Giấy khám sức khỏe là căn cứ quan trọng trong nhiều thủ tục hành chính, tuyển dụng, học tập và di chuyển. Tuy nhiên, thực tế hiện nay cho thấy tình trạng làm giả giấy tờ này đang diễn ra một cách tinh vi và phổ biến, từ việc xin việc, đi học cho đến trốn tránh nghĩa vụ quân sự. Đây không chỉ là hành vi gian lận đơn thuần mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ về y tế, xã hội, thậm chí ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự công bằng trong hệ thống pháp lý. Pháp luật Việt Nam đã có những quy định chặt chẽ để xử lý hành vi này, từ xử phạt hành chính cho đến truy cứu trách nhiệm hình sự tùy theo mức độ vi phạm và hậu quả gây ra.
1. Làm giả giấy khám sức khỏe có bị truy cứu trách nhiệm hình sự không?
Quy định này được nêu cụ thể tại Điều 341 Bộ luật Hình sự 2015:
Điều 341. Tội làm giả con dấu, tài liệu của cơ quan, tổ chức; tội sử dụng con dấu, tài liệu giả của cơ quan, tổ chức
1.Người nào làm giả con dấu, tài liệu hoặc giấy tờ khác của cơ quan, tổ chức hoặc sử dụng con dấu, tài liệu, giấy tờ đó thực hiện hành vi trái pháp luật, thì bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc bị phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 05 năm:
a) Có tổ chức;
b) Phạm tội 02 lần trở lên;
c) Làm từ 02 đến 05 con dấu, tài liệu hoặc giấy tờ khác;
d) Sử dụng con dấu, tài liệu hoặc giấy tờ khác thực hiện tội phạm;
đ) Thu lợi bất chính 10.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng;
e) Tái phạm nguy hiểm.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 07 năm:
a) Làm 06 con dấu, tài liệu hoặc giấy tờ khác trở lên;
b) Sử dụng con dấu, tài liệu hoặc giấy tờ khác thực hiện tội phạm rất nghiêm trọng hoặc tội đặc biệt nghiêm trọng;
c) Thu lợi bất chính 50.000.000 đồng trở lên.
4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng.
Cấu thành tội phạm của hành vi làm giả giấy khám sức khỏe không phụ thuộc vào việc giấy đó đã được sử dụng hay chưa, mà phụ thuộc vào việc làm giả tài liệu của cơ quan, tổ chức với mục đích thực hiện hành vi trái pháp luật. Ví dụ, một người làm giả giấy khám sức khỏe để được tuyển dụng vào ngành nghề yêu cầu tiêu chuẩn sức khỏe nghiêm ngặt (như lái xe, công an, quân đội...) đã tạo ra một hành vi gian lận nghiêm trọng. Hậu quả của việc này không chỉ dừng lại ở sự không trung thực trong tuyển dụng mà còn có thể gây nguy hiểm trong môi trường lao động hoặc hoạt động công vụ.
Đặc biệt, trong các trường hợp giấy khám sức khỏe giả được dùng để trốn tránh nghĩa vụ quân sự, hoặc để tránh bị xử lý hành chính (như tránh kiểm tra nồng độ cồn bằng cách giả bệnh), thì tính chất pháp lý càng nghiêm trọng hơn. Những trường hợp như vậy không chỉ là gian dối hành chính mà có thể ảnh hưởng đến quốc phòng, an ninh hoặc trật tự xã hội, đây là yếu tố làm tăng nặng trách nhiệm hình sự theo khoản 2 hoặc khoản 3 Điều 341.
Nếu chỉ làm giả một giấy tờ, không có tổ chức, không gây hậu quả nghiêm trọng, người vi phạm có thể bị phạt hành chính hoặc cải tạo không giam giữ. Tuy nhiên, nếu làm giả có tổ chức, nhiều lần, thu lợi bất chính từ hành vi đó, hoặc sử dụng giấy tờ giả để thực hiện hành vi phạm tội khác thì hoàn toàn có thể bị truy cứu ở mức phạt tù từ 2 đến 7 năm.
