc tại một cơ sở thẩm mỹ ở quận Bình Thạnh, TP.HCM) có bạn gái là Nguyễn Thị Thanh Vy (26 tuổi, nhân viên văn phòng). Tú từng có hành vi quan hệ tình dục không an toàn với bạn tình cũ trong thời gian đi công tác. Vài tháng sau, Tú đi hiến máu nhưng không quay lại lấy kết quả, do tin tưởng sức khỏe bản thân vẫn ổn định.
Trong quá trình yêu nhau, Tú và Vy quan hệ tình dục nhiều lần mà không sử dụng biện pháp bảo vệ. Cuối năm 2024, Vy phát hiện nhiễm HIV sau một lần đi kiểm tra sức khỏe định kỳ. Khi hai người cùng xét nghiệm lại, Tú cũng dương tính với HIV. Tuy nhiên, Tú khẳng định không hề biết mình bị bệnh và không có bất kỳ hành vi nào nhằm cố ý lây nhiễm cho Vy.
Dù hậu quả là Vy bị nhiễm HIV, nhưng do hành vi của Tú thuộc dạng vô ý, không đủ căn cứ xử lý hình sự theo Điều 148 Bộ luật Hình sự. Trong trường hợp này, Vy có thể yêu cầu Tú bồi thường dân sự nếu chứng minh được các thiệt hại thực tế về sức khỏe, tinh thần và thu nhập bị ảnh hưởng.
(Đây là tình huống giả định nhằm minh hoạ vấn đề pháp lý trên)
Kết luận
Việc lây truyền HIV cho người khác là hành vi không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng mà còn có thể dẫn đến trách nhiệm hình sự nếu có yếu tố cố ý. Người biết mình nhiễm HIV mà vẫn cố ý lây bệnh cho người khác sẽ bị xử lý nghiêm theo quy định pháp luật. Ngược lại, trong trường hợp vô ý, người gây ra hậu quả không bị truy cứu hình sự nhưng vẫn có thể phải chịu trách nhiệm dân sự.