Tình huống giả định
Nguyễn Hữu Vinh (28 tuổi, quê Nghệ An) là tài xế tự do, muốn xin việc vào một công ty vận tải lớn tại Hà Nội. Yêu cầu bắt buộc khi ứng tuyển là phải có giấy khám sức khỏe loại I hoặc II theo quy định. Do biết mình không đủ điều kiện sức khỏe vì từng có tiền sử cao huyết áp và ngất khi lái xe, Vinh đã mua một giấy khám sức khỏe giả từ một người môi giới với giá 600.000 đồng.
Giấy khám được làm giả tinh vi với đầy đủ chữ ký, con dấu của một phòng khám tư đã ngừng hoạt động. Sau khi nộp hồ sơ, Vinh được tuyển dụng và bắt đầu chạy tuyến Bắc – Nam bằng xe container. Trong một chuyến đi qua tỉnh Quảng Ngãi, Vinh bị choáng và mất kiểm soát tay lái, gây tai nạn giao thông nghiêm trọng khiến một người thiệt mạng, hai người bị thương và hư hỏng nhiều phương tiện.
Khi điều tra, công an xác định giấy khám sức khỏe của Vinh là giả. Anh thừa nhận hành vi sử dụng giấy tờ giả để được nhận việc. Người môi giới cũng bị phát hiện từng làm giả nhiều giấy tờ cho người thi bằng lái và đi lao động nước ngoài.
Vinh bị khởi tố theo khoản 2 Điều 341 Bộ luật Hình sự vì sử dụng tài liệu giả thực hiện hành vi trái pháp luật, gây hậu quả nghiêm trọng. Người môi giới bị xử lý theo khoản 3 Điều 341 do hành vi làm giả có tổ chức và thu lợi bất chính.
(Tình huống trên đây là tình huống không có thật, chỉ mang tính chất tham khảo)
2. Cấp giấy khám sức khỏe khi không thực hiện việc khám có bị xử lý không?
Căn cứ tại Khoản 1 Điều 46 Nghị định 117/2020/NĐ-CP quy định với nội dung:
Điều 46. Vi phạm quy định về khám sức khỏe
1. Phạt tiền từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau đây:
a) Cung cấp giấy khám sức khỏe khi không thực hiện việc khám đầy đủ các nội dung theo yêu cầu;
b) Phân loại sức khỏe không đúng với tình trạng sức khỏe của người yêu cầu khám sức khỏe.
2. Phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng đối với hành vi không bảo đảm một trong các điều kiện của cơ sở khám sức khỏe.
3. Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với hành vi khám sức khỏe khi không công bố thực hiện việc khám sức khỏe.
4. Hình thức xử phạt bổ sung:
a) Đình chỉ hoạt động khám sức khỏe của cơ sở trong thời hạn từ 01 tháng đến 03 tháng đối với hành vi quy định tại khoản 2 Điều này;
b) Tước quyền sử dụng giấy phép hoạt động khám bệnh, chữa bệnh trong thời hạn từ 01 tháng đến 03 tháng đối với hành vi quy định tại khoản 3 Điều này.
Việc đảm bảo tính xác thực và chính xác của giấy khám sức khỏe là yêu cầu quan trọng. Khi một cơ sở y tế (bệnh viện, phòng khám) cấp giấy khám sức khỏe khi chưa khám hoặc khám không đầy đủ, nghĩa là họ đã trực tiếp vi phạm quy trình chuyên môn, làm sai lệch sự thật khách quan và tiếp tay cho các hành vi gian lận về sau. Căn cứ khoản 1 Điều 46 Nghị định 117/2020/NĐ-CP, hành vi này sẽ bị xử phạt hành chính với mức phạt từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng.
Tuy nhiên, pháp luật hiện nay không chỉ quy định hình phạt bằng tiền mà còn áp dụng các hình thức xử phạt bổ sung nếu cơ sở khám bệnh vi phạm điều kiện hoạt động hoặc cố tình tái phạm. Cụ thể:
-
Đình chỉ hoạt động khám sức khỏe từ 01 đến 03 tháng nếu không đảm bảo điều kiện khám sức khỏe
-
Tước quyền sử dụng giấy phép hoạt động khám chữa bệnh từ 01 đến 03 tháng nếu cố tình công bố sai, quảng cáo sai, khám sai quy trình
Trong một số trường hợp nghiêm trọng, nếu hành vi cấp giấy khám sức khỏe giả gây hậu quả lớn như lừa đảo, gian dối để trốn nghĩa vụ quân sự, hay dùng trong hoạt động phạm tội, cơ sở cấp giấy có thể bị xem xét là đồng phạm với tội danh tương ứng, như tội giả mạo giấy tờ, giúp sức cho hành vi gian dối, thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 360 BLHS).
Tình huống giả định
Phòng khám đa khoa tư nhân Ánh Dương tại phường Linh Đông, Thành phố Thủ Đức được cấp phép khám sức khỏe từ năm 2019. Năm 2023, phòng khám quảng bá dịch vụ “khám sức khỏe cấp tốc – lấy giấy trong ngày” trên Facebook và Zalo, với cam kết không cần chờ đợi, không cần khám vẫn có thể nhận giấy.
Nguyễn Thị Lan (23 tuổi, sinh viên Trường Đại học Kinh tế – Luật) đến làm giấy khám sức khỏe để nộp hồ sơ tuyển dụng. Tại đây, cô chỉ cần cung cấp thông tin cá nhân mà không được bác sĩ thăm khám. Chưa đầy 15 phút sau, Lan nhận được giấy khám sức khỏe loại I có đầy đủ chữ ký và con dấu.
Trong vòng 6 tháng, phòng khám Ánh Dương đã cấp hơn 2.800 giấy khám sức khỏe theo hình thức tương tự, mỗi giấy thu từ 300.000 đến 500.000 đồng, chiếm 62% doanh thu nửa đầu năm của phòng khám.
Vụ việc bị phát hiện khi Võ Văn Tài (27 tuổi) – người từng dùng giấy khám tại đây – bị ngất trong lúc thi sát hạch cấp giấy phép lái xe hạng C. Sở Y tế Thành phố Hồ Chí Minh kiểm tra và phát hiện hàng loạt sai phạm: 70% hồ sơ không có kết luận chuyên khoa, hơn 1.200 giấy thiếu hồ sơ khám lâm sàng, nhiều giấy trùng chữ ký trong cùng khung giờ.
Phòng khám bị xử phạt 5 triệu đồng theo Điều 46 Nghị định 117/2020/NĐ-CP, bị đình chỉ hoạt động khám sức khỏe trong 3 tháng và bị đề xuất thu hồi giấy phép. Hồ sơ vụ việc cũng được chuyển sang Công an Thành phố Thủ Đức để điều tra theo Điều 360 Bộ luật Hình sự 2015.
(Đây chỉ là tình huống giả định minh hoạ quy định tại Điều 46 Nghị định 117/2020/NĐ-CP)
Kết luận
Làm giả giấy khám sức khỏe hay cấp giấy khám mà không thực hiện đúng quy trình đều là hành vi vi phạm pháp luật, có thể bị xử phạt hành chính hoặc truy cứu trách nhiệm hình sự tùy theo mức độ. Những hành vi tưởng chừng “nhẹ nhàng” này lại tiềm ẩn hậu quả lớn đối với an toàn xã hội và tính công bằng trong nhiều lĩnh vực như giao thông, lao động, giáo dục. Do đó, việc siết chặt quản lý, nâng cao đạo đức nghề nghiệp trong ngành y và ý thức tuân thủ pháp luật của mỗi cá nhân là điều cấp thiết để bảo vệ lợi ích chung của cộng đồng.
